Kovara Lekollnen Civaki ü Çandl!İlon 1988/Hejmar:3 www.arsivakurd.org www.arsivakurd.org 4 30 51 R. T.Hulmani NAMEYENXWENDEVANA SALAHATTıN'ıN MUHAKEMESİ SOHBETA DU GULAN, JARMO (Helbest) 33 W.Kölıler 5 Redaksiyon Çev. Murat-H.!~ 53 M.Derst.mi NAME JI BO XWENDEVANA KÜRTLER MANA U NAVER OKA FELSEFE 8 M.Derslmi 38 MArarat MUSOYE MELLE U MİR MIHEMED RESMi BELGELERİYLE DERSİM'İ BEGE BOTİ 56 Hawar BOŞALTMA KARARI ÇEND LAWIKE QEME AREYİZİ 41 ll M. V.Brninessen Çev.M.Piro HELSİNKİ GÖZETLEME RAPORU MART1988 62 Malmisanij AŞİRETLER,AŞİRET REİSLERİ VE DIMILİ VE KURMANCİ AŞİRET-DIŞI GRUPLAR - II- 45 Rohat 16. M.Düzgün TANINMIŞ DOGUBİLİMCİ VE LEHÇELERİNİN KEBAN BARAJI BÖLGESİNDE KÜRDOLOG HALFİN KÖYLERE GÖRE DAGILIMI ARTIK ARAMlZDA YOK NEOLİTİK ÇAG - II - 22 - Em. Kur. Alb. Reşat HALL! 46E.Zozan PÜLÜMÜR HAREKATl (1930) QANUNA PAŞNAV GIRTINE 28 B.Baran 48 M.Diizgün 69 Tirkira Çar. M.Dersimi "KÜRTLERDE GÜNLÜK YAŞAM" DERSIM'DE KEWRAYEN ÇEND FABLE LAFONTAİN'İ Ön kapak: Deliktaş, bir Urartu yrpısı Arka kapak: Tepecik Höyüğü www.arsivakurd.org 3 dirilmesi yerinde olur sanırım. Diger sayılarını da gönderebilirseniz Her şeyden önce böylesi degerli bir Sayfa sayısı ile ilgili bir sorununuz seviniriz. Ayrıca ba§ka yayınlarınız var­ giri§im için başanlar dilerim. olup olmadıgını bilemiyorum, ama o sa onlardan da edinmek isteriz. Kürt dii§ün hayatının özellikle to­ sayıda yer alan konuların, kapak içinde Eleştirilerinizi, önerilerinizi, her türlü plumbilim alanındaki konumunun ne degil de sonraki sayfada daha geni§ ve yayın bagışınızı bekledigimizi bildirir, ölçüde zayıf olduğunu tartışmaya gerek dikkat çekici bir biçim içinde, hatta re­ yardıınlarınız için şimdiden teşekkürle­ yoktur. sim ve kısa önaçıklamalarla verilmesi rinıizi sunanz. Sizlerin BERHEM dergisi giri§imle­ daha güzel olur bence. Ayrıca Her­ Saygılarımızla. riyle bu yöndeki uğra§lara katkıda bu­ hem'in kimliginin (editör, hazırlayan­ Orhan Y. Silier lunacagınıza inanıyoruz. lar, adres vs.) "İçindekiler" kısmının Türkiye Bölümü Ba§kam Degerli Arkada§lar, hemen yanındaki dikey konumundan Çıkan dergilerinizi takip etmek bizim alınıp, sayfanın alt kısmına yatay ve mü• BERHEM'in notu: Bu tür kunım ve gi­ için oldukça faydalı olacaktır. Ancak, tevazı bir yazı teknigiyle ve daha fazla rişimlerin gerekliliği ve önemi bizce çok yayınlarınızı saglamada güçlük çekiyo• bilgi eklenerek yerleştirilmesi daha uy­ büyüktür. Eldengeldigince arşivlerine ruz. Çıktıgını reklamlardan ögrendigi• gun olur kanısındayım. İçerik genellikle katkıda bulunmaya çalışacagız. Yayın miz, Herhem'leri a§agıdaki adresimize yogun oldugu için okuyucunun sıkılma­ göndermek isteyenler, aşagıdaki adrese göndermeniz umuduyla sizlere ba§an­ dan rahat okuyabilmesi için siyah-bey­ postalayabilirler. lar dileriz. az fotograf, grafik, şema, harita, XSEBAH SELAM karikatür türü malzemelerle yazıların lnternationaal Instituut voor Sociale Sofia/BULGARİSTAN mümkün oldugu kadar desteklenmesi, Geschiedenis içerigi daha da güçlendirip okuruayı Kabelweg 51, kolayla§tıracaktır. 014BA Berhem'i genel olarak çok begendigi­ Ba§an dileklerimle. Amsterdam/Holland mi ve gurur duyduğumu belirtmeliyim. FA. Görebildigim, gözlemleyebildigim, Newyork/U.S.A daha iyi olmasına katkıda bulunabil­ ecegim noktalan yalnızca ki§isel dü• Min kovar girt, pir sipas. ş üncelerim olarak size iletıneye HOLLANDA'DAKi SOSYAL TA­ Ji aliyeteşe u naveroke va pir delal ha­ çalışacagım. Benim, yayıncılıkta hiçbir RİH ENSTİTiıSiı tiye arnada kirin. Bi pirani ew belge u deneyimİnı yok. Bu yüzden, yazdıkla­ Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü, her wisa benden din ji zahf ba§ in. H evi rım okuyucu yönünden bir bakış olur sosyal tarih ve özellikle i§çi ve sendika­ dikim ku di hejmaren duweroj da zede­ herhalde. cılık hareketi tarihi alanında Avru­ tir lekollnen nu ben çap kirin, ku kovar Öncelikle dergi olarak ilk anda şöyle pa'nın en büyük birkaç dokümantasyon bikanibe valahlya di vi warl da tijl b ike. bir bakıldıgında, bilimsel bir nitelik ta­ ve ara§tırma kuruluşundan biridir. Min dirave aboneliye re kirin. Her şıdıgı izlenimini hemen uyandırması, Enstitümüz geçen yıl içinde aldıgı bir wisa dixwazim çendekl şftnda bendeki bence derginin içerigiyle bir bütünsel• kararla, bundan böyle bir Türkiye Bö• jlbi rekim. lik ta§ıyor. Bu niteliginin korunması ve lümü oluşturmaya, bilimsel çalışmaları­ H evi dikim kare we her biçe ba§tir bi­ geliştirilmesi, derginin tutarlı bir nın kapsamını Türkiye'yi de içine meşe. çizgiye oturmasına katkıda bulunur alabilecek bir biçimde geni§letmeye gi­ Birayewe. diye dii§ünüyorum. Bu açıdan bakıldıg­ rişmiş bulunmaktadır. Böylece, Ensti­ MARARAT ında "Okuyucu Mektupları"nın bsa, tümüz, Osmanlı İmparatorlugu ve Frankfurt dergiyle sınırlı kapsamdan kurtarılıp Türkiye sosyal tarihine, bu arada özel• daha geni§ anlamda, bilimsel nitelikte likle Türkiye'de i§çi ve sendika hareke­ ve ilgili konulara katkı getiren bir dönü• tine ilişkin her türlü kitap, broşür, Min Kovara we li ba hevaleki xwe dlt şüme ugratılnıasından yanayım. Henüz rapor, tez, gazete, dergi, bülten, afış, u hinek le mezekir. Bi rastl, pe gelek böyle bir uygulamaya başlamadıgınızı bildiri, fotograf, film ve benzeri malze­ kefxweş bum. Kovaren wilo ji me Kur­ biliyorum. Okuyucu mektuplannın gö• meyi toparlamaya, bunları ara§tırmacı­ dan re he gelek diven. zardı edilmemesinden, degerlendiril­ ların kullanımına sunmaya ba§lamıştır. Ez dixwazim bibim abone. Hevidarim meleri gerektiginden yana oldugumu Enstitümüzü ve Türkiye Bölümünü ku hunji min re hernil hejmaren xwe bi­ da belirtmeliyim. Okuyucu ve dergi, tanıtan bir broşürü ekte yolluyoruz. şlnin. sözkonusu ileti§im olayının iki tarafı. Enstitümüz, yukarıda sözünü ettigi­ Bi silaven Kurdayatl. Olayın www.arsivakurd.org"ileti", aktarma yönü -derginin rniz türden malzemeyi Kürt hareketine HISEN yazılı niteligi nedeniyle- daha belirgin ili§kin olarak da toplamaktadır. Dergi­ Berlin oldugu için bunun bu yönde degerlen- nizin Şubat 1988 sayısı elinıize geçti. 4 NAMEJIBO ek te dftin, ev hejmara kovare gele bi bar a tijf ye. Li gel kuyucuların hemen fark edecekleri bu W nivfsaren cure cure ybı /ekolfnf u legerinf, nivfsarbı bel­ O sayısı birhayli yüklü. Degişik konulara ilişkin araştırma geyf ji gele cfh distinfn u di ware ronfkirina diroka Kurdistane ve inceleme yazılannın yanısıra Kürdistan'ın yakın geçmişini ya nezik de xwedf rol u giringfyek mezin in. Serlıildanen ku li aydınlatmaya yarayan belgesel yazılar da çokça yer tutuyor. peyh ev derketine ho/e, qehremaniyen xwfnin bı ku dew/etbı da­ .