CORE Metadata, citation and similar papers at core.ac.uk itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım Cilt: 9, Sayı: 2, 108-120 Eylül 2010 19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde hükümet daireleri Mine TOPÇUBAŞI*, K. Kutgün EYÜPGİLLER İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Programı, 34469, Ayazağa, İstanbul Özet 19. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde yönetim sisteminin değişerek 17. yüzyılda başlayan Batılılaşma et- kilerinin, İstanbul ve taşrada yeni yapı tipleri ile birlikte uygulanmaya başlandığı bir dönemdir. Kastamonu Eyaleti, 1844 yılında idari sistem değişikliği sonucunda Anadolu Eyaleti’nden ayrıla- rak, yeni bir yönetim alanı olmuştur. Kastamonu Eyaleti, Kastamonu, Bolu, Sinop, Kengırı (Çankı- rı) sancaklarından oluşmaktadır. Bu çalışmada amaç, Osmanlı Devleti’nin son dönem modernleşme çabalarının mimarideki yansımaları olan ve devletin yeniden yapılanmasının fiziksel ögeleri olan bu yapıların mimari özelliklerinin araştırılması ve günümüzdeki durumlarının tespitidir. Yeni bir yönetim sisteminin uygulanacağı kamusal mekânlar olarak ortaya çıkan bu yapılarda, geleneksel Osmanlı mimarisinden farklı plan ve cephe düzenleri uygulanmıştır. 19. yüzyılda Kastamonu Eyale- ti sınırları dahilindeki sancak ve kaza merkezlerinde inşa edilen hükümet dairelerinden günümüze kalanlar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırma literatür taraması ve alan çalışması olarak iki temel süreç biçiminde tasarlanmış olup, bu yöntem doğrultusunda, yerleşim merkezlerine ait her türlü yazılı dökümana başvurulmuş, Kastamonu Vilayet Salnameleri taranmış ve arşiv ça- lışmaları gerçekleştirilmiştir. Yayın incelemelerinin ardından bu araştırmalarda elde edilen sonuç- lara dayanarak, alan çalışması gerçekleştirilmiş, yapılar yerlerinde tespit edilmiştir. Alan sınırları dahilinde günümüzde 11 hükümet dairesi tespit edilmiştir. Bunlardan dördü, sancak merkezlerinde, diğerleri ise kaza merkezlerinde inşa edilmişlerdir. Bu araştırmayla, 19. yüzyılda inşa edilen hükü- met dairelerinin günümüze ulaşan örneklerinin, gelecek kuşaklara aktarılması gereken tarihi öneme sahip olduklarını ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: Hükümet dairesi, 19.yüzyıl, Kastamonu Eyaleti. *Yazışmaların yapılacağı yazar: Mine TOPÇUBAŞI. [email protected]; Tel: (212) 293 13 00 dahili: 2304. Bu makale, birinci yazar tarafından İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Programı’nda tamamlanmış olan "19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde kamu yapıları ve yeniden kullanım sorunları" adlı doktora tezinden hazırlanmıştır. Makale metni 10.06.2009 tarihinde dergiye ulaşmış, 04.08.2009 tarihinde basım kararı alınmıştır. Makale ile ilgili tar- tışmalar 28.02.2011 tarihine kadar dergiye gönderilmelidir. M. Topçubaşı, K. K. Eyüpgiller Governmental buildings of 19th -19th century government buildings are two or three century Kastamonu Province storeyed buildings with basements. Most of the gov- ernmental buildings are masonry with a few excep- tional timber framed ones (Kastamonu Daday and Extended abstract Çankırı). All of them are symmetrical and the plan Western impact on the Ottoman Empire was trans- scheme is mostly rectangular. Plans of the buildings formed to western influence through out the 18th. consist of rooms which open to a corridor in the th century and in the 19 century this influence has middle. The staircase is usually in the opposite side spread to different areas of Ottoman bureaucracy of the corridor to the entrance, with service areas on leading to the constitutional changes and formation the sides. The main colonnaded entrances of the of ministries. Westernization of the government and buildings are in the middle of the facades, empha- institutional changes such as the constitution of mu- sized with projections on the upper floor. The doors nicipalities, led to the formation of new governmen- and windows have great heights in accordance with tal buildings. Especially the reforms of Tanzimat the heights of the ceilings. Windows and doors are period and the constitution of states had great im- mostly pointed or flat arched. Hipped roofs are pact on the public. The new institutional system and common in some examples with parapet walls. The the changes in the government led to a different par- common features of architecture of masonry edifeces tition of land of the Empire. Kastamonu, which was are stone pilasters and casings. Band courses and a part of Anatolia Province till then, was trans- cornices are present in all of the buildings. formed into a province (eyalet) in 1844. The new province consisted of a region of four sub-provinces -The most important difference between the sub- (sancak); Kastamonu, Sinop, Bolu and Kengırı province and town government buildings is the size (Çankırı). These sub-provinces were further divided of the artifacts. The