PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz JARACZEWO (582) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Gruszecki*, Bartłomiej Kuźmicki*, Aleksandra Dusza***, Anna Pasieczna***, Krystyna Wodyk**, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** we współpracy z Krzysztofem Seifertem*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid- Maciejowska*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83- Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstęp (B. Kuź micki) ......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (B. Kuź micki)............................................. 4 III. Budowa geologiczna (B. Kuź micki).................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (J. Gruszecki)........................................................................................... 11 1. Surowce ilaste: ............................................................................................................. 11 2. Kreda jeziorna .............................................................................................................. 13 3. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Gruszecki) .......................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Gruszecki) ..................................... 16 VII. Warunki wodne (B. Kuź micki)........................................................................................ 18 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 18 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 21 1. Gleby (A. Dusza., A. Pasieczna) .................................................................................. 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 23 IX. Składowanie odpadów (K. Wodyk)................................................................................. 25 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Gruszecki)............................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Kuź micki) ................................................................ 37 XII. Zabytki kultury (B. Kuź micki)......................................................................................... 39 XIII. Podsumowanie (J. Gruszecki)......................................................................................... 40 XIV. Literatura......................................................................................................................... 41 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Jaraczewo Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Jaraczewo Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Częstochowskim Przedsię- biorstwie Geologicznym (Dominiak, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z in- strukcją opracowania MGP w skali 1:50 000 (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przy- rodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodaro- waniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofi- zjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wielkopolskim Urzędzie Woje- wódzkim w Poznaniu i jego delegaturze w Kaliszu, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabyt- ków w Poznaniu, Instytucie Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach oraz Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wykorzystano również informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż, uzupełnione i zweryfi- kowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych systemu MIDAS, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Jaraczewo wyznaczony jest współrzędnymi 17o15’ i 17°30’ długości geograficznej wschodniej oraz 51o50’ i 52o00’ szerokości geograficznej północnej. 4 Administracyjnie omawiany teren leży w południowej części województwa wielkopol- skiego i obejmuje fragmenty czterech powiatów: śremskiego z gminą Książ Wielkopolski, gostyńskiego z gminą i miastem Borek Wielkopolski oraz gminą Pogorzela, jarocińskiego z gminami: Jaraczewo, Jarocin i miastem Jarocin, oraz krotoszyńskiego z gminą i miastem Koźmin Wielkopolski. Położenie arkusza Jaraczewo na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2002) ilustruje figura 1. Zgodnie z tym podziałem obszar omawianego arkusza należy do prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregionu Nizina Południowowielkopolska, mezoregionu Wysoczyzna Kaliska. Wysoczyzna Kaliska jest bardzo rozległa i ma charakter równiny z licznymi naturalny- mi i sztucznymi ciekami. Przeważnie nie posiadają one tradycyjnie uformowanych dolin, lecz tworzą kanały. Jedynym ciekiem formującym dolinę jest potok Lubieszka, płynący we wschodniej części arkusza. Powierzchnia terenu została ukształtowana na skutek działalności lodowca. Podłoże stanowią gliny zwałowe zlodowacenia Warty. Lokalne deniwelacje oma- wianego terenu wynoszą 10-20 m. Na północy arkusza zaznacza się wyraźne obniżenie terenu dochodzące do 30 m. Stanowi je dolina Obry. Prawie cały obszar arkusza znajduje się na wy- sokości 120-140 m n.p.m. i lekko obniża się w kierunku północno-zachodnim. Najwyższym punktem na arkuszu jest niewielkie wzniesienie o wysokości 157,3 m n.p.m., znajdujące się w południowo-wschodniej jego części, w miejscowości Obra Stara. Najniżej położony jest punkt reperowy na Kanale Obry w części północno-zachodniej. Jego rzędna wynosi 90,5 m n.p.m. Na utworach moreny dennej zlodowacenia Warty (glinach zwałowych) wytworzyły się gleby o wysokiej przydatności rolniczej. Grunty o bonitacji w klasie od I do IVa zajmują oko- ło 70% powierzchni arkusza. W dolinie Kanału Obry i na północ od Zalesia, w północno-zachodniej części arkusza oraz w dolinie potoku Lubieszka, w okolicach miejscowości Wielichowo i Sapieżyn wy- kształciły się łąki na glebach pochodzenia organicznego. Stanowią one około 2% powierzchni arkusza. Omawiany obszar pod względem klimatycznym leży w dzielnicy środkowej (Kondrac- ki, 1988). Zaznacza się tu wpływ oceanicznych mas powietrza typu polarno-morskiego, na- pływających z północnego zachodu. Objawia się to długim okresem wegetacyjnym (210- 220 dni), ciepłym i wilgotnym latem oraz krótką i łagodną zimą. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 50 do 80 dni. Temperatura dla lipca wynosi 17,8°C, a dla stycznia -2,2°C. 5 Wpływ mas kontynentalnych powoduje, że opady są niższe od średniej krajowej (635 mm/rok) i wynoszą 566 mm/rok. Fig. 1 Położenie arkusza Jaraczewo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierze Wielkopolskie Makroregion: Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie Mezoregion Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego: 315.56 – Równina Wrzesińska, Makroregion: Pradolina Warciańsko-Odrzańska Mezoregion Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej: 315.64 – Kotlina Śremska Makroregion: Pojezierze Leszczyńskie Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.82 –Pojezierze Krzywińskie, 315.84 – Wał Żerkowski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.13 – Dolina Konińska, 318.16 – Równia Rychwalska 6 Bardzo dobre warunki glebowe i dobre warunki klimatyczne przyczyniły się do rolni- czego rozwoju tego terenu. W krajobrazie przeważają pola uprawne i łąki. Dominują wielko- obszarowe uprawy: rzepaku, kukurydzy, buraków cukrowych i pszenicy, a także hodowle: bydła i trzody chlewnej. Rolnictwo stanowi podstawę rozwoju gospodarczego.