OSMANLI DEVLETİ VE ÖNCESİNDEKİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Devlet Onlu Ordu Sisteminin Özellikleri Yönetimi On bin – Tümen – Tümen başı Devlet; aile, oba, oymak ve boyların bir araya gelmesiyle oluşurdu. Bin – Tabur – Bin başı Türk devlet teşkilatı Mete Han tarafından kurulmuştur. Türk devlet teşkilatının başında Han, Yüz – Bölük – Yüz başı Şanyü, Kağan, Hakan veya İdikut adı verilen hükümdarlar bulunurdu. On – Takım – Onbaşı Hakanlara yönetme yetkisinin Gök Tanrı Türk ordusu atlı birliklerden oluşur ve silah olarak tarafından verildiğine inanılırdı. Bu inanca "Kut" genelde ok ve yay kullanılırdı. denirdi. Kut anlayışına göre bu görev kan bağıyla nesilden nesile devam ederdi. Türklerin en yaygın savaş taktiği ani baskınlar şeklinde gerçekleşen "Hilal taktiğidir. Turan, Hilal, Devlet yönetiminde rütbece kağandan sonra gelen Sahte Ricat ve Kurt Kapanı adı verilen savaş taktik ve ülkenin büyük bir bölümünü idaresi altında ve stratejilerini kullanmışlarıdır.. bulunduran kişiye "Yabgu" , hükümdar soyundan olan komutanlara ise Şad denilirdi. Mete Hanın tahta çıktığı tarih Kara Kuvvetleri Devlet yönetiminde hükümdar eşleri olan Komutanlığının kuruluş yıl dönümü olarak kabul Hatunlar da görev alır, kurultay toplantılarına edilmektedir. katılır elçi kabullerinde bulunur ve Kağan'a vekillik ederlerdi. Onlu ordu sistemini Mete Han bulmuştur. Devlet yönetiminde hükümdarların yanında boy beylerinden oluşan "Toy" (Kurultay) vardı. Geniş Konserve ve üzengi yapımı ile Türkler Dünyayı yetkilere sahip olan Kurultay, hükümdara etkilemiştir. danışmanlık yapardı. Ceket ve pantolonu Avrupa ordularına Türkler İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ordu öğretmişlerdir. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde "ordu-millet" İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Dini Yapı geleneği vardır. Askerlik özel bir meslek sayılmaz İslamiyet öncesi Türklerde; Dağ, tepe, su, ağaç, ve paralı askerler bulunmazdı. orman, güneş, ay, yıldızlar ve gök gürültüsü gibi Hayat tarzları o zamanın şartlarında Türklerin unsurlar kutsal kabul edilmiştir. asker bir millet olmasını sağlamıştır. İslamiyet öncesinde Türkler arasındaki en yaygın Savaş zamanında kadın-erkek eli silah tutan herkes inanç Gök Tanrı dinidir. Bu inanç sistemine göre asker kabul edilirdi. Gök Tanrı tek yaratıcı olarak görülmüştür. Türkler Türk ordu teşkilatının temeli olan "Onlu Sistem" hükümdarlarının Gök Tanrı tarafından Asya Hun Hükümdarı Mete Han tarafından görevlendirildiğine inanmışlardır. kurulmuştur. Bir dinden çok sihir karakterine sahip Şamanizm de Türkler arasında yaygındır. Şamanist din adamlarına "Kam" adı verilmektedir. Kurgan denilen Türk mezarlarında ölen kimsenin yanına bazı değerli eşyaları da gömülürdü. İnsan şeklinde yapılan mezar taşlarına "Balbal" denilirdi. Sayfa 1 / 12 Sosyal ve Ekonomik Hayat Bodun: Boylar birliği, millet. Uygurlara kadar Türkler tabiat şartlarına bağlı Otağ: Hükümdar çadırı. olarak yarı göçebe bir hayat tarzını Örgin: Taht. benimsemişlerdir. Tuğ: Sancak. Yaylak-kışlak hayatı yaşayan Türkler daha çok hayvancılıkla uğraşmışlardır. Toy, Kengeş: Meclis, Kurultay. Bu hayat tarzına "Bozkır kültürü" denilmiştir. Buyruk: Bakan. Türk Devletlerinde Hukuk Agılıg: Hazine