Fitting in or standing out? in or standing Fitting Subject agreement phenomena in Middle Low German Low phenomena in Middle agreement Subject Fitting in or standing out? Subject agreement phenomena in Middle Low German Melissa Farasyn Proefschrift voorgelegd tot het behalen van de graad van Doctor in de Taalkunde Melissa Farasyn Melissa Melissa Farasyn Fitting in or standing out? Subject agreement phenomena in Middle Low German Proefschrift voorgelegd tot het behalen van de graad van Doctor in de Taalkunde 2018 Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Taalkunde Nederlandse vertaling: Erbij horen of uitblinken? Subjectscongruentiefenomenen in het Middelnederduits Cover image: Extract from the Oldenburger Bilderhandschrift des Sachsenspiegels, from Landesbiblio- thek Oldenburg digital. Online available via http://digital.lb-oldenburg.de/ihd/ content/pageview/192440 Cover design: Gitte Callaert Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Taalkunde Afdeling Duits Blandijnberg 2 9000 Gent België Decaan: Prof. dr. Marc Boone Rector: Prof. dr. Rik Van de Walle Doctoraatsbegeleidingscommissie Promotor: Prof. dr. Anne Breitbarth Copromotor: Prof. dr. Veronique Hoste Overige leden DBC: Prof. dr. George Walkden Dr. Sheila Watts Examencommissie Voorzitter: Prof. dr. Liliane Haegeman Secretaris: Dr. Karen De Clercq Juryleden: Dr. Theresa Biberauer Prof. dr. Gunther De Vogelaer Prof. dr. Svetlana Petrova Prof. dr. Jacques Van Keymeulen Voorwoord | Preface Net zoals sommigen beweren dat de syntaxis van het Middelnederduits een vermenging is van de Nederlandse en de Duitse syntaxis,1 ben ik het product van twee verschillende afdelingen binnen de vakgroep Taalkunde. Hoewel ik voor het schrijven van deze dissertatie overliep van het Nederlandse naar het Duitse afdelingsgebied, heb ik het geluk en de eer me op beide afdelingen thuis te voelen. De inhoud van deze dissertatie is dan ook deels te danken aan afdelingsoverschrijdende kennis en ervaringen. Daarvoor wil ik allereerst Jacques van Keymeulen bedanken. Na het begeleiden van mijn bachelor- en mijn masterproef in de dialectlexicografie bood hij me een baan aan bij het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD). Zijn e-mail, getiteld ’Vraag’, prijkt als herinnering nog steeds bovenaan de lijst met belangrijke berichten in mijn mailbox. Telkens als ik dat zie, ben ik opnieuw oprecht gelukkig dat ik de kans heb gekregen om te werken (en later ook onderzoek te doen) aan de universiteit, en in het bijzonder aan die universiteit waar mijn hart ligt. Ik ben hem heel dankbaar voor die bijzondere kans. Uiteraard prijs ik hem ook voor zijn diepgaande kennis van de dialectologie en het enthousiasme waarmee hij die weet over te brengen. In de maanden waarin ik bij het WVD werkte, bleek mijn reputatie helaas (nog) niet over afdelingsgrenzen heen te reiken. Toen ik op de valreep de vacature voor een 1Voor een correcte definitie van het Middelnederduits, zie hoofdstuk1. positie binnen de variatielinguïstiek bij het Corpus of Historical Low German (CHLG) opmerkte en meteen een enthousiaste e-mail naar Anne Breitbarth stuurde, bleek ze niet van mijn bestaan af te weten. Toch verdient zij, die iets later mijn promotor werd, hier het belangrijkste woord van dank.2 Dankzij mijn - achteraf gezien - veel te enthousiaste sollicitatiebrief leerde ik Anne kennen zoals ik haar vandaag nog steeds ken. Ze luistert naar studenten en probeert iedereen met een oprechte interesse in haar vakgebied de best mogelijke kansen te bieden om die interesse uit te diepen. Ik kan alleen maar bewonderen hoe zij ogenschijnlijk onvermoeibaar hulp biedt aan haar vele bachelor-, master- en doctoraatsstudenten. Haar scherpzinnige aanmerkingen, haar enthousiasme, haar efficiëntie, haar nooit aflatende hulp bij het nalezen en haar steun voor mij en iedereen, ook buiten ’academia’, kunnen alleen maar ontzag opwekken. Ik geniet het voorrecht haar eerste doctoraatsstudente te zijn en ben daar heel trots op. Zonder haar zou deze dissertatie niet voor u liggen. Ik wens elke doctoraatsstudent een promotor zoals Anne toe. Uiteraard dank ik ook de andere leden van mijn begeleidingscommissie. Mijn copromotor Veronique Hoste bedank ik om me de kans te geven deel te nemen aan vele cursussen en conferenties om ook met haar vakgebied, de taaltechnologie, vertrouwd te raken. Dankzij die kansen heb ik nieuwe linguïstische methodologieën leren kennen waarin ik oprecht geïnteresseerd ben en waarin ik me in de toekomst hopelijk een stuk verder kan verdiepen. Furthermore, my sincere thanks go out to Sheila Watts. She has guided me with her remarkable knowledge of the older Germanic languages. She also made it possible for me to conduct a research stay at the University of Cambridge. It was a pleasure to take part in her classes (and to act as an expert in West Flemish for her students). I really enjoyed the supervisions in her cosy office filled with books. I hope she forgives me one day for visiting The Other Place. It was for the greater good, though.3 I also cordially thank George Walkden for his valuable and honest comments on papers, PhD chapters and work for the corpus. I value his extensive knowledge about linguists, statistics and corpora very much. I am proud to be able to 2In het Hoogduits is het gebruik van een uitgedrukt resumptiefpronomen mogelijk in relatiefzin- nen met een antecedent in de derde persoon. In het Middelnederduits zijn zulke voorbeelden niet geattesteerd. Voor meer informatie over dit onderwerp verwijs ik de lezer graag naar hoofdstuk4. 