Partie lewicy i centrolewicy w polskim systemie partyjnym Aktywność SLD, PSL i UP na polskiej scenie politycznej Dominik Sieklucki Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Studiów Międzynaro- dowych i Politycznych oraz Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych RECENZENCI dr hab. Marek Bankowicz, prof. UJ dr hab. Katarzyna Sobolewska-Myślik, prof. AP PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski ADIUSTACJA JĘZYKOWA Marian Hanik REDAKTOR WYDAWNICTWA Robert Mitoraj KOREKTA Krystyna Kajtoch SKŁAD I ŁAMANIE Wojciech Wojewoda © Copyright by Dominik Sieklucki & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2006 All rights reserved Książka, ani żaden jej fragment, nie może być przedrukowywana bez pisemnej zgody Wydawcy. W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ISBN 978-83-233-2241-2 www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 012-631-18-81, tel./fax 012-631-18-83 Dystrybucja: ul. Wrocławska 53, 30-011 Kraków tel. 012-631-01-97, tel./fax 012-631-01-98 tel. kom. 0506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: BPH PBK SA IV/O Kraków, nr 62 1060 0076 0000 3200 0047 8769 _ Wstęp....................................................................................................................... 7 Rozdział I. Powstanie, działalność i miejsce w życiu politycznym SdRP, PSL i UP do 1993 roku 1. Przekształcenia w ruchu ludowym – droga do powstania PSL ................................. 12 2. Utworzenie SdRP....................................................................................................... 14 3. Wybory samorządowe i prezydenckie 1990 roku...................................................... 17 4. Pierwsze wolne wybory parlamentarne ..................................................................... 20 5. Przekształcenia po 1991 roku .................................................................................... 22 6. Kampania wyborcza i wybory parlamentarne 1993 roku.......................................... 24 Rozdział II. Funkcjonowanie koalicji SLD–PSL w latach 1993–1997: między współpracą a konfliktem 1. Powstanie koalicji SLD–PSL i powołanie rządu Waldemara Pawlaka..................... 33 2. Funkcjonowanie koalicji SLD–PSL w okresie działania rządu Pawlaka.................. 39 3. Rząd Józefa Oleksego................................................................................................ 53 4. Rząd Włodzimierza Cimoszewicza ........................................................................... 63 5. Unia Pracy – stosunek do rządzącej koalicji ............................................................. 73 6. Przekształcenia w klubach poselskich SLD, PSL i UP ............................................. 75 Rozdział III. W opozycji: SLD, PSL i UP w latach 1997–2001 1. Wybory parlamentarne 1997 roku ............................................................................. 77 2. Konsekwencje wyborów 1997 roku dla SLD, PSL i UP. SLD partią polityczną ..... 83 3. Lewica w opozycji – działalność w latach 1997–2001 ............................................. 88 Rozdział IV. Stosunki SLD, PSL i UP w latach 2001–2005 1. Kampania wyborcza i wybory 2001 roku.................................................................. 97 2. Powstanie i funkcjonowanie koalicji SLD–UP–PSL ................................................ 104 3. Rząd mniejszościowy ................................................................................................ 114 4. Lewica w kryzysie. Rozłam w SLD .......................................................................... 118 5. Wybory parlamentarne 2005 roku ............................................................................. 125 Rozdział V. SLD, PSL i UP w wyborach prezydenckich i samorządowych 1. SLD, PSL i UP w wyborach prezydenckich.............................................................. 133 1.1 Wybory prezydenckie 1995 roku ........................................................................ 133 1.2 Wybory prezydenckie 2000 roku ........................................................................ 140 6 1.3 Wybory prezydenckie 2005 roku ........................................................................ 145 2. SLD, PSL i UP w wyborach samorządowych ........................................................... 148 2.1 Wybory samorządowe 1994 roku ....................................................................... 148 2.2 Wybory samorządowe 1998 roku ....................................................................... 150 2.3 Wybory samorządowe 2002 roku ....................................................................... 152 Rozdział VI. Ideowo-społeczne przesłanki współpracy SLD, PSL i UP 1. Podstawowe założenia ideowe SLD, PSL i UP......................................................... 156 1.1 Zasady, wartości i instytucje polityczne ............................................................. 158 1.2 Ustrój społeczno-gospodarczy ........................................................................... 162 1.3 Obszar konsensusu: Polska w procesie integracji europejskiej .......................... 166 2. Elektoraty SLD, PSL i UP – charakterystyka............................................................ 167 2.1 Cechy społeczno-demograficzne......................................................................... 167 2.2 Poglądy osób głosujących ................................................................................... 169 Rozdział VII. SLD, PSL i UP w polskim systemie partyjnym 1. Ewolucja polskiego systemu partyjnego.................................................................... 175 2. Instytucjonalizacja partii politycznych ...................................................................... 183 2.1 Zarys struktury SLD........................................................................................... 184 2.2 Zarys struktury PSL ........................................................................................... 185 2.3 Zarys struktury UP ............................................................................................. 186 3. Członkostwo. Kierunki ewolucji modelu partii......................................................... 187 Zakończenie.................................................................................................................. 193 Bibliografia ................................................................................................................... 199 2 Wejście Polski na drogę demokratycznych przemian w 1989 roku przyniosło bujny rozkwit różnego typu ugrupowań politycznych, aspirujących do odegrania istotnej roli w procesie budowania nowego systemu. Niezależnie od tego, czy nazywano je już partiami politycznymi, czy też stosowano inne określenia, jak np. protopartie czy pseu- dopartie, mające wyraźnie podkreślać, iż znajdują się one dopiero w fazie powstawa- nia1, od początku budziły one duże zainteresowanie wśród badaczy. Niniejsza publika- cja wpisuje się w ten nurt, zmierzając jednocześnie do pokazania ewolucji polskiego systemu partyjnego w oryginalnym aspekcie, jakim jest powstanie i działalność partii o orientacji lewicowej i centrolewicowej – Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy. Celem publikacji jest przedstawienie procesu kształtowania się wzajemnych stosunków między SLD, PSL i UP oraz usytuowanie tych relacji w ramach ewolucji polskiego systemu partyjnego. Dlatego prezentacja wydarzeń z historii każdej z partii ma ograniczony charakter, a poszczególne fakty przywoływane są w kontekście ich oddziaływania na wzajemne stosunki. W pracy stosuję wymiennie nazwy SdRP i SLD, mimo że nie były to struktury toż- same. Niemniej w praktyce politycznej (np. podczas kampanii wyborczych czy dzia- łalności parlamentarnej) niezwykle trudno jest je oddzielić od siebie. Ponadto Socjal- demokracja była inicjatorką powołania Sojuszu i odgrywała w nim pierwszoplanową rolę. Z czasem SdRP uległa rozwiązaniu, a SLD przekształcił się w partię polityczną. Socjaldemokrację Polską, powstałą w 2004 roku w wyniku rozłamu w SLD, opisuję tylko w ograniczonym zakresie, nie włączając jej do rozważań ogólnych. Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy ma charakter wprowadzający – zarysowałem w nim genezę, powstanie, działalność oraz miejsce w systemie partyj- nym do 1993 roku każdego z trzech ugrupowań. Rozdział drugi poświęcony jest okresowi sejmu II kadencji (lata 1993–1997), który przyniósł nawiązanie zinstytucjonalizowanych stosunków między SLD i PSL – doszło wówczas do powstania koalicji rządowej obu ugrupowań. Obok analizy czteroletniego okresu jej funkcjonowania, z uwzględnieniem wszystkich istotnych kryzysów i kon- fliktów, integralnym elementem tej części jest pokazanie relacji kolejnych trzech gabi- netów z Unią Pracy. Punktem wyjścia rozważań zawartych w rozdziale trzecim są wybory parlamentar- ne 1997 roku i ich konsekwencje dla SLD, PSL i UP, a ich rozwinięciem jest analiza przekształceń w tej grupie partii, włącznie z najważniejszym, jakim było uformowanie się Sojuszu jako partii politycznej. Następnie opisałem działalność opozycyjną SLD, PSL i UP, zmierzającą do odzyskania władzy w kolejnych wyborach. 1 K. Sobolewska-Myślik, Partie i systemy partyjne Europy Środkowej po 1989 roku, Księgarnia Aka- demicka, Kraków 1999, s. 35. 8 Kontynuacją prezentacji wydarzeń z lat 1997–2001 jest rozdział czwarty, dotyczący