PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz ŁÓDŹ – WSCHÓD (628) Warszawa, 2004 Autorzy: Krzysztof Lasoń**, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Elżbieta Stanek*, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Redaktor tekstu: Piotr Kaszycki** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL”, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (K. Lasoń)................................................................................................................ 4 II. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza (K. Lasoń, E. Stanek) .................................... 4 III. Budowa geologiczna (K. Lasoń, E. Stanek) ........................................................................ 7 IV. Złoża kopalin (K. Lasoń, E. Stanek).................................................................................... 8 1. Kopaliny okruchowe .................................................................................................... 11 2. Kopaliny ilaste ............................................................................................................. 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Lasoń, E. Stanek)................................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopaliny (K. Lasoń, E. Stanek) .......................... 14 VII. Warunki wodne (K. Lasoń, E. Stanek) .............................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 19 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna)............................................................................................ 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec) ................................ 22 IX. Składowanie odpadów (A. Gabryś-Godlewska) ............................................................. 24 X. Warunki podłoża budowlanego (K. Lasoń, E. Stanek)...................................................... 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Lasoń, E. Stanek)....................................................... 31 XII. Zabytki kultury (K. Lasoń, E. Stanek)............................................................................... 35 XIII. Podsumowanie (K. Lasoń, E. Stanek)................................................................................ 36 XIV. Literatura......................................................................................................................... 37 I. Wstęp Arkusz Łódź–Wschód Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Państwowym Instytucie Geologicznym. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Łódź–Wschód wykonanym w Przedsiębiorstwie Geologicznym „Polgeol” (Stanek, 1997). Niniejsze opracowanie powsta- ło zgodnie z „Instrukcję opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000” (2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach tematycznych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpadów), warun- ki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. W trakcie opracowania map zebrano i wykorzystano materiały informacyjne z Central- nego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego, Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi oraz starostw powiatowych i urzędów gminnych. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego na szczeblu regionalnym i lokalnym Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o złożach. II. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza Obszar arkusza Łódź–Wschód jest ograniczony współrzędnymi geograficznymi: 19°30` i 19°45` długości wschodniej oraz 51°40` i 51°50` szerokości północnej. W układzie administracyjnym obszar arkusza leży we wschodniej części miasta Łodzi i województwa łódzkiego, obejmując gminy: Nowosolna, Andrespol, Brójce, Rzgów, miasto i gminę Brzeziny, Koluszki (powiat Łódź Wschód) i Rokiciny (powiat Tomaszów Mazowiec- ki). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego (2001), prawie ca- ły obszar arkusza Łódź–Wschód leży w obrębie jednostki geomorfologicznej Wzniesienia Łódzkie. Tylko południowo-wschodni fragment znajduje się w obrębie Równiny Piotrkow- skiej (Fig. 1). Oba mezoregiony leżą w obrębie Wzniesień Południowomazowieckich. 