P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz DALESZYCE (852) Warszawa 2006 Autorzy: Władysław Ślusarek **, Jerzy G ągol **, Krystyna Bujakowska *, Dariusz Grabowski **, Anna Pasieczna **, Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Bogusław B ąk** Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska ** * Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA - Warszawa ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny – ul. Rakowiecka 4, 00 – 975 Warszawa ISBN © Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2006 Spis tre ści I. Wst ęp – W. Ślusarek .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – W. Ślusarek ............................................. 4 III. Budowa geologiczna – W. Ślusarek .................................................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin - J. G ągol, W. Ślusarek ............................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – W. Ślusarek ........................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – W. Ślusarek ...................................... 15 VII. Warunki wodne – W. Ślusarek ........................................................................................ 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby – A. Pasieczna ................................................................................................... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .............................................. 22 IX. Składowanie odpadów – D. Grabowski, K. Bujakowska ............................................. ... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – W. Ślusarek ................................................................ 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Ślusarek ................................................................ 33 XII. Zabytki kultury – W. Ślusarek ......................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie – W. Ślusarek ......................................................................................... 38 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 40 I. Wst ęp Arkusz Daleszyce Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Pa ń- stwowym Instytucie Geologicznym Oddział Świ ętokrzyski w Kielcach. Map ę wraz z obja- śnieniami wykonano zgodnie z instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski (In- strukcja, 2005) na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych 1942. Mapa obejmuje 6 grup tematycznych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopali, wody, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochron ę przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, ochro- nę powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpadów). Do wykonania niniejszej mapy wykorzystano materiały archiwalne do Mapy geologiczno- gospodarczej Polski 1:50 000, ark. Daleszyce ( Ślusarek, 2000). Poszczególne elementy mapy opracowano na podstawie: analizy materiałów archiwalnych, zwiadu terenowego oraz konsul- tacji i uzgodnie ń dokonanych w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Świ ętokrzyskiego w Kielcach, Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie oraz urz ędach gmin. Zebrane informacje zostały uzupełnione i zweryfikowane w terenie w kwietniu 2006 roku. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Daleszyce okre ślaj ą współrz ędne od 20 °45 ′ do 21 °00 ′ długo ści geogra- ficznej wschodniej i od 50º40º do 50º50º szeroko ści geograficznej północnej. 