Title: Wilhelm Szewczyk (1916-1991) : śląski polityk i działacz społeczny Author: Maciej Fic Citation style: Fic Maciej. (2007). Wilhelm Szewczyk (1916-1991) : śląski polityk i działacz społeczny. Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego MACIEJ FIC Wilhelm Szewczyki (1916-1991)4 I Śląski polityk i działaialSołeczrręW Wilhelm Szewczyk (1916-1991) Śląski polityk i działacz społeczny Pamięci Profesora dr. hab. Franciszka Serafina PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACII NR 2474 Maciej Fic Wilhelm Szewczyk (1916-1991) Śląski polityk i działacz społeczny Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2007 Redaktor serii: Historia Sylwester Fertacz Recenzent Piotr Madajczyk Projektant okładki Paulina Tomaszewska-Ciepły Redaktor Wiesława Bulandra Redaktor techniczny Małgorzata Pleśniar Korektor Agnieszka Plutecka Copyright © 2007 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-226-1596-6 Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego $y359583 uL Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: [email protected] Wydanie I. Nakład: 200 + 50 egz Ark. druk. 16,75 + wklejka. Ark. wyd. 23,0. Przekazano do łamania w październiku 2006 r. Podpi­ sano do druku w lutym 2007 r. Papier offset, kl. III, 80 g Cena 37 zł Łamanie: Pracownia Składu Komputerowego Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, „Spółka Jawna” ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek Spis treści Wykaz skrótów / 7 Wstęp / 11 Rozdział I Kształtowanie się poglądów politycznych oraz początki działalności społeczno-politycznej (do 1944 r.) / 15 Lata dzieciństwa i młodości / 15 Przeżycia wojenne / 43 Rozdział II Wkroczenie w nową rzeczywistość (1945-1955) / 51 Literat i społecznik / 51 Redaktor naczelny „Odry” i publicysta / 84 Rozdział III Aktywizacja polityczna i społeczna lat 1956-1969 / 118 Początki działalności w Sejmie PRL / 118 Redaktor „Przemian” i „Poglądów” - nowy etap działalności publicystycznej / 137 Działacz kulturalny / 161 Rozdział IV U szczytu kariery (1970-1985) / 171 Poseł na Sejm PRL / 171 Redaktor naczelny „Poglądów” / 200 Działacz regionalny / 212 6 Spis treści Rozdział V Polityczna emerytura Wilhelma Szewczyka (1986-1991) 225 Zakończenie / 236 Bibliografia / 241 Indeks osobowy / 255 Summary / 265 Zusammenfassung / 266 Wykaz skrótów AAN - Archiwum Akt Nowych w Warszawie AK - Armia Krajowa AKPRP - Archiwum Kancelarii Prezydenta RP APK - Archiwum Państwowe w Katowicach AS - Archiwum Sejmu RP BiS - Biuro Sejmu BP - Biuro Polityczne BS - Biblioteka Sejmu RP CDU - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Christlich Demokrati­ schen Union) CRZZ - Centralna Rada Związków Zawodowych CSRS - Czechosłowacka Republika Socjalistyczna (Ceskoslovenska socialisticka republika) CSU - Unia Chrześcijańsko-Socjalna (Christlich Sozialen Union) DVL - Deutsche Volksliste FDP - Demokratyczna Partia Liberalna (Freien Demokratischen Partei) GTL - Górnośląskie Towarzystwo Literackie GTPN - Górnośląskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk GUKPPiW - Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk IPN - Instytut Pamięci Narodowej IPNK - Instytut Pamięci Narodowej oddział w Katowicach KBWE - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej KC - Komitet Centralny KKiS - Komisja Kultury i Sztuki KM - Komitet Miejski KNZZ - Komisja Nadzwyczajna Ziem Zachodnich 8 Wykaz skrótów KPD - Komunistyczna Partia Niemiec (Komunistische Partei Deutsch­ land) KPP - Komunistyczna Partia Polski KPRP - Kancelaria Prezydenta RP KPSTiN - Komitet Porozumiewawczy Stowarzyszeń Twórczych i Nauko­ wych KPZiST - Komitet Porozumiewawczy Związków i Stowarzyszeń Twór­ czych KPZR - Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego KS - Kancelaria Sejmu KSU - Kancelaria Sejmu Ustawodawczego KSwP - Komitet Słowiański w Polsce KSZ - Komisja Spraw Zagranicznych KTSK - Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne KW - Komitet Wojewódzki MBP - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego MKiS - Ministerstwo Kultury i Sztuki MO - Milicja Obywatelska MON - Ministerstwo Obrony Narodowej MRN - Miejska Rada Narodowa MSW - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych MSZ - Ministerstwo Spraw Zagranicznych NATO - Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Tre- aty Organisation) ND - Narodowa Demokracja NIK - Najwyższa Izba Kontroli NKZZ - Nadzwyczajna Komisja Ziem Zachodnich NRD - Niemiecka Republika Demokratyczna NRF - Niemiecka Republika Federalna NSDAP - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Pracy (Nationalso­ zialistische Deutsche Arbaiter Partei) NSZ - Narodowe Siły Zbrojne OKZZ - Okręgowa Komisja Związków Zawodowych OMP - Oddziały Młodzieży Powstańczej OMTUR - Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotni­ czego ONR - Obóz Narodowo-Radykalny ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych OZN - Obóz Zjednoczenia Narodowego PAP - Polska Agencja Prasowa PCK - Polski Czerwony Krzyż PE - posiedzenia egzekutywy Wykaz skrótów 9 pks - protokoły komisji sejmowych PKWN - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego Pol.Woj.Śl. - Policja Województwa Śląskiego POP - Podstawowa Organizacja Partyjna POW - Polska Organizacja Wojskowa PPR - Polska Partia Robotnicza PPS - Polska Partia Socjalistyczna PR - Polskie Radio PRL - Polska Rzeczpospolita Ludowa PS - Posiedzenie Sekretariatu PTH - Polskie Towarzystwo Historyczne PZPiT - Państwowy Zespół Pieśni i Tańca PZPR - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RAŚ - Ruch Autonomii Śląska RFN - Republika Federalna Niemiec RM - Rada Ministrów RNR - Ruch Narodowo-Radykalny RP - Rzeczpospolita Polska RSW - Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza RŚPR - Rozgłośnia Śląska Polskiego Radia SD - Stronnictwo Demokratyczne SDP - Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich SdSS - skorowidz do sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Sejmu PRL SED - Socjaldemokratyczna Partia Jedności Niemiec SL - Stronnictwo Ludowe SP - Stronnictwo Pracy SPD - Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Per- tei Deutschlands) ŚIN - Śląski Instytut Naukowy ŚRK - Śląska Rada Kultury TRZZ - Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich TWS - teczka personalna Wilhelma Szewczyka UB - Urząd Bezpieczeństwa UJ - Uniwersytet Jagielloński UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nau­ ki i Kultury (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) UŚ - Uniwersytet Śląski UW - Urząd Wojewódzki UWŚ1 - Urząd Wojewódzki Śląski WK FJN - Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodowej 10 Wykaz skrótów WNS - Wydział Nauk Społecznych wo - Wydział Organizacyjny WP - Wydział Propagandowy WRK - Wojewódzka Rada Kultury WRN - Wojewódzka Rada Narodowa WSM - Wyższa Szkoła Muzyczna WSNSG - Wyższe Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych WSW - Wydział Spraw Wewnętrznych WUBP - Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego WUIPK - Wojewódzki Urząd Informacji i Propagandy w Katowicach WUKPPiW - Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk WZP - Wojewódzki Zespół Poselski ZBoWiD - Związek Bojowników o Wolność i Demokrację ZG - Zarząd Główny ZLP - Związek Literatów Polskich ZMP - Związek Młodej Polski ZMS - Związek Młodzieży Socjalistycznej ZMW - Związek Młodzieży Wiejskiej zo - Ziemie Odzyskane ZPŚ1 - Związek Powstańców Śląskich ZSL - Zjednoczone Stronnictwo Ludowe ZSP - Zrzeszenie Studentów Polskich ZSRR - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich ZWKat - Zarząd Wojewódzki w Katowicach ZWPŚ1. - Związek Weteranów Powstań Śląskich ZZ - Ziemie Zachodnie ZZAP - Związek Zawodowy Artystów Plastyków ZZD - Związek Zawodowy Dziennikarzy ZZLP - Związek Zawodowy Literatów Polskich Wstęp Wilhelm Szewczyk był postacią nietuzinkową - często ukazywaną w pra­ cach poruszających zagadnienia Górnego Śląska w drugiej połowie XX w. Wzmianki na jego temat odnaleźć można w opracowaniach podejmujących problematykę kulturalną, obecne są także w książkach omawiających kwestie prasowe i społeczno-polityczne regionu. Mimo niewątpliwego angażowania się w te sprawy Szewczyk pozostał w cieniu innych wywodzących się z tego regionu działaczy i polityków. Najbardziej znany jest ze swojej działalności literackiej, celem pracy pozostaje więc ukazanie go jako polityka i działacza społecznego. Urodzony w zaborze pruskim, jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, dorastał w okresie II RP, „dojrzałą” działalność prowadził w PRL, by ostatnie lata swego życia spędzić w III RP. Już choćby z tego powodu losy Szewczyka były interesujące i zmienne, a ko­ lejne historyczne polskie przełomy znacząco wpływały na wybór jego drogi postępowania. W 1956 r. Szewczyk wskazał pewien stały element wybranej przez siebie drogi życiowej, mówiąc: „Urodzony i żyjący tutaj -jestem z wami, przeciwko temu wszystkiemu, co czyniło i czyni jeszcze nasze życie biednym, słabym i bezbarwnym”1. By przekonać się, jakimi środkami realizował tę drogę, należało prześledzić całe jego życie, co do tej pory było utrudnione, dysponowano bowiem jedynie rozbudowanymi biogramami2. 1 W. Szewczyk: Kilka zwierzeń Wilhelma Szewczyka. „Trybuna Robotnicza” 1956, 20 grudnia. 2 Należy wymienić m.in.: Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Red. E. Korze­ niewska. Warszawa 1964, s. 280-282; B. Snoch: Górnośląski leksykon biograficzny. Katowice 1997, s. 210; R. Hanke: Słownik Demokratów Śląskich. Katowice 1988, s. 270-273; L. Bar­ telski: Polscy pisarze współcześni. 1939-1991. Warszawa 1995, s. 411-412; Mały słownik pisarzy polskich. Cz. 2. Red. W. M aci ą. g. Warszawa 1981, s. 243; Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny. Red. zespół (L. Becela i inni). Warszawa 1984, s. 954; M. Fazan: Bibliografia 12 Wstęp Ponadto jednymi z ważniejszych celów pracy stało się określenie roli i znacze­ nia Szewczyka na śląskiej