STUDIA STUDIA Z DZIEJÓW WOJSKOWOŚCI TOM II TOM II TOM ISSN 2299-3916 OŚRODEK BADAŃ HISTORII WOJSKOWEJ MUZEUM WOJSKA W BIAŁYMSTOKU STUDIA Z DZIEJÓW WOJSKOWOŚCI TOM II BIAŁYSTOK 2013 Rada Naukowa „Studiów z Dziejów Wojskowości” dr hab. Adam Dobroński, prof. dr hab. Czesław K. Grzelak, dr hab. Norbert Kasparek, dr hab. Grzegorz Nowik, Prof. dr hab. Karol Olejnik – przewodniczący, dr hab. Wojciech Włodarkiewicz. Kolegium redakcyjne: prof. dr hab. Karol Olejnik – redaktor naczelny dr hab. Adam Dobroński – zastępca redaktora dr Tomasz Wesołowski – sekretarz redakcji mgr Łukasz Radulski – członek redakcji Recenzent: dr hab. Stanisław Jaczyński Tom powstał przy współpracy Zespołu Historii Wojskowości Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk ISSN 2299-3916 Przekład streszczeń na język angielski i rosyjski: Wiktoria Blakicka Adres redakcji: Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku ul. Jana Kilińskiego 7 15-089 Białystok tel. 535 942 007 e-mail: [email protected]; [email protected] Wydawca: Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku www.mwb.com.pl © Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku Białystok 2013 Nakład: 300 egzemplarzy Skład, druk i oprawa: Alter Studio Świętojańska 8 lok. 5 15-082 Białystok www.alterstudio.com.pl Na okładce: Joseph Louis Hippolyte Bellange, Żołnierze 4. pułku piechoty Legii Nadwiślańskiej w 1810 r., litografia kolorowana (1826) Spis treści Od Redakcji 7 STUDIA Mariusz Cieśla – Zbrojownia Radziwiłłów – ostateczny upadek 9 Andrzej A. Majewski – Zdobycie Pińska przez wojsko litewskie w listopadzie 1648 roku 33 Zbigniew Hundert – Aleksander Polanowski – porucznik husarski oraz pułkownik Jego Królewskiej Miłości 41 Sławomir Karp – Zagarnięcie Zamościa przez Szwedów w roku 1704 w świetle relacji Jozafata Michała Karpia, podstolego smoleńskiego. Przyczynek do historii miasta 71 Konrad Ajewski – Pułkownik Jan Krasicki (1785-1848). Zapomniany bohater wojen napoleońskich i powstania listopadowego (w świetle nieznanej korespondencji i innych źródeł) 79 Jarosław Dudziński – 13. pułk piechoty Księstwa Warszawskiego i jego udział w wojnie 1812 roku 117 Lech Wyszczelski – Kształcenie oraz dokształcanie zawodowej kadry oficerskiej Wojska Polskiego w latach 1926-1935 . 155 Adam A. Ostanek – Przebieg mobilizacji 1939 roku na terenie Okręgu Korpusu nr VI „Lwów” 205 Paweł Michalak – Kadra dowódcza i dydaktyczna Oficerskiej Szkoły Piechoty nr 2 w Jeleniej Górze w latach 1948-1955 239 Aleksander Smoliński – Obraz sił zbrojnych Imperium Romanowów oraz dawna rosyjska historia wojskowa, a także wojny Rzeczypospolitej z Moskwą i polsko-rosyjskie konflikty zbrojne w świetle historiografii polskiej przełomu XIX i XX wieku 277 Źródła Zbigniew Hundert – Komput wojsk koronnych z podziałem chorągwi jazdy zaciągu polskiego na pułki 1673 311 Noty biograficzne o autorach 324 Instrukcja wydawnicza 326 Od Redakcji Przekazujemy Państwu tom II „Studiów z Dziejów Wojskowości” i to jest – jak sądzimy – powód do naszego wspólnego zadowolenia. Straciły na znaczeniu wspo- mniane przed rokiem perturbacje natury prawno-organizacyjnej, tym śmielej więc zapraszamy do współpracy wszystkich wątpiących do tej pory w realność naszego przedsięwzięcia. Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białym- stoku potwierdził swoje możliwości w dziele przygotowywania i wydawania tek- stów naukowych. Przeprowadzone konsultacje pokazały, że w obecnej sytuacji „Studia z Dziejów Wojskowości” nie powinny utrzymywać przy doborze materiałów cezury chrono- logicznej. Złożyło się na to kilka powodów. Pragniemy eksplorować nowe obszary, zwiększając atrakcyjność naszego rocznika. Chcemy stworzyć szerszy kontekst przeglądu badań historyczno-wojskowych i udowodnić, iż białostocki ośrodek może być nie tylko aktywnym uczestnikiem dyskursu historyczno-wojskowego, lecz również jego inicjatorem. Chcemy budować relacje z i między historykami, bez względu na ich zainteresowania badawcze. Wierzymy, że wzbogacenie tematyki publikowanej w „Studiach z Dziejów Wojskowości” zaowocuje dalszym rozwo- jem badań historyczno-wojskowych w kraju. Nadal jednak nie mamy wątpliwości, że będzie to periodyk dający szansę prezentowania dorobku osobom zajmującym się dawnymi dziejami wojskowości. Zatem nie temat, nie jego zakres chronologiczny, a jakość tekstów niechaj decyduje o kwalifikowaniu do druku. W niniejszym tomie ponownie licznie zaprezentowali się młodsi przedstawiciele środowisk historyków wojskowości. Słowa podzięki za wsparcie kierujemy zwłaszcza do kolegów z War- szawy, Lublina, Wrocławia i Torunia. Ufamy, że za rok dopiszemy do tego wykazu kolejne miasta i środowiska. Do wszystkich Państwa zwracamy się z prośbą o promowanie „Studiów z Dzie- jów Wojskowości”, zasilanie redakcji artykułami, ale także recenzjami i polemi- kami. Pozytywny odzew umożliwi nam osiągnięcie jeszcze jednego – formalnego – sukcesu, czyli uzyskania stosowanych punktów, tak skrupulatnie zliczanych na uczelniach w zgodzie z nakazami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przy tej okazji trzeba zapytać o wpływ dokonywanych zmian urzędowych na miej- sce historii wojskowości w programach studiów wyższych, możliwości rozwo- jowe wydzielonych zakładów i osób uprawniających naszą dyscyplinę. Sądzimy, że będzie okazja o tym rozmawiać również podczas przyszłorocznego Forum Histo- ryków Wojskowości w Rzeszowie. Gotowi też jesteśmy opublikować za rok sta- nowisko w tej mierze Zespołu Historii Wojskowości Komitetu Nauk Historycznej Polskiej Akademii Nauk. Nie mniej ważne są nasze starania, by stworzyć przestrzeń, w której każdy histo- ryk będzie chciał zamieszczać efekty swoich prac a publikacja będzie potwierdze- niem zarówno wysokiego poziomu przeprowadzonych badań, jak i klasy samego tekstu, będącego ich wynikiem. Mamy świadomość, że jest to proces długotrwały. Tym niemniej dokładamy wszelkich starań, by budować naszą wiarygodność w oparciu o najwyższe standardy nauk historyczno-wojskowych. Równocześnie pragniemy, by nasz periodyk był atrakcyjny nie tylko dla historyków, ale i szer- szego grona czytelników. Do zobaczenia za rok, oby w lepszej jeszcze kondycji, z tomem, który zaświad- czy bardzo dobrze o stanie historii wojskowości w Polsce. Redakcja STUDIA STUDIA Z DZIEJóW WOJSKOWOŚCI t. II, 2013 PL ISSN 2299-3916 Mariusz Cieśla (Wrocław) ZBrOJOWNIa radZIWIłłóW – OSTaTECZNY UPadEK Tworzona w nieświeskim zamku od XVI w. z dużą konsekwencją kolekcja wspaniałych dzieł sztuki, w tym broni, mająca podkreślać potęgę rodu Radziwiłłów, w latach dwudziestych XX w. ostatecznie zakończyła swój żywot. Zgromadzona broń, reprezentująca różne style i szkoły, została rozproszona po Europie i Stanach Zjednoczonych. Radziwiłłowie, piastujący najwyższe godności w dawnej Rzeczpospolitej, zgromadzili wspaniałą kolekcję, w skład której wchodziły również obiekty pocho- dzące od królów Zygmunta II Augusta (1548-1572), Jana III (1674-1696) i rodów arystokratycznych, zarówno polskich jak i europejskich. W jej skład weszła rów- nież broń wielkiego XVI-wiecznego kolekcjonera, