UNIVERZITET CRNE GORE FAKULTET ZA SPORT I FIZIČKO VASPITANJE – NIKŠIĆ Nikola Tufegdžić SKI SKOKOVI ADAMA MALIŠA (Završni rad) Nikšić, 2018. UNIVERSITY OF MONTENEGRO FACULTY OF SPORT AND PHISYCAL EDUCATION – NIKŠIĆ Nikola Tufegdžić SKI JUMPING OF ADAMA MALYSZ (final work) Niksic, 2018. ii INFORMACIJE O STUDENTU: Ime i prezime: Tufegdžić Nikola Datum i mjesto rođenja: 28.10.1994 godine u Plužinama Studijski program: Sportsko novinarstvo INFORMACIJE O ZAVRŠNOM RADU: Studijski program: Sportsko novinarstvo Naslov: Ski skokovi Adama Mališa Fakultet: Fakultet za sport i fizičko vaspitanje Datum prijave završnog rada: Datum odbrane završnog rada: __________________ Mentor: Dr Rašid Hadžić Članovi komisije: _______________________ _______________________ ________________________ iii SAŽETAK Cilj ovog rada je da predstavi karijeru jednog od najvećih ski skakača u istoriji, kao i specifičnosti njegovih skokova. U radu su date neke osnovne smjernice i pravila o ski skokovima kao uvod za bolje razumijevanja ovog sporta. Data je retrospektiva njegove karijere prikazana kroz tabelarni prikaz svih njegovih podijuma, kao i najveći uspjesi, od samog početka bavljenja ovim sportom. Kroz rad pored sportske biografije prikazan je njegov život i neke od zanimljivosti poljskog ski skakača Adama Mališa. Ključne riječi: Adam Mališ, ski skokovi, prvo mjesto. iv ABSTRACT The purpose of this work is to present the career of one of the biggest ski jumpers in history, as well as the specificities of his jumps. The work presents some basic guidelines and rules on ski jumps as an introduction for better understanding of this sport. The retrospective of his career is presented through a tabular view of all his podiums, as well as the greatest success, from the time when he started dealing with this sport. Through this work, besides the sports biography is represented life and some of the interesting features of Polish ski jumper Adam Malis. Key words: Adam Malysz, ski juming, first place. v SADRŽAJ 1. ISTORIJA SKI SKOKOVA ........................................................................................................... 1 1.1 Elementi koji čine ski skok ....................................................................................................... 2 2. PRAVILA I TEHNIKE SKI SKOKOVA ....................................................................................... 3 2.1 Turnir četiri skakonice .............................................................................................................. 4 2.2 Pet najvećih skakonica .............................................................................................................. 5 2.3 Bodovanje ................................................................................................................................. 6 3. OSNOVNE INFORMACIJE O ŽIVOTU ADAMA MALIŠA ...................................................... 7 3.1 Od intrvjua do saznanja o Adamu Mališu ................................................................................. 7 4. DOSTIGNUĆA ADAMA MALIŠA .............................................................................................. 8 4.1 Zanimljivosti ........................................................................................................................... 13 5. KARIJERA U SLIKAMA.............................................................................................................14 6. ZAKLJUČAK ............................................................................................................................... 15 LITERATURA ................................................................................................................................. 16 BIOGRAFIJA ................................................................................................................................. 199 vi 1. ISTORIJA SKI SKOKOVA Prvi put 1796. godine pominju se ski skokovi u putopisu holandskog pomorskog oficira Kornelijusa de Jonga, u kojem on sa divljenjem opisuje kako vojnici norveške skijaške čete za vježbanje koriste krovove kuća i ambara i spuštaju se bez padova u dubok snijeg. U Norveškoj su pronađeni i pećinski crteži lovaca na primitivnim skijama, a arheolozi su na teritoriji današnje Švedske otkrili skiju staru 4.500 godina. Inače, riječ skije, koja se danas u različitim oblicima sreće u mnogim jezicima, preuzeta je iz norveškog od riječi ski, koja je nastala od staronorveške riječi skid, što znači drvo istesano po dužini. Preteče modernih skakaonica bile su nabacane gomile snijega do kojih je skijaš stizao spuštajući se niz padinu, pa bi se dobivši zalet odrazio i letio od 15 do 20 metara. Jedna od prvih izgrađenih skijaških skakaonica bila je u blizini Osla u Holmenkolenu (Vukčević, 2017a). Skijaški skokovi su bili lokalno takmičenje koje se održavalo na zimskim vašarima u Norveškoj, ali se proširilo širom Evrope i Sjeverne Amerike i postao jedan od najpopularnijih zimskih sportova. Zvaničan sport su postali 1892.godine kada su se najhrabriji skijaši nadmetali u Kraljevskom kupu u Holmenkolenu u Norveškoj. Sondre Norheim iz norveškog Osla, 1880.godine upoznao je svijet sa tada vrlo ekscentričnom snježnom disciplinom - skijaškim skokovima, a taj se sport u program Olimpijskih igara po prvi put uvodi 1924.godine na Igrama održanim u Šamoniju u francuskim Alpima. Prvo veće takmičenje organizovano je u Kristijani, današnjem Oslu 1879.godine kojem je prisustvovalo više hiljada gledalaca. Olaf Rye 1879.godine prešao je udaljenost od 9.5 m. Prvi skokovi, takozvani Konzberški, skakač je u čučnju na zaletištu, sa rukama pored tijela, da bi se onda uspravio i sa savijenim tijelom u kukovima, rukama ispruženih ruku i paralelnih skija izveo skok. Sa ovom tehnikom Josef Bradl je uspio da skoči 101m. Da bi sredinom 50-ih, Andreas Dešer počeo da skuplja ruke niz tijelo, kako bi izvukao koji metar više, ta tehnika je bila poznata pod nazivom - riblja. Jan Boklev 1985 raširio je skije u obliku V slova, čime je postigao duži let i veću stabilnost. Ovo su od neke ključnih stvari u evoluciji ski skokova (Farrow, 2004a). Slika 1 Slika 2 Slika 3 Slika 4 Slika 5 Slika 6 1 Kolijevkom skijaškog sporta smatra se Morgedal koji se nalazi u norveškoj oblasti Telemark. Baš u njemu živio je siromašni farmer Sondre Nordhejm, koji je u slobodno vrijeme posvećivao skijanju i eksperimentisanju sa novim tehnikama i opremom. Sondre Nordhejm je ušao u istoriju i po tome što je prvi počeo da skače bez štapa, što je probudilo veliku pažnju, smatralo se vrlo elegantnim i izazvalo je preokret u skijaškim skokovima. Kroz vrijeme, napredovala je oprema, tehnika skakanja, skakonice ali i dizajn i materijali skijaških kombinezona, koji i te kako utiču na aerodinamiku skakača. Zahvaljujući tome skakači danas mogu da postignu mnogo duže skokove nego što je to bilo na početku (Vukčević, 2017b). 1.1 Elementi koji čine ski skok 1. ODSKOČNA RAMPA Skijaš na startnoj kapiji čeka signal za skok, zatim se odguruje i hvata zalet 2. UBRZAVANJE NIZ RAMPU Skijaš se spušta u aerodinamični čučanj i ubrzava niz zaletište prema mostu 3. ODKSOK Kad stigne do kraja odskočne platforme, skijaš se pruža u pravcu leta, ispravlja tijelo i naginje se naprijed 4. DOSKOČIŠTE Skakači lete što dalje prije nego što doskoče. Većina doskočišta ima nagibib od 35% ili više 5. DOSKOK Skijaš doskače sa jednom nogom ispred druge u tzv telemark položaj. Takav položaj ublažava udar pri doskoku (Farrow, 2004b). Slika 7. Šematski prikaz ski skakaonice 2 2. PRAVILA I TEHNIKE SKI SKOKOVA Ski skokovi - nordijski sport čija takmićenja su pod okriljem FIS-a. Skijaški skokovi su sport u kojem se skijaš spušta niz posebno konstruisanu skakaonicu gdje pri brzini do čak 95km/h, nakon odraza, pokušava "preletjeti" što veću udaljenost. Međutim, dužina leta, tj pređena udaljenost jeste najbitnija stavka ali ne i jedina koja određuje plasman takmičara. U dobar skok računaju se, pored dužine leta, i tehnika i siguran doskok. Pod tehnikom se podrazumijeva položaj tijela prilikom letenja, zadnji dio skija treba da bude skupljen, a vrhovi odvojeni (V-tehnika). Za doskok je standard takozvana telemark poza, u kojoj je skijašu jedna noga savijena u koljenu i položena na skiju dok je druga opružena unazad. Kada dva skijaša imaju skok iste dužine, kvalitet doskoka može da bude presudan u ocjenjivanju.1 Prema pravilima svaki skakač ima petnaest sekundi da uz dopušten vjetar, izvede svoj skok, a za vrijeme njih se može i predomisliti. Skije, posebno dizajnirane da bi podnosile takve napore, ne smiju se mazati nikakvim sredstvima koje bi mogle ubrzati uzlet. Kako bi postigli što veću brzinu skakači istežu tijelo prema naprijed. 2 Skijaške skakaonice uvijek imaju više startnih mjesta, a tačku s koje počinje zalet određuje žiri, koji uzima u obzir različite parametre, poput jačine vjetra, vrste snijega, vlažnosti vazduha i drugih uslova koji mogu da utiču na dužinu skoka. Standard je da uvijek postoji jedan probni skok i dva skoka koja se ocjenjuju. Treba reći da postoji i ekipno takmičenje u skijaškim skokovima, kada se sabiraju bodovi ekipe od četiri člana. Zanimljivo je da skijaši prilikom spuštanja niz zaletište postižu brzinu i do 95 km/h da bi dobili dobar odraz i poletjeli V-stilom. Takmičenja u skijaškim skokovima se održavaju uglavnom na tri vrste skakaonica, koje se razlikuju po veličini: • 90-to metarska skakaonica - obračunska tačka je na 90 metara, a skakači postižu daljine do 110 metara u optimalnim uslovima; • 120-to metarska skakaonica -obračunska tačka je na udaljenosti od 115 do 145 metara,