PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY EL¯BIETA DOBRACKA G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — S. LISICKI Koordynator regionu Polski zachodniej — B. PRZYBYLSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Drawsko Pomorskie (195) (z 1 fig., 2 tab. i 3 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2008 Autor: El¿bieta DOBRACKA Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Pomorski ul. Wieniawskiego 20, 71–130 Szczecin Redakcja merytoryczna: Ewa MI£ACZEWSKA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-398-0 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2008 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................10 III. Budowa geologiczna .................................................17 A. Stratygrafia.....................................................17 1. Trias.......................................................18 a. Trias górny .................................................18 Kajper ...................................................18 Kajper dolny ..............................................18 Kajper górny ..............................................19 „Retyk”.................................................19 2. Jura .......................................................20 a. Jura dolna ..................................................20 3. Paleogen ....................................................20 a. Eocen ....................................................20 b. Oligocen...................................................20 4. Neogen .....................................................22 a. Miocen ...................................................22 5. Czwartorzêd ..................................................23 a. Plejstocen ..................................................23 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................24 Zlodowacenie Nidy ..........................................24 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................25 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................26 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................28 3 Zlodowacenie Odry ..........................................28 Interglacja³ lubawski ..........................................31 Zlodowacenie Warty ..........................................33 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................36 Zlodowacenie Wis³y ..........................................36 Stadia³ górny ............................................36 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................51 c. Holocen ...................................................52 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................55 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................57 IV. Podsumowanie ....................................................66 Literatura ......................................................68 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Przekrój geologiczny C–D 4 I. WSTÊP Granice obszaru nale¿¹cego do arkusza Drawsko Pomorskie (195) Szczegó³owej mapy geolo- gicznej Polski 1:50 000 wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne 15°45’–16°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 54°30’–54°40’szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Kartowana powierzchnia wynosi 307 km2. Wed³ug podzia³u fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 2000) obszar przedstawiony na arkuszu znajduje siê w obrêbie makroregionu Pojezierze Zachodniopomorskie (podprowincja Po- jezierza Po³udniowoba³tyckie) i wchodzi w sk³ad mezoregionu Pojezierze Drawskie, a tylko jego nie- wielka, po³udniowo-zachodnia czêœæ nale¿y do Równiny Drawskiej. Administracyjnie obszar ten nale¿y do województwa zachodniopomorskiego i obejmuje frag- menty powiatów: drawskiego (miasto i czêœæ gminy Drawsko Pomorskie, fragment miasta i gminy Z³ocieniec, fragment gminy Ostrowice i Wierzchowo), ³obeskiego (niewielki pó³nocno-zachodni fragment; gmina £obez) i œwidwiñskiego (niewielki pó³nocny fragment; gmina BrzeŸno). Obszar ob- jêty arkuszem jest rejonem rolniczo-turystycznym. Najwiêkszym oœrodkiem miejskim i przemys³owym jest Drawsko Pomorskie, bêd¹ce siedzib¹ gminy. Miasto to zlokalizowane w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru, liczy oko³o 11 tysiêcy mieszkañców i jest oœrodkiem przemys³u odzie¿owego, spo¿ywczego, drzewnego, ale przede wszyst- kim jest znan¹ miejscowoœci¹ turystyczn¹ ze wzglêdu na liczne zabytki, coroczne imprezy kulturalne — prezentacje folklorystyczne i muzyczne oraz mo¿liwoœæ uprawiania sportów wodnych (m.in. sp³ywy kajakowe Draw¹). W pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru, nad rzek¹ Kokn¹, po³o¿ona jest du¿a wieœ Ostrowice, a w po³udniowo-wschodniej czêœci — przemys³owa dzielnica Z³ocieñca. Najwiê- kszymi zak³adami przemys³owymi s¹ Zak³ady Miêsne i Wytwórnia Substancji Bitumicznych w Draw- sku Pomorskim, kopalnie kruszywa w rejonie Drawska Pomorskiego oraz cegielnie w Rzêœnicy. W czêœci centralnej obszaru, na miejscu by³ych PGR-ów powsta³y niedu¿e gospodarstwa rolne, przede wszyst- kim o charakterze hodowlanym. Najmniej zagospodarowana jest wschodnia czêœæ obszaru pokryta la- sami (obszar dolin rzek Kokny, Rakonu i Parpli). Ogó³em lasy stanowi¹ ok. 25% powierzchni kartowanego 5 obszaru. Mniejsze kompleksy leœne znajduj¹ siê w rejonie Jeziora Klêckiego, na wschód i po³udnie od wsi £abêdzie, na pó³noc od Jeziora Ma³e Do³gie oraz w okolicach wsi Zagórki. Charakterystyczne dla lasów tego regionu jest ich zró¿nicowanie gatunkowe. Wystêpuj¹ tu lasy sosnowe, bukowe, œwierko- we, a w dolinach rzek — ³êgi jesionowo-olszowe i olsy. Lasy nad Jeziorem Klêckim znajduj¹ siê w ob- rêbie Zespo³u Przyrodniczo-Krajobrazowego Karsibór utworzonego w roku 1997 dla ochrony leœnych i bagiennych siedlisk rzadkich roœlin i zwierz¹t. Powszechnie wystêpuj¹ na badanym obszarze gleby chronione w klasach bonitacyjnych od I do IVa w postaci kompleksów ró¿nej wielkoœci. Najwiêksze rozprzestrzenienie maj¹ gleby tych klas w re- jonie miejscowoœci Rydzewo, Ostrowice oraz w okolicach Drawska Pomorskiego. Obszary ³¹k po- chodzenia organicznego zajmuj¹ niewielkie powierzchnie. Wiêksz¹ czêœæ omawianego terenu zajmuje obszar chronionego krajobrazu Pojezierze Drawskie. Celem ochrony jest krajobraz leœny i naturalne walory œrodowiska. Wschodnia czêœæ obszaru objêta jest stref¹ ochronn¹ (otulin¹) Drawskiego Parku Krajobrazowego (DPK). Obszar otuliny objêty zosta³ ochron¹ w roku 1979 w celu buforowania i ochrony DPK. Ochronie podlega 16 stanowisk drzew pomnikowych, 1 u¿y- tek ekologiczny oraz 1 g³az narzutowy w miejscowoœci Gronowo (granitoid o obwodzie 7,5 m). Prawie ca³y obszar przedstawiony na arkuszu, wed³ug krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, po³o¿ony jest w obrêbie obszaru wêz³owego o znaczeniu miêdzynarodowym — Pojezierze Drawskie (6M). Ze wzglêdu na atrakcyjne po³o¿enie przyrodnicze oraz du¿e powierzchnie zajmowane przez gleby wysokich klas botanicznych, podstawowymi kierunkami rozwoju i inwestycji omawianego obszaru, oprócz rolnictwa i przetwórstwa rolno-spo¿ywczego oraz drobnego przemys³u powinny byæ turystyka i rekreacja (Krogulec, Wierchowiec, 2003). Opracowanie arkusza Drawsko Pomorskie zosta³o zrealizowane w Oddziale Pomorskim Pañstwo- wego Instytutu Geologicznego w Szczecinie na podstawie projektu badañ geologicznych (Sochan i in., 2000) obejmuj¹cego arkusze: Rusinowo (156), Œwidwin (157), £obez (194), Drawsko Pomorskie (195) zatwierdzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ DG/KOK/AO/489-NY-13/2001 z dnia 31.10.2001 r. Prace nad realizacj¹ niniejszego opracowania by³y prowadzone w latach 2003–2006. Sporz¹dzono zdjêcie geologiczne obszaru na podstawie terenowych prac kartograficznych, w ramach których wykonano 782 punkty dokumentacyjne, w tym 749 sond rêcznych o metra¿u 2133 m i œred- niej g³êbokoœci 3 m, 27 wkopów o ³¹cznej kubaturze 97,2 m3 oraz sprofilowano 87 œcian ods³oniêæ o ³¹cznej powierzchni 428,3 m2. Wykonano równie¿ 121 sond mechanicznych o ³¹cznym metra¿u 1123 m do g³êbokoœci od 5 do 10 m (w tym 103 sondy do g³êbokoœci 10 m). W celu okreœlenia g³êbokoœci zalegania pod³o¿a podczwartorzêdowego, rozdzielenia osadów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne, przebiegu dyslokacji oraz uœciœlenia lokalizacji projektowa- nych otworów kartograficznych wykonano wzd³u¿ projektowanej linii przekroju geologicznego A–B 6 ci¹g elektrooporowy o d³ugoœci oko³o 23 km oraz sondowania krzy¿owe na otworach. £¹cznie zosta³o wykonanych 136 sondowañ geoelektrycznych przez firmê Geoserwis z Warszawy (Jagodziñska, Ka- litiuk, 2005). Analizê pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego wykona³ Twarogowski (2006). W celu udokumentowania pe³nego profilu utworów czwartorzêdowych wykonano w roku 2004 na linii przekroju geologicznego trzy pe³nordzeniowe otwory kartograficzne o ³¹cznym metra¿u 434,0 m (wykonawca — Geofizyka–Toruñ): D-1 Jankowo (otw. 91) zakoñczony na g³êbokoœci 143,0 m w utwo- rach dolnego oligocenu, D-2 Zarañsko (otw. 64) o g³êbokoœci 116,0 m nawiercaj¹cy osady miocenu oraz D-3 Borne (otw. 36) zakoñczony na g³êbokoœci 175,0 m w utworach oligocenu (fig. 1).Z rdzeni wiertni- czych pobrano 134 próbki do badañ laboratoryjnych zarówno z osadów czwartorzêdowych, jak i