PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusze STRONIE ŚLĄSKIE I BIELA (934, 935) Warszawa 2004 Autorzy: Wojciech Bobiński**, Krystyna. Bujakowska*, Elżbieta Gawlikowska**, Grażyna Hrybowicz*, Maciej Kłonowski**, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Krystyna Wojciechowska*, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma* we współpracy z Elżbietą Gawlikowską** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** * - Przedsiębiorstwo geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (W. Bobiński).......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobiński)............................................. 5 III. Budowa geologiczna (W. Bobiński) .................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (W. Bobiński).............................................................................................. 9 1. Wapienie i dolomity krystaliczne (marmury) .............................................................. 10 2. Gnejsy........................................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobiński)........................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (W. Bobiński) ...................................... 19 VII. Warunki wodne (M. Kłonowski) ..................................................................................... 22 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 22 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 25 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ........................................... 30 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)................................................................................ 32 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska, G. Hrybowicz, K. Wojciechowska) ................. 33 X. Warunki podłoża budowlanego (M. Kłonowski)............................................................. 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska).......................................................... 40 XII. Zabytki kultury (M. Kłonowski)...................................................................................... 43 XIII. Podsumowanie (M. Kłonowski)....................................................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 46 I. Wstęp Arkusze Stronie Śląskie i Biela Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) zostały wykonane w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2004 roku. Przy ich opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszach Stronie Śląskie i Biela Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S. A. (Kozula, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opra- cowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do In- strukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Oba arkusze mapy omówiono we wspólnych objaśnieniach, gdyż arkusz Biela położony jest we wschodnim przedłużeniu arkusza Stronie Śląskie, stanowi niewielki obszarowo teren i zawiera zbyt małą ilość informacji dla wykonania oddzielnych objaśnień. W objaśnieniach, pod pojęciem „obszaru arkuszy”, należy rozumieć teren położony w granicach Polski. Zasadniczym celem wykonania mapy jest przedstawienie złóż kopalin oraz perspektyw ich występowania, stanu zagospodarowania na tle wybranych elementów górnictwa i prze- twórstwa kopalin, warunków hydrogeologicznych, warunków geologiczno-inżynierskich, ochrony przyrody i zabytków kultury. Mapa przeznaczona jest głównie dla organów administracji wszystkich szczebli przy planowaniu regionalnych i lokalnych przedsięwzięć dotyczących racjonalnego wykorzystania złóż w zakresie planowania przestrzennego i ochrony środowiska naturalnego. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w archiwach Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i we Wrocławiu, Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocła- wiu PROXIMA S.A., Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu, w Regional- nym Banku Danych Hydrogeologicznych we Wrocławiu oraz w Instytucie Upraw, Nawoże- nia i Gleboznawstwa w Puławach. Informacje uzyskano również w urzędach miast i gmin, w starostwie powiatowym w Kłodzku oraz od użytkowników złóż. Zebrane informacje zwe- ryfikowano i uzupełniono w trakcie zwiadu terenowego. Dane dotyczące poszczególnych złóż zestawiono w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodo- wiskowej Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie geograficzne obszaru arkuszy Stronie Śląskie i Biela wyznaczają współrzęd- ne: 16º45’-17º15’ długości geograficznej wschodniej i 50º10’-50º20’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkuszy należy do województwa dolnośląskiego i obejmuje po- łudniowo-wschodnią część powiatu kłodzkiego, a w nim część terenu gmin i miast: Lądek Zdrój i Stronie Śląskie oraz wschodnią część gmin Bystrzyca Kłodzka i Międzylesie. Obszar arkusza Biela położony jest na terenie gminy Stronie Śląskie. Według podziału regionalnego Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza Stronie Śląskie należy do prowincji Masyw Czeski, podprowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makrore- gionu Sudety Wschodnie, mezoregionów Śnieżnik i Góry Złote, a arkusz Biela położony jest w mezoregionie Góry Złote (Fig. 1). Arkusze Stronie Śląskie i Biela obejmują obszar górzysty z głębokimi dolinami rzek i potoków i szerszym obniżeniem Stronia Śląskiego. Masyw Śnieżnika jest najwyższą kulmi- nacją w tej części Sudetów, ze szczytem Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.). Od niego rozcho- dzi się promieniście sześć ramion, w tym jedno na stronę czeską, a dwa są graniczne. Północ- no-zachodnią odnogę stanowi długie na 20 km pasmo Krowiarek. Charakteryzują się one ko- pulastymi wzniesieniami o stopniowo obniżających się wysokościach ku północnemu zacho- dowi. Poszczególne grzbiety rozdzielone są głębokimi dolinami rzecznymi. Góry Bialskie od Masywu Śnieżnika oddziela przełęcz Płoszczyna. Przedłużają się one w Góry Złote, gdzie granicę między nimi stanowi wąska dolina rzeki Białej Lądeckiej. Grzbiety Gór Bialskich są spłaszczone, ze słabo zaznaczającymi się kulminacjami szczyto- wymi i głęboko wciętymi dolinami potoków. Właściwe Góry Złote mają na obszarze arkusza postać wąskiego grzbietu z licznymi kulminacjami, biegnącego łukiem z południowego wschodu na północny zachód. Około 70% powierzchni terenu arkuszy zajmują lasy. Kompleksy leśne grupują się w obszarach górskich (Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie i Złote) i pagórkowatych (Krowiar- ki). Mniejsze obszary lasów znajdują się w północno-zachodniej części arkusza Stronie Ślą- skie. Dominują sztucznie wprowadzone drzewostany świerkowe, ale miejscami zachowały się lasy mieszane. W dolinach między pasmami górskimi i kotlinie Stronia Śląskiego, głównie w północ- nej części arkusza Stronie Śląskie, występują łąki i pastwiska oraz nieliczne pola uprawne. Głównie występują tu gleby niskich klas bonitacyjnych. Tylko sporadycznie w dolinach rzek 5 znajdują się płaty gleb podlegających ochronie (klasy I-IVa). Krótki okres wegetacji i słabe gleby powodują zanikanie rolnictwa w tym terenie. Utrzymuje się jedynie hodowla zwierząt. Fig. 1 Położenie arkuszy Stronie Śląskie i Biela na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackie- go (1998) 1 – granica prowincji i podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granice mezoregionu, 4 – granica państwa Prowincja – Masyw Czeski, podprowincja – Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makroregion – Sudety Środkowe, me- zoregiony: 332.45 – Góry Bardzkie, 332.47 – Obniżenie Broumowskie, 332.53 – Góry Bystrzyckie, 332.54 – Kotlina Kłodzka. Makroregion Sudety Wschodnie, mezoregiony: 332.61 – Góry Złote, 332.62 – Śnieżnik, 332.63 – Góry Opawskie. Makroregion Przedgórze Sudeckie, mezoregiony: 332.16 – Obniżenie Otmuchowskie, 332.17 – Przedgó- rze Paczkowskie Prowincja – Niż Środkowoeuropejski, podprowincja – Niziny Środkowopolskie, makroregion – Nizina Śląska, mezo- regiony: 318.533 – Równina Grodkowska, 318.54 – Dolina Nysy Kłodzkiej Obszar dolinny, wzdłuż rzek i strumieni, był miejscem sukcesywnego rozwoju osadnic- twa od czasów średniowiecznych. Powstało szereg osad, z których największego znaczenia nabrało Stronie Śląskie. Znane jest od XIV wieku, jako osada powstała przy drugorzędnej drodze handlowej ze Śląska przez Ziemię Kłodzką na Morawy. Początki górnictwa rud oło- wiu i srebra sięgają średniowiecza. Od XVIII wieku pozyskiwano marmury, najpierw do pro- dukcji wapna, a od