4 Fig. 1 Położenie arkusza Łódź–Wschód na tle jednostek fizycznogeograficznych (wg J. Kondrackiego, 2001) 1 – granica prowincji; 2 – granica makroregionu; 3 – granica mezoregionu; Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.72 – Równina Łowicko-Błońska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.19 – Wysoczyzna Łaska Mezoregiony Wzniesień Południowomazowieckich: 318.81 – Wysoczyzna Bełchatowska; 318.82 – Wzniesienia Łódzkie; 318.84 – Równina Piotrkowska; 318.85 – Dolina Białobrzeska Prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Małopolska Mezoregiony Wyżyny Przedborskiej: 342.111 – Dolina Sulejowska Ukształtowanie powierzchni terenu w północnej części arkusza ma charakter pagórkowa- ty i jest związane z działalnością czoła lądolodu stadiału warty. Deniwelacje na tym terenie do- chodzą do około 100 m. Największe obniżenie znajduje się w miejscowości Grzmiąca, w niewielkiej dolinie lewego dopływu Mrożycy (180 m n.p.m.), największe wyniesienia – w Moskulikach (284 m n.p.m.), Teolinie (260 m n.p.m.) i w Moskwie (250 m n.p.m.). Ku południowi doliny Olechówki, Neru, Miazgi i ich dopływów rozcinają równinne i faliste powierzchnie sandrowe. Rzędne terenu wahają się od 185 m n.p.m. (Ner) do 195 m n.p.m. (Miazga). 5 Obszar objęty arkuszem położony jest w obrębie łódzko-wieluńskiego regionu klima- tycznego i charakteryzuje się średnią temperaturą powietrza w granicach 8oC oraz roczną sumą opadów atmosferycznych nieprzekraczającą 600 mm. Niskie opady atmosferyczne po- wodują deficyt wody w okresie wegetacji roślin. Okres wegetacyjny wynosi 210–220 dni (Stachy, 1987). Obszar objęty arkuszem ma przemysłowo-rolniczy charakter. Tereny rolnicze znajdują się generalnie we wschodniej części arkusza, natomiast w zachodniej położona jest uprzemy- słowiona aglomeracja łódzka. Pod względem przydatności rolniczej gleby tworzą głównie kompleksy żytnie i żytnio-ziemniaczane. Grunty rolne chronione, w przewadze IVa klasy bonitacyjnej, zajmują około 40 % powierzchni arkusza i grupują się w północno-wschodniej jego części, pomiędzy miejscowościami Nowosolna, Brzeziny i Bedoń oraz w postaci płatów w części południowo-zachodniej. Zwarte kompleksy leśne występują w rejonie Nowosolnej i Andrespola. Są one pozosta- łością Puszczy Łódzkiej, która jeszcze 200 lat temu pokrywała cały obszar arkusza. Do chwili obecnej w kompleksach tych zachowały się stare okazy buka i jodły. Miasto Łódź jest to drugie pod względem wielkości miasto Polski. Położone w centrum kraju, posiada połączenie z głównymi szlakami komunikacyjnymi o znaczeniu międzynaro- dowym. Przez Łódź przechodzi droga krajowa numer 1 łącząca przejście graniczne w Cie- szynie z Gdańskiem. Wkrótce w pobliżu Łodzi będzie się znajdować skrzyżowanie dwóch transeuropejskich autostrad Wschód—Zachód i Północ—Południe. Decydujące znaczenie o charakterze przemysłowym regionu ma Łódzki Okręg Przemysłowy z dominującą rolą przemysłu włókienniczego o tradycjach sięgających XIX w. Inne branże są reprezentowane m.in. przez przemysł włókien sztucznych, odzieżowy i maszynowy. Od roku 1990, na skutek zamknięcia znacznej części zakładów włókienniczych z powodu utraty rynków wschodnich, miasto boryka się ze znacznym bezrobociem, zwłaszcza wśród kobiet. Łódź jest ważnym ośrodkiem naukowym i kulturalnym. Znajduje się tu 7 wyższych uczelni, liczne instytucje naukowe i kulturalne oraz największy ośrodek polskiej kinematografii. Istotne znaczenie ma przemysł wydobywczy kruszywa naturalnego. Aktualnie udoku- mentowanych jest tu 14 złóż kruszywa naturalnego, z których 8 jest eksploatowanych. Na terenie gmin trwa dynamiczny rozwój małych prywatnych zakładów przemysłu: ma- teriałów budowlanych, skórzanego, drzewnego, spożywczego (m.in. Andrzejów - Przetwórnia Owoców i Warzyw „Bolesławiec”, Brójce - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „Gra- nex” i Byszewy - Przedsiębiorstwo Rolno-Przemysłowe) oraz obiektów handlowo-usługo- wych np. Firma „Ptak” w Rzgowie. 6 Przez obszar objęty arkuszem poprowadzone są drogi łączące Łódź z Rawą Mazowiec- ką i Tomaszowem Mazowieckim oraz linie kolejowe łączące Łódź z węzłem kolejowym w Koluszkach. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Łódź–Wschód przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Trzmiel, Nowacki, 1987). Analizowany teren położony jest