Görevlisi. İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında devlet ve İç Buyruk: Saray işleriyle ilgili bakan. halk arasındaki ilişkiler "töre"yle düzenlenmiştir. Tangaç: Damgacı. Törenin temeli Türk geleneklerine dayanmaktadır. Tudun: Vali. Türkler'de yazılı döneme geç geçildiği için yazılı hukuk kuralları gelişmemiştir. Subaşı: Ordu komutanı. Hukuk alanında töre kurallarının etkili olmasının Şanyu, kağan, han, hakan, idikut: Hükümdar nedeni, yaşanılan göçebe hayat tarzıdır. unvanları. Töre üç ana kaynaktan beslenmiştir. Bunlar; halkın Şad: Hükümdarın büyük oğlu. arasında asırların oluşturduğu gelenek ve adetler, Hatun, Katun:Hükümdar eşi. Kurultay'ın aldığı kararlar ve hükümdarların Toygun: Toy ve kurultaya katılma hakkı olanlar. buyruklarıdır. Tarkan, Apa: Saray görevlileri. İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Yazı, Dil ve Edebiyat Tekin: Hükümdarın erkek çocukları. Türk edebiyatının ilk örnekleri sözlü edebiyat Bitigci: Katip ürünleri olmuştur. Bunlar; Türkler'in hayat Yarguci: Yargı., tercüman, elçi. felsefelerini, yaşayış tarzlarını anlatan "Sav"lar ölen büyükler için sevgi dolu sözler içeren Gök Tanrı: Eski Türklerde tek yaratıcı. "Sagu"lar ile avlarda, savaşlarda, akınlarda ve Balbal: Ölen kişinin mezarına öldürdüğü insan şölenlerde musiki ile söylenen şiirlerden oluşan sayısınca dikilen heykeller. "Koşuk"lardır. Uçmağ: Cennet. Destanlar; Tamu: Cehennem. Hunların Oğuz Kağan, İskitlerin Alp Er Tunga, Tengri: Tanrı Göktürklerin Ergenekon, Uygurların Göç ve Yuğ: Cenaze törenleri. Türeyiş ile Kırgızların Manas destanlarıdır. Kurgan: Mezar Dede Korkut Hikâyeleri de Oğuzlara aittir. Şaman, Kam, Baksı: Şamanizm din adamları. Ongun: Totemlere verile isimlerdir. Türk Devlet, Kültür ve Medeniyet Hayatına ilişkin Seçilmiş Terimler Oguş: Aile. Uygurların kültürel zenginliği; onların çeşitli Türk ve yabancı devletlerin saraylarında kâtiplik, İl, El: Devlet. bürokratlık, danışmanlık, tercümanlık, öğretmenlik Urug: Soy, sülale. ve kültür elçiliği görevlerinde bulunmalarını Bod: Boy. sağlamıştır. Sayfa 2 / 12 Göktürk (Orhun) Yazıtları Ordu 6. ve 8. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş olan İlk Türk - İslam devletlerinin ordularını büyük Göktürkler zamanından kalmıştır. ölçüde Türkler oluşturuyordu. Türk dilinin gelişmiş bir dil olduğunu kanıtlayan ilk Karahanlılarda ordu geleneksel Türk ordu metinlerdir. anlayışına paralel olarak gelişse de zamanla Saray İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Bilim ve Muhafızları, Hassa Ordusu (doğrudan hükümdara Sanat bağlı askerler), Eyalet Ordusu gibi birimler de oluşturulmuştur. İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında bilimsel alanda yapılan en önemli çalışma "On ikİ Hayvanlı Gaznelilerin ordusu ise çeşitli etnik unsurlardan Türk Takvimi"nin hazırlanmasıdır. oluşmuş ücretli bir ordu yapısına sahiptir. Bu durum yıkılışlarında etkili olacaktır. Bir yılın 365 gün olarak hesaplanması ve on iki aya bölünmesi Türklerde astronomi biliminin Gaznelilerin ordusunda ayrıca Gulam Askerleri, ilerlediğini göstermektedir. Eyalet Askerleri ve Gönüllüler gibi birimler de vardı. Göçebe hayat tarzı yaşayan Türkler'de sanat eserleri taşınabilir malzemelerden oluşmaktadır. Büyük Selçuklu ordusu ise 5 bölümden meydana Uygurlarda ise yerleşik hayata geçişle birlikte şehir gelmekteydi; ve tapınak mimarisi gelişmiştir. Gulaman-ı Saray: Genellikle gayr-i müslim esir çocuklarının ya da satın alınan kölelerin yetiştirilmesiyle oluşan ordudur (Memluk / Köle İSLAMİYET SONRASI TÜRK DEVLETLERİNDE /Kut). KÜLTÜR VE MEDENİYET Hassa Ordusu: Her an savaşa hazır atlı birliklerdi. Türk Devletleri isimlerini; Kurucularından Çeşitli Türk boylarından toplanan askerlerden (Osmanlı ve Selçuklu), Kuruldukları bölgelerden meydana gelirlerdi. Her türlü masrafları devlet (Gazneliler), Devleti kuran etnik unsurlardan tarafından karşılanırdı. (Avarlar, Kırgızlar), Kuruldukları bölgedeki ırmaklardan (İdil ve Tuna Bulgarları) almışlardır. Eyalet Askerleri: Eyaletlerdeki ikta sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdir (Büyük Selçuklu Devlet Yönetimi ordusunun en kalabalık bölümüdür.). Devletin başında hanedana mensup bir hükümdar Askeri İkta sistemi ilk kez Büyük Selçuklu bulunurdu (Memluklar hariç) Yönetme hakkının Devleti’nde vezir Nizamülmülk tarafından İslamiyet öncesinde olduğu gibi tanrı tarafından uygulanmıştır. Bununla beraber İkta ordusuna hükümdara verildiğine inanılırdı (Kut). Bu durum Karahanlılarda rastlanmamaktadır. taht kavgalarına ve kurulan devletlerin zayıflamasına neden olmuştur (Veraset Sistemi). Bu sistem Osmanlılarda Dirlik adıyla devam ettirilmiştir. Yönetim, hükümdarın mutlak otoritesinde toplanırdı. Bununla beraber ikili devlet teşkilatı da Türkmenler: Sınırlarda yaşayan göçebe Türk uygulanmaya devam etmiştir. topluluklarından savaş zamanı Sultanın emri altında toplanan askerlerden oluşurdu. Saray Teşkilatı: Devletin yönetimi ile ilgili bütün işlerin yürütüldüğü ve aynı zamanda hükümdar ve Yardımcı Kuvvetler: Bağlı beylik ve devletlerden ailesinin günlük yaşamını sürdürdüğü yerdir. (Metbu - Tabi Devletler) savaş zamanı alınan askerlerden oluşurdu. Ülke (Taşra) Yönetimi: Ülke yönetiminde Eyalet sistemi vardı. Taşra teşkilatında yer alan eyaletlerin yönetiminden “Şıhne” adı verilen askeri valiler sorumluydu. Sayfa 3 / 12 Sosyal Hayat gelirleri ile hanlar, kervansaraylar, imarethaneler, Türk İslam devletlerinde toplumsal alanda camiler, hastaneler, çeşmeler ve yollar yapılmıştır. herhangi bir sınıf ayrımı yoktu ve bütün halka karşı İkta Arazi: Gelirleri devlet memurları ve savaşta hoşgörülü bir siyaset izlenmiştir. yararlılık gösterenlere maaş karşılığı olarak verilen Müslümanlar kadar gayrimüslimler de devletin en arazilerdir. Buna göre; ikta sahibi gelirinin bir üst memurluklarına kadar çıkabiliyorlardı. kısmıyla atlı asker (sipahi) beslerdi. Türklerin, İslamiyet sonrası yerleşik hayata geçme Hukuk süreçleri hızlanmış ve ticari hayatları canlılık Hukuk Sistemi 2’ye ayrılırdı; kazanmıştır. Karahanlılar, tarım, ticaret ve hayvancılıkta, Gazneliler ise İpek ve Baharat Şer’i Hukuk: İslam din kurallarına göre yollarını denetimleri altına alarak ticarette ve düzenlenmiş hukuk sistemidir. Kadılar Şer’i sulama kanalları açarak da tarımda ilerlemişlerdir. davalara bakardı ve başlarında Kadi’l-Kudat Büyük Selçuklu Devleti’nin sınırlarının genişlemesi (Kadılar Kadısı) bulunurdu (Bağdat’ta bulunurdu). Arap, Fars, Ermeni, Süryani ve Rumlarla etkileşim Kadıların kararları üzerinde devletin bir