80c RHIF 418 Chwefror/Mawrth 2021 [email protected] Cofio Aled (1930 – 2021) Gan Ddymuno Blwyddyn Newydd Well Daw Eto Haul Ar Fryn! PAPUR FAMA 2 CHWEFROR/MAWRTH 2021 CHWEFROR/MAWRTH 2021 3 PAPUR FAMA GOLYGYDD Y MIS Gareth Victor a Bethan Williams Y RHIFYN NESAF 2il o Ebrill GOLYGYDDION Dod o hyd i Harri Bryn Jones - Maes Gwern, 1 Ffordd Hen- GOLYGU Harri Bryn Jones goed, Yr Wyddgrug CH7 1QD 756606 ‘weddillion o bwys’ 24ain oFawrth Mae canfyddiadau diweddar yn Marc a Buddug Jones - 4 Y Gilfach, Glynteg, CYFRANIADAU I LAW “dyrchafu pwysigrwydd” safle hen CJH7 1XJ [email protected] gastell Bryn y Beili yn Yr Wyddgrug, yn A THRWY EBOST ERBYN 26ain o Fawrth ôl archeolegydd. Gareth Victor a Bethan Williams - 16 Maes Bod- lonfa, Yr Wyddgrug. CH7 1DR ffon757874 Cyfraniadau sydd eisioes wedi eu teipio mewn atodiad ffeil word Daeth tîm dan arweiniad Ian Grant o neu lluniau trwy ebost at hyd i waliau cerrig a gweddillion dynol ar [email protected] [email protected] Fryn y Beili ar ddiwedd 2020. CADEIRYDD Erfyniwn ar ein cyfrannwyr i’n cefnogi trwy gadw at y dyddiad uchod. Laura Edwards -‘Eyton Hurst’, Lôn Bryn Coch Ar hyn o bryd, mae’r safle’n cael ei aild- Ni ellir sicrhau cynnwys deunydd sy’n cyrraedd wedi’r dyddiad a nodir. datblygu mewn prosiect gwerth £1.8m. Yr Wyddgrug CH7 1PP Ffôn: 01352 754011 Gwerthfawrogwn gyfraniad o £5 am hysbysebion personol neu [email protected] am ddiolchiadau.Trwy law y trysorydd os gwelwch yn dda. Nod y gwaith yw dangos cymaint o arian a fuddsoddodd pwy bynnag oedd annog mwy o ddefnydd IS-GADEIRYDD yn meddiannu’r castell ar y pryd - un ai coron Lloegr neu Cyfnod Yr Enfys o’r safle ar gyfer hamd- Gareth Victor Williams dywysogion Cymru. Yn ystod y ‘cyfnod clo’ mawr cyntaf 2020 roedden ni’n cael ein han- den a digwyddiadau. [email protected] nog i fynegi ein gwerthfawrogiad o’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol “Mae canfod y gwaith maen yma’n dyrchafu pwysigrwydd drwy guro dwylo y tu allan i’n tai unwaith yr wythnos ac i arddangos Dechreuodd y gwaith y safle yn sylweddol.” YSGRIFENNYDD enfysau lliwgar. Dyma enfys Lydia a Madi Gilkes. Mae Madi ar chwith, adnewyddu ym mis Catrin Wilde - [email protected] Lydia ar y dde a’u ci Mostyn yn y canol. Cafodd yr enfys ei weld ar Chwefror, ac mae dis- Canfod saith corff raglen Heno ar S4C ymhlith llawer o rai eraill. gwyl iddo ddod i ben ym mis Ionawr 2021, er i’r pandemig IS-YSGRIFENNYDD Ynghyd â phennau saethau a chrochenwaith o’r 12fed neu’r achosi rhywfaint o oedi. Carys Gwyn 13eg ganrif, daeth yr archeolegwyr o hyd i dystiolaeth 9 Glyn Teg, Yr Wyddgrug. o loriau wedi eu llosgi, a allai fod yn “gipolwg ar ddig- Ymhlith y gwelliannau mae llwybrau hygyrch newydd, [email protected] wyddiad trychinebus” fel gwarchae neu frwydr. llwyfan perfformio yn y Beili Mewnol ac estyniad i fwthyn a fydd yn cael ei ddefnyddio fel canolfan i adrodd hanes y Canfuwyd saith corff - chwech yn gyfan - a gladdwyd TRYSORYDD safle “gyda pharch” ar y safle, a bydd Prifysgol Durham yn eu Owen Gwyn Ifans - [email protected] dadansoddi. ‘Nid castell cyffredin mohono’ DOSBARTHWR Bydd hanes y safle’n rhan o’r ailddatblygiad ar ffurf byrd- Nesta Gibson - [email protected] Ac mae’r canfyddiadau archeolegol, yn enwedig dwy wal dau gwybodaeth newydd, sydd wedi cael eu llunio gyda gerrig, yn newid y stori honno, yn ôl Ian Grant o Ymddi- chymorth 15 o ymchwilwyr gwirfoddol o’r gymuned. Sian Sparrow riedolaeth Archeolegol Clwyd Powys. 01352 754352 “Cyn inni ddarganfod y strwythurau carreg yma, y gred Yn ôl Jo Lane, Swyddog Prosiect Bryn y Beili gyda Chyngor [email protected] gyffredinol oedd bod hwn yn gastell mwnt a beili cyffredin, Tref Yr Wyddgrug, “y peth cyffrous yw mai prosiect yn y wedi ei adeiladu o bren. gymuned yw hwn”. Hoffwch ein POSTMON Y PAPUR tudalen “Ond unwaith ‘dach chi’n dod o hyd i gerrig, mae’n Gwenllian Gwynedd @papurfama awgrymu nad rhywbeth byrhoedlog oedd y castell. Mae’n “’Dan ni’n gobeithio cael - pan fydd hynny’n bosib - [email protected] awgrymu ei fod wedi tyfu, ei fod yn bwysicach o lawer saf- calendr llawn o ddigwyddiadau ar y safle, ar gyfer grwpiau bwynt strategol a bod llawer mwy yn digwydd yno. Mae’n oed gwahanol ac aelodau gwahanol y gymuned. Clwb y Bobol Bach Gwenllian Gwynedd “Fe allwn ni wahodd grwpiau o ysgolion yng Nghanolfan [email protected] Bryn y Beili a defnyddio’r safle i’w dysgu am fioamrywiaeth, bywyd gwyllt a hanes, gallwn gynnal sesiynau crefftau a HYSBYSEBION barddoniaeth, a chynnal digwyddiadau gyda phartneriaid Trefor Jones - 9, Llys y Fron, fel Theatr Clwyd. Ffordd Hendy, Yr Wyddgrug, “Y peth mwyaf ‘dan ni eisiau ei weld yw bod pobl yn CH7 1QZ 757375 [email protected] gwneud mwy o ddefnydd o’r safle, ac yn cymryd mantais ohono. Dwi’n meddwl bydd hynny’n digwydd achos y cyfle- CYSODI usterau newydd.” Ioan Huws - Mae Cyngor Tref Yr Wyddgrug, Cyngor Sir y Fflint a Ffrin- +31(0) 622807415 diau Bryn y Beili yn arwain y fenter, sydd wedi cael arian o [email protected] Gronfa Treftadaeth y Loteri ymhlith ffynonellau eraill. Argraffwyd gan PRINTCENTRE CYMRU Y nod yw ailagor yn swyddogol gyda digwyddiad yn ystod Stâd Ddiwydiannol Bromfield, Yr Wyddgrug haf 2021. 700246 Sion Pennar (Golygwyd) PAPUR FAMA 4 CHWEFROR/MAWRTH 2021 CHWEFROR/MAWRTH 2021 5 PAPUR FAMA “Am restr anhygoel o waith gan un dyn, ond dyna rai o nodwed- dion y gŵr talentog yma roddodd Aled oes o wasanaeth i Gymru.” Griffith. Roedd y pwyllgorau hynny yn ddifyr tuhwnt a dyna 1993, tyfodd y cyfeillgarwch fwyfwy ac yn enwedig wrth yn sicr ddechrau fy edmygedd ohono. Y côf mwyaf am yr fynd yn y car ar y teithiau i Aberystwyth neu’r Drenewydd. eisteddfod honno oedd y sioe Iwrocwac a luniodd gyda Dyna ddifyr oedd y teithiau hynny ac Aled yn dod i’w Rhys ac a lwyfanwyd yn Theatr Clwyd. Sôn am fod ar flaen elfen yn enwedig wrth fynd trwy Gorwen, Glanrafon, Sar- y gâd; gallesid fod wedi ail lwyfannu y sioe honno sawl tro nau a’r Brithdir gan glywed straeon rhyfeddol amdano yn yn ystod y blynyddoedd diwethaf yma. hogyn ac wedi hynny ac am rai fel R.Williams Parry a’i gef- nder Tecwyn Lloyd. Roedd Williams Parry yn brifathro yn Yna daeth y Genedlaethol i’r Wyddgrug yn ’91, fo yn y Sarnau a byddai yn dod i gartref Aled yn Glanrafon yn Gadeirydd a minnau yn Ysgrifennydd y Pwyllgor Gwaith aml gyda’r hwyr. Wedi swpera, roedd eisiau cerdded yn ôl ac mae llawer o atgofion niferus amdano yn ymwneud â i’r Sarnau ond roedd gan Williams Parry ofn y tywyllwch honno. Nodaf rhyw ddau neu dri. O’r cychwyn cyntaf roedd ac felly byddai tad Aled yn cyd-gerdded gydag o yr holl o eisiau sicrhau fod pob ardal yn cael clywed yr un neges a ffordd ac yna yn ôl i Glanrafon. Trysoraf y sgyrsiau a gaem dyna sut yr aeth ati i baratoi agenda a gwybodaeth fanwl wrth deithio yn y car am flynyddoedd lawer- buan iawn y i bawb oedd yn mynd allan i ffurfio pwyllgorau apel yn yr byddem yn cyrraedd pen y daith gan ei fod yn sgwrsiwr mor ardal a minnau wedyn yn eu teipio ac yn paratoi ffeiliau a ddiddorol . Cefais ei hanes yn y fyddin pan fu yn Nhŵr Llun- gofalu ar ôl y teledu a fideo a gawsom yn fenthyg gan John, dain ac yn Wiltshire; amdano yn berchen car oedd yn dwyn Llais, Llun a Lliw. Cofiaf fynd gydag o i’r Rhual i gyfarfod y y rhif SUN 1 a sut y gwerthodd y car heb sylweddoli ar y pryd Major ac mi gofiaf yn awr yr hyn y byddai Aled yn ddweud cymaint fyddai gwerth y rhif cofrestru wedi bod maes o law. wedyn pan welai Basil Heaton ar stryd Yr Wyddgrug yn Trueni na fyddwn wedi cofnodi yr holl hanesion hynny. Try- dilyn eisteddfodau eraill- “Was it as good as my Eistedd- soraf hefyd yr aml englyn a ysgrifennodd i mi yn ei lawys- fod?” Ie, roedd Aled wedi cael y Major i’w ochr. Yna, mynd i grifen daclus ar sawl achlysur fel pan adewais Ysgol Glan- thro, prifathro, datgeinydd, gosodwr, hyfforddwr ac Aled yn dweud wedyn na chanodd o erioed gystal â’r tro gyfarfod ym Mhenbedw yn y capel Cymraeg, draws y ffordd rafon, ar ddiwedd Eisteddfod Bro Delyn yn Yr Wyddgrug yn a beirniad cerdd dant, arweinydd cymanfaoedd arbennig hwnnw. i faes Eisteddfod enwog 1917, a chael croeso tywysogaidd 1991 a minnau yn ysgrifennydd y Pwyllgor Gwaith ac yna Acanu, arweinydd eisteddfodau bach y wlad fel ond dwi’n credu mai Aled oedd yn cael y croeso go iawn ac wrth ymddeol o fod yn Drefnydd yr Eisteddfod. Roedd yn Llanfachreth, blaenor a codwr canu yng nghapel Bethes- Wedi cwblhau yn yr ysgol uwchradd aeth i goleg Prifys- nid fi fel pwt o ysgrifennydd. Bum hefyd yn y “Top Club” bencampwr ar lunio englynion i bob mathau o achlysuron, da’r Wyddgrug, bore godwr, garddwr, cadeirydd pwyllgor gol Aberystwyth gan astudio Daearyddiaeth dan yr enwog gydag Aled i noson rasio oedd yn codi arian i’r Eistedd- yn ddoniol ac yn ddwys ac mae’n siwr fod llawer o ddarllen- gwaith dwy Eisteddfod Genedlaethol- un o ddau yn unig E.G Bowen.