4 Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego teren arkusza leŜy w makroregionie Wy Ŝyna Kielecka na pograniczu dwóch mezoregionów Góry Świ ętokrzy- skie i Pogórze Szydłowskie (Kondracki, 2001) (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Daleszyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 - granice makroregionów, 2 - granice mezoregionów, 3 – zbiorniki wodne Niecka Nidziańska: 342.25 - Dolina Nidy, 342.28 - Niecka Połaniecka; Wy Ŝyna Kielecka: 342.31 - Płaskowy Ŝ Su- chedniowski, 342.34-35 - Góry Świ ętokrzyskie, 342.26 - Wy Ŝyna Sandomierska, 342.37 - Pogórze Szydłowskie W krajobrazie północnej cz ęś ci omawianego obszaru obejmuj ącej fragment Gór Świ ę- tokrzyskich, wyeksponowane s ą ci ągi zalesionych wzniesie ń wymodelowanych w piaskow- cowych skałach dewo ńskich i kambryjskich, tworz ących nast ępuj ące pasma: Bieli ńskie (Góra Du Ŝa Skała 447 m n.p.m.), Orłowi ńskie (Góra Kiełki 451,8 m n.p.m.), Cisowskie (Góra Wło- chy 429,2 m n.p.m.), Ocies ęckie (Góra Igrzycznia 358,6 m n.p.m.), Brzechowskie (Góra Świ- nia 348,0 m n.p.m.) i Daleszyckie (Góra Kranowska 308,4 m n.p.m.). Pasma wzniesie ń po- przedzielane s ą dolinami strukturalnymi. Najwi ększ ą z nich, Dolin ą Kielecko-Łagowsk ą pły- nie rzeka Belnianka. W morfologii wyra źnie zaznaczaj ą si ę doliny o charakterze kotlin (dale- 5 szycka i cisowska). Na południowy wschód od Daleszyc rozci ąga si ę kopalna dolina trzecio- rz ędowa (do gł ęboko ści 50 m od powierzchni terenu) wypełniona osadami czwartorz ędowy- mi. W rejonie Słopiec-Holendry znajduj ą si ę rozległe torfowiska (grubo ść pokładów torfu do 5 m), chronione w rezerwacie przyrody „Białe Ługi”. Południowa cz ęść obszaru, nale Ŝą ca do Pogórza Szydłowskiego, to pagórkowaty teren ze wzniesieniami zbudowanymi z trzeciorz ędowych wapieni litotamniowych (o wysoko ści do 300 m n.p.m.) i dolin ą Czarnej Staszowskiej (227,2-247,0 m n.p.m.). Zró Ŝnicowanie morfologiczne wpływa na warunki klimatyczne obszaru arkusza. Pod- stawowe elementy klimatu, ustalone na podstawie wieloletnich obserwacji, kształtuj ą si ę na- st ępuj ąco: średni opad roczny 650-700 mm, średnioroczna temperatura 5,7-7,6ºC. Przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie i północno-zachodnie. Centraln ą cz ęść omawianego obszaru zajmuj ą du Ŝe kompleksy le śne (około 50% jego powierzchni). Do podstawowych zespołów le śnych nale Ŝy las mieszany wy Ŝynny, las świe Ŝy wy Ŝynny, bór świe Ŝy i bór mieszany świe Ŝy. W drzewostanach dominuje sosna i jodła z domieszkami olszy, d ębu, buka i brzozy. W obszarze arkusza wyst ępuj ą w zdecydowanej przewadze gleby bielicowe, pseudobie- licowe i brunatne wytworzone głównie z piasków lu źnych, słabogliniastych i gliniastych oraz glin zwałowych. Na wychodniach dewo ńskich i trzeciorz ędowych skał wapiennych wykształ- ciły si ę bardzo płytkie r ędziny szkieletowe. Bonitacja gleb waha si ę od IIIb do VI klasy. Two- rz ą one głównie Ŝytnie kompleksy przydatno ści rolniczej oraz kompleksy zbo Ŝowo-pastewne i u Ŝytki zielone, a naj Ŝyźniejsze kompleksy pszenne wyst ępuj ą tu jedynie sporadycznie (Kwiecie ń, 1980, Mapy, 1966-67). Według podziału administracyjnego kraju obszar arkusza Daleszyce le Ŝy w cało ści w województwie świ ętokrzyskim. Obejmuje on swym zasi ęgiem fragmenty powiatów: kie- leckiego (gmina Daleszyce, Raków, Pierzchnica, Bieliny Kapitulne, Górno i Łagów) oraz staszowskiego (gmina Szydłów). Podstawowymi funkcjami gospodarczymi gmin s ą rolnictwo i le śnictwo. Niewielkie zakłady przemysłowo-produkcyjne zwi ązane s ą głównie z obsług ą rolnictwa. Niewielk ą rol ę w gospodarce odgrywa przemysł wydobywczo-przetwórczy kopalin skalnych, zlokalizowany w rejonie Drugni Rz ądowej. Wa Ŝną funkcj ą jest rekreacja, wypoczynek i turystyka, zwi ązane przede wszystkim ze zbiornikiem wodnym „Borków” i z terenem Cisowsko-Orłowi ńskiego Parku Krajobrazowego. Przez obszar arkusza przebiegaj ą drogi: krajowa Piotrków Trybunalski-Kielce-Opatów- Lublin (nr 74) i wojewódzka Kielce-Daleszyce-Staszów (nr 764). 6 III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna omawianego obszaru przedstawiona jest na arkuszu Daleszyce „Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000” i omówiona w obja śnieniach tekstowych do tego arkusza (Filonowicz, 1976). Arkusz Daleszyce obejmuje południowo-zachodni fragment antyklinorium świ ętokrzy- skiego oraz przylegaj ącą do niego cz ęść zapadliska przedkarpackiego (fig. 2). W obr ębie an-