sub-province buildings are big- into towns (kaza) and villages (nahiye). This catego- ger and have more rooms, they also have more sto- rization of the settlements was kept until the forma- reys than the others. tion of Turkish Republic which transformed sub- provinces into cities. -Most of the non-existing buildings’ plots are used for the construction of new governmental buildings This research aims to explore the historical govern- of 20th century. mental buildings within the borders of 19th. century Kastamonu Province, comparing the differences and -The similarities in the government buildings of the the similarities of the edifices. The defined area of province brings the possibility of type-projects im- 19th century Kastamonu Province, today consists of plementation. There are not enough evidence to 8 cities. To explore the existence of governmental prove it but the architectural system of the period, buildings in the settlements, literature and archive city architects and the centralization works of the researches were made. Yearbooks of 19th century government, support this thesis. Yet more archival Kastamonu Province (Kastamonu Vilayet Sal- research must be performed. namesi) have been an important source of informa- tion related to the topic. Through this research, a The buildings keep their original functions which is building list has been created and a field study has an important aspect of preservation for the mainte- been performed in the sub-provinces and towns of nance of historical buildings. In case there will be a the period, in order to determine the present day situa- reuse for these buildings, new functions must be tion and the architecture of the historical buildings. evaluated thoroughly. The continuity of the original usage of the plot (in Bolu government building The conclusion of the fieldwork is that out of 24 case,) emphasizes the importance of the buildings known to exist, 12 historic governmental buildings for the public. In this respect, these buildings stand are remaining in the region today.The outcomes of as architectural reflections of westernization and the study can be summarized as follows: modernization phenomena that took place under difficult economic circumstances in 19th century. -The government buildings in sub-provinces(sancak) Built as symbols for the existence of an emporership, (Kastamonu, Bolu, Sinop, Çankırı) and the ones they must be kept and cared for as historic evidences constructed in towns (kaza); (Kastamonu Araç, Ci- of our history for the next generations. de, Daday, Taşköprü, Bolu Göynük, Çankırı Ilgaz, Karabük Safranbolu, Bartın Amasra) have both simi- Keywords: Government buildings, 19th century, larities and differences regardless of the settlements. Kastamonu Province. 109 19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde hükümet daireleri Giriş sona erdirilip, kentin II. Mahmud döneminde 19. yüzyıl Osmanlı devletinde mimari alanda yeni bir yönetsel düzenlemeyle Ankara Vilaye- önemli değişimlerin gerçekleştiği, yeni yapı tip- ti’ne bağlanmasıdır.2 1844 yılındaki yönetsel lerinin ve yapım teknolojilerinin kullanıldığı, düzenlemeyle kent vilayet merkezi durumuna yasa ve düzenlemelerin oluşturulduğu bir dö- getirilmiş3, kent kurumlarının ve mimari görü- nemdir. 19. yüzyıldaki idari reformlar III. Selim nümün köklü değişimini getiren bu statü, Cum- ile birlikte, Nizam-ı Cedid adı verilen program huriyet’in ilanına dek korunmuştur. ile başlamıştır. Reform programının hazırlıkları yapıldıktan sonra Nizam-ı Cedid Ordusu kurul- 19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti sınırlarında; muş, Tophane ve Deniz Kuvvetleri’nde ıslahat- Kastamonu Sancağı, Sinob (Sinop) Sancağı, Bo- lar yapılmış, 1794 yılında Mühendishane-i Ber- lu Sancağı ve Kengırı (Çankırı) Sancağı olmak ri-i Hümayun kurulmuştur1. üzere dört sancak bulunmaktadır. 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile eyalet statüsü vilayet II. Mahmud dönemi ise (1808-1839) modern olarak değişen Kastamonu dahilinde, Kastamo- Osmanlı idaresinin kurulmaya başlandığı dönem nu Sancağı Kastamonu, Araç, Daday, İnebolu, olarak belirlenmektedir. II. Mahmud da III. Se- Taşköprü, Tosya, Zağferanbolu (Safranbolu) lim gibi reformlarına askeri alanda başlayarak, kazaları, Sinob Sancağı Sinob, İstefan (Ayan- Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmış ve Bab-ı Seraske- cık), Boyabad (Boyabat) kazaları, Bolu Sancağı ri’yi kurmuştur. Bu dönemde, sosyal, toplumsal Bolu, Bartın, Ereğli, Göynük, Gerede kazaları, ve ekonomik pek çok reform gerçekleştirilmiş, Kengırı (Çankırı) Sancağı Kengırı (Çankırı) ve devletin yönetim sisteminde önemli değişiklik- Çerkeş kazaları bulunmaktadır. ler yapılmıştır. Yapılan tespitler sonucu, toplamda 24 hükümet Osmanlı Devleti’ndeki reformlar sonucu ortaya dairesine ait belge ve bilgiye ulaşılmıştır. Bu çıkan yeni yapılaşma, mimariye de yansımıştır. yapılardan