\rdı arkası kesilmeyen başkaldınlann, işgalci devletlerin gfrkera Kurdistan e de bi darxistine, gele me ye ku can bi dest de kandan yana kahramanlıklannın, canını dişine takıp özgür• ji bo azadiye xebitiye u dixebite he gele rı2 il /ebatbı ve diroke lük için savaşım veren halkımızın tarihinde karanlıkta kalltllij eşkera nebune u nehatine nirxandin. Bi wene, di nivfsara daha pek çok noktalar var. Sözgelimi, "Salahattin'in Muha­ <<Mehkemekirina Sa/ahaddfn>> de; di rojen serhi/dana bavexwe kemesi" başlıklı yazıda, babası Şeyh Sait'in başkaldırıp diren­ Şex Seid de -ku Salahaddfn Jıe panzde sali bil-çawa ji welet diği günlerde henüz çocuk yaşta olan Salahattin'in sığındığı derketiye u Iraqe de sitar buye, pişti demek bi çi re ve geriyaye Irak'dan bir yolunu bulup Türkiye'ye döndükten hemen son­ Tirkfy il dest bi xebata pekanina tevgerek kiriye, giş li gor safa­ ra giriştiği örgütlenme savaşımın öyküsü mahkeme tutana­ lıata dadigeJıe hatine diyar kirin. Sa/ahattfn u lıevalen wf piştf klarından aktarılıyor. Arkadaşlarıyla birlikte kısa sürede demek gele kurt de ji aif polese dewlete ve hatine dardest kirin yakalanıp yargılanmasına ilişkin koğU§turma safahatı, Kürdi• a derxistine peşiya dadigeJıe; le tiştbı ku di ve deme de derketi­ stan siyasi tarihinin belirli kesitlerine açıklık getiriyor. ne lı o/e, di ware ronfkirina hinek beşen tarfxa siyasf ya Kurdi­ stane de xwedi ginlıgfyek Jıeja ne. Cumhuriyet hükümetlerinin sık sık askeri seferler düzenle• dikleri Dersim'de, dökülen kana, yaşanan ağır acılara rağ­ Dersim, pir c ara ket ber erişen leşkere Komara Tirkiye. Gele men yer yer Mareşal Fevzi Çakmak hakkında olumlu xwfn lı at e rijan u pir derd u eş hatin dftin. Le dfsa jf, Jıe gele cf­ izlenimlerle karşılaşılır. Irkçı-şoven değil, "sofu" ve insancıl Jıen Dersim e de di derheqa Mareşal Fevzf Çakmak de lı in ek bf­ duyguları gelişkin bir kişi olarak tanıtılır. Hata bazıları onu, ranfnen ser bi xere li ber çav dikevin. Ne mfna nıirovek şimdi yaşamakta olan Dersim'lilerin adeta "kurtarıcı"sı ola­ nijadparez il şoven, wek şexsiyetek «sofi>> il kezevşewitf tete na­ rak sunarlar. Oysa "1930 Pülümür Harekatı" onun isteği üze• sin. H eta hinek jf wf, wek <<Xalaskan>e nıiroven nıayf yen Dersi­ rine gerçekleştirilir. Yine "Atatürk'ün ve Mareşal'ın " me peşkeş dikin. Le, ya rast ev e ku, «Erişa 1930 a Pilenıorfye>> başköşede oturduklan Bakanlar Kurulu'nda Dersim'in İnı­ li ser daxwaz u peşniyaren Mareşallıate anıade kirin. Her wilıa hasına ferman çıkarılır. Genelkurmay Harp Tarihi Başkan­ «Femıana Qirkirin a Dersinıe>> ya 1937'e, di bin seroktiya <<Ata­ lığı'nın hazırlattıp yayınladığı bir eserden alınan "Pülümür turk il Ma reşa/ de>> u di civfna Koma Wezfra de lıate girtin. Be/­ Harekatı" belgesi, birçok bakımdan okumaya değer. Umarız ga resnıfya Qumıayagiştiya Tirkiye -ku di rı2pe/Ciı BERHEM'e bu belge Mareşal'ı, hiç bir zaman haketmediği bu imajdan de hatiye weşandin- di ware danezanfna Mareşal de xwedf nir­ kurtarır; halkın gözünde, o da diğer kandökücüler gibi ken­ xek giring e. Em wisa Jıevf dikin ku ev nivfsara, xwfnrejek wek disine layık bir yere oturtulur.