3See figure 5.1. say that that interesting researcher speaking at yet another conference about historical linguistics happened to be in my supervising committee. (For introverts like myself, it was also an excellent conversation topic to avoid awkward silences at conferences). I am also grateful to Sarah Ihden, Katharina Dreessen and Fabian Barteld of the ReN project team in Hamburg, whom I could always contact for help and insightful thoughts about Middle Low German peculiarities. Special thanks for the helpful remarks and comments on the dissertation also go to the members of the examining committee. Mijn bureaucollega’s bedank ik voor de leuke tijd in (en buiten) lokaal 110.053. Met Elisabeth, mijn collega-doctoranda, deelde ik de kleine en grotere doctoraatssuccessen en -teleurstellingen, flessen wijater,¡ verregende en zonnige conferentietripjes (en sporadisch een muggennet). Leen ben ik niet enkel dankbaar omdat ze me intussen bijna tien jaar geleden wist te overtuigen om Duits te studeren in Gent, maar ook omdat ze mijn West-Vlaamse rots in de werkbranding bleek te zijn met een eerlijke en ongezouten mening over alles. Ze is een fantastische aanwinst als vriendin en - uiteraard - ook als nieuwe inwoonster van Lichtervelde. Binnen de afdeling Duits wil ik ook Luc de Grauwe van harte bedanken. Sinds ik begon aan mijn studies bewonder ik hem enorm omwille van zijn diepgaande kennis van de historische Germaanse talen. Het verheugt me dat hij ook tijdens zijn emeritaat de tijd vond om me met zijn encyclopedische kennis te wijzen op details en voetnoten in boeken waarvan ik het bestaan zelfs niet afwist. Ik bedank hem ook om een deel van mijn dissertatie te lezen, te becommentariëren en me op interessante details te wijzen. Ik heb in de loop der jaren heel veel van hem geleerd. Ook mijn andere (ex-)collega’s bij de afdeling Duits en/of bij het CHLG, Ruth, Mariya, Malte, Aaron, Daniela en Torsten, draag ik een warm hart toe. Ik heb tijdens mijn doctoraat veel mensen ontmoet, van vele collega’s hulp gekregen en met velen aangename momenten beleefd. Het is heel fijn dat ze me steeds vragen hoe het met mij en mijn onderzoek gaat. Ik bedank daarvoor vele oude en nieuwe collega’s zoals de behulpzame onderzoekers van de onderzoeksgroep DiaLing, waarvan Miriam in het bijzonder, Liesbet, Tineke, Roxane, Veronique, Magda, Anne-Sophie, Kaat, Pauline, Lien, Steven, Tim, Chloé, Inge van het WVD en de afdeling Nederlands en natuurlijk Martine en Valerie, die steeds geholpen hebben om de juiste weg in administratie en/of gangen vol boeken te vinden. De mooie kaft van deze dissertatie is te danken aan Gitte. Hoewel ik de voorbije jaren vrijwel elke dag aan mijn onderzoek gedacht heb, vind ik het heel belangrijk om ook over andere dingen te kunnen spreken. Ik bedank mijn vrienden daarom van harte voor de ontspannende etentjes, feestjes, babyknuffelsessies, gezelschapsspelletjesavonden en om de overdaad aan kattenfoto’s te blijven verdragen. Lopke en Els dank ik in het bijzonder voor de vele deugddoende gesprekken (en veganistische bakavonden) en om er altijd voor me te zijn. Ook Filibert wil ik bedanken. Hij herinnerde me er telkens als ik thuis schreef aan dat het ook belangrijk is om af en toe te ontspannen en dutjes te doen. Ik heb me er tegen zijn suggesties in weliswaar van weerhouden die boven op de boekenkast te doen. Bovendien schreef hij een substantieel deel van de tekens in deze dissertatie. &’“)odsiqghhhhhhhh%%&(((()à. Helaas moesten die vrijwel allemaal verwijderd worden.4 Matthias bedank ik om er voor me te zijn in goede en minder goede tijden, op het werk en erbuiten. Bovendien ben ik blij dat hij mijn dialectologische kennis helpt te verruimen door me af en toe wat Steirisch bij te brengen. Als laatste wil ik ook mijn ouders bedanken, omdat niets hen te veel is om me alle mogelijke kansen in het leven te bieden en van harte te gunnen, waaronder die om te studeren. Ik hoop dat ze trots op me zijn. Ten slotte rest mij nog de lezer veel leesplezier en belangstelling te wensen. Mijn studies Nederlandse en Duitse Taalkunde hebben mij weliswaar heel goed op weg geholpen, maar ik hoop toch dat ik nieuwe elementen aan het onderzoek van de syntaxis van het Middelnederduits heb kunnen toevoegen om aan te tonen dat die waardevol en uniek genoeg is om in de toekomst vaker op zichzelf bestudeerd te mogen worden. Melissa Farasyn Gent, mei 2018 4Filibert is mijn kat.