Powiat Lubartowski Der Kreis Lubartów Publikacja przygotowana przez: STAROSTWO POWIATOWE W LUBARTOWIE ul. Słowackiego 8 21-100 Lubartów tel. 81 855 28 65, fax 81 854 33 24 email: [email protected] www.powiatlubartowski.pl www.turystyka.powiatlubartowski.pl Opracowanie typograficzne, projekt okładki, skład, łamanie i druk: Grafpol, 53-650 Wrocław, ul. Czarnieckiego 1, www.argrafpol.pl Folder współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa1 Lubelskiego na lata 2007-2013 W publikacji wykorzystano materiały źródłowe: 1. „W kręgu kultury” – Biuletyn Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Lu- blinie, 2(8) 2008 2. Firlejowie Herbu Lewart, A. Przybyszewski, Radomyśl Wielki 2008 3. Studia z dziejów Kocka, tom II, pod redakcją Jacka Pożarowszczyka, Lublin 2009 Szanowni Państwo! 4. Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lubartowskie Towarzystwo Regio- nalne, Lubartów 2006 Z wielką przyjemnością przekazujemy w Państwa ręce publikację, 5. Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lubartowskie Towarzystwo Regio- która przedstawia walory turystyczne i przyrodnicze Ziemi Lubartow- nalne, Lubartów 2010 skiej. 6. Wokół Sanguszków. Dzieje – sztuka – kultura, Materiały I Ogólnopol- Ziemia Lubartowska położona jest na równinie przeciętej korytem skiej Konferencji Naukowej 29 – 30 czerwiec 2006 Ratusz, Muzeum rzeki Wieprz. Posiada wiele wyjątkowych miejsc, malowniczych za- Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2007 kątków, lasów zasobnych w dziką zwierzynę i pięknych jezior. 7. Z dziejów lubartowskiej parafii pw. św. Anny, pod redakcją Marii Ko- W powiecie lubartowskim znajdą Państwo wiele uroczych zakąt- zioł, Lubartów 2009 8. Strony internetowe miast i gmin z terenu powiatu lubartowskiego ków, chociażby w Kozłowieckim Parku Krajobrazowym, na polach 9. Strona internetowa Muzeum Zamoyskich w Kozłówce www.mu- i łąkach, czy nad licznymi jeziorami. zeumzamoyskich.pl Z aktywnego wypoczynku można skorzystać w przyjaznym, eko- logicznym środowisku, na atrakcyjnych szlakach i ścieżkach tury- stycznych, podziwiając piękno przyrody, liczne zabytki architektury i miejsca kultu religijnego. Na szczególną uwagę zasługują pałace i dwory. Znany w całej Eu- ropie zespół pałacowo-parkowy w Kozłówce, czy równie piękny Pa- łac Sanguszków w Lubartowie i Pałac Jabłonowskich w Kocku. Miło- śników sztuki sakralnej przyciągnie do Lubartowa piękne barokowe Sanktuarium Św. Anny w Lubartowie, a w okolicznych miejscowo- ściach – zabytkowe świątynie i malownicze kapliczki. Zapraszam do odwiedzenia i bliższego poznania Ziemi Lubar- towskiej. Jestem przekonany, że spotkacie się Państwo z serdecznym przyjęciem przez mieszkańców tego uroczego zakątka Polski, pozna- cie jego ciekawe tradycje i obyczaje. Wierzę, że pobyt w naszym po- wiecie dostarczy wielu niezapomnianych przeżyć. Starosta Lubartowski Fryderyk Puła 2 3 DANE ADMINISTRACYJNE Gdańsk Szczecin Bydgoszcz Warszawa Wrocław Katowice Powiat lubartowski obejmujący powierzchnię 1290,35 km² położony Kraków jest w północnej części województwa lubelskiego. Jest jednym z dwu- Województwo dziestu powiatów tego województwa. Terytorialnie powiat lubartowski lubelskie obejmuje trzynaście gmin, z tego dziesięć to gminy wiejskie (Abramów, Firlej, Jeziorzany, Kamionka, Lubartów, Michów, Niedźwiada, Ostrówek, Serniki, Uścimów), dwie miejsko – wiejskie (Kock, Ostrów Lubelski) i jed- na miejska (Lubartów). W powiecie mieszka ok. 90 tys. osób. Administracyjnie powiat lubar- towski graniczy: na północy z powiatami łukowskim i radzyńskim, na wschodzie z powiatem parczewskim, na zachodzie z ryckim i puławskim, a na południu z powiatem łęczyńskim i lubelskim. Powiat lubartowski Pałac Sanguszków w Lubartowie, fot. Jerzy w Lubartowie, Sanguszków Chudzik Pałac 4 5 PRZYRODA Powiat lubartowski leży na granicy trzech krain geograficznych: Ma- zowsza, Wyżyny Lubelskiej i Polesia Lubelskiego. Przez rozległą równinę Ziemi Lubartowskiej przepływa rzeka Wieprz. Dolina Wieprza jest intere- sująca nie tylko dla znawców przyrody. Bogata jest w liczne starorzecza, zakola i meandry, które komponując się wraz z nadbrzeżnymi zespoła- mi roślinnymi nadają jej mozaikowy i wyjątkowo malowniczy charakter. W okolicach miejscowości Jeziorzany znajdują się liczne rozlewiska i szu- wary. To właśnie tu idealnie widać, że Wieprz jest rzeką żywą, naturalną i nieuregulowaną przez człowieka. Miłośnicy przyrody będą mogli po- dziwiać tu rzadkie gatunki drzew i roślin oraz podglądać chronione ga- tunki ptaków i zwierząt. Swoje stanowiska lęgowe ma tu między innymi brodziec piskliwy, łabędź niemy, perkoz dwuczuby, sieweczka rzeczna, a także występujące w lasach zięba czy puszczyk. Bogactwem powiatu lubartowskiego są ogromne kompleksy leśne, na czele z najciekawszym – Lasami Kozłowieckimi. Lasy zajmują prawie Rzeka Wieprz, fot. archiwum gminy Lubartów Leśna cisza, fot. Agnieszka Sykut cisza, fot. Agnieszka Leśna 6 7 E:\moje\ar_grafpol\SP Lubartow\zdjecia\zdjecia pan Jurek Wawerek z Kocka\MIEJSCOWOSC BO- ZNIEWICE ZBIORNIK KESY 4.JPG Uroczysko Białe Wrony, fot. archiwum gminy Lubartów gminy fot. archiwum Uroczysko Białe Wrony, 20% powierzchni powiatu. Na szczególną uwagę zasługuje leżący w ob- rębie Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego rezerwat „Kozie Góry”. To tu rosną ponad stuletnie sosny i bardzo rzadko już spotykane stare dęby bezszypułkowe. W parku przy dworze w Samoklęskach do dziś zachował się piękny starodrzew, w tym pomnikowe okazy buka zwyczajnego oraz jesionu zwyczajnego. HISTORIA POWIATU Powiat lubartowski może pochwalić się bogatą i ciekawą historią. Przez wieki ziemia ta była zamieszkiwana przez ludzi różnych narodowości i wyznań, którym zawdzięczamy imponujące dziedzictwo kulturowe. Na historię powiatu duży wpływ miała również stosunkowa bliskość grani- cy wschodniej Polski, co sprawiało, że Ziemia Lubartowska przez lata była miejscem walk i działań zbrojnych. Siedziba władz powiatu lubartowskiego - miasto Lubartów, zostało fot. Jan Romaniuk Kock, Kawaleria, 8 9 założone 29 maja 1543 roku przez Piotra Firleja. Pierwotna nazwa mia- właścicielem miasta był syn Piotra Firleja – Mikołaj. To on założył w Lu- sta Lewartów wywodzi się od herbu rodu Firlejów – Lewarta. Przywilej bartowie gimnazjum kalwińskie i sprowadził tutaj rzemieślników i ho- lokacyjny otrzymał Lubartów z rąk króla Zygmunta Starego. Kolejnym dowców z Niemiec, Holandii i Flandrii. Jak podają źródła historyczne, to właśnie za rządów Mikołaja Firleja Lubartów przeżywał swój złoty okres. Po jego śmierci, miasto przeszło we władanie Mikołaja Kazimierskiego, który przekształcił gimnazjum kalwińskie w szkołę ariańską. Przybywała tu młodzież z całego kraju. Wiek XVII nie był szczęśliwy dla Ziemi Lubar- towskiej. Po „potopie szwedzkim” Lubartów przez wiele lat nie potra- fił podnieść się z upadku. Sytuacja poprawiła się dopiero, gdy władzę w mieście objął Paweł Karol Sanguszko. Rodzina Sanguszków władała miastem przez sto lat (1739-1839). Po powstaniu styczniowym Lubar- tów spotkały znaczne represje ze strony władz carskich, nastąpiła m.in. likwidacja zakonu ojców Kapucynów, a klasztor przeznaczony został na cele administracji państwowej. Kolejny okres rozwoju gospodarczego i kulturalnego miasta nastąpił dopiero po 1918 roku. W okresie drugiej wojny światowej Lubartów był jednym z ośrodków ruchu oporu i walki z najeźdźcą. Spod okupacji został wyzwolony w dniu 22 lipca 1944 roku przez wspólne oddziały Armii Krajowej i pododdziały 50 pp. 27 Wołyń- skiej Dywizji Piechoty AK pod dowództwem majora Jana Szatowskiego ps. „Kowal”. Przez Ziemię Lubartowską wielokrotnie prowadziły szlaki walk, bitew i potyczek, dlatego na terenie powiatu lubartowskiego moż- na odnaleźć mogiły żołnierzy różnych narodowości, cmentarze wojenne i pamiątkowe krzyże. Historia powiatu lubartowskiego to także historia miasta Kock i Sa- modzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. W pobliżu Kocka miała miejsce ostatnia bitwa kampanii wrześniowej. Honorowa kapitulacja SGO „Pole- sie” nastąpiła 6 października 1939 roku. Wydarzenia te są co roku odtwa- rzane w postaci rekonstrukcji historycznej, organizowanej przez Grupę Rekonstrukcji Historycznej 8 pułku piechoty legionów. KULTURA LUDOWA Powiat lubartowski zadziwia bogactwem i różnorodnością kultury ludowej. Niemal w każdej gminie żyją i pracują twórcy sztuki ludowej, działają zespoły śpiewacze i kapele ludowe. Zafascynowani historią Lubartów, Pałac Sanguszków, fot. Radosław Czarnecki swoich wsi i miasteczek lokalni regionaliści tworzą izby pamięci i gale- 10 11 rie, w których możemy podziwiać sztukę ludową. Największym zbiorem znerzyna. Artystka ma wszechstronne zainteresowania. Nie tylko rzeźbi, może się poszczycić Muzeum Regionalne w Lubartowie. Do ciekawych ale również zajmuje się malarstwem i haftem. eksponatów należą plecionki z wikliny, wykonane przez mieszkańców Szczególnym miejscem jest Galeria Sztuki „ART WYSPA” w Ostrowie wsi położonych przy rzece Wieprz. Na uwagę zasługują także prace au- Lubelskim. Galeria znajduje się w starym, pożydowskim domu przy torstwa pani Heleny Kołodziej. Znana w kraju i za granicą artystka wyko- ul. Czerwonego Krzyża 6. Unikalne wnętrze zostało odtworzone we- nuje palmy wielkanocne, pisanki, koszyczki, figury ze słomy oraz ozdo- dług projektu architekta Adama Wójcika. Wchodząc do galerii możemy by choinkowe. Jednak zagłębiem produkcji palm wielkanocnych jest przenieść się w czasie i trafić do typowego przedwojennego mieszkania w sztetl. Oprócz zabytkowych przedmiotów i narzędzi, autentyzm temu miejscu nadają rzeźby, hafty i obrazy autorstwa lokalnych twórców. Ga- leria powstała dzięki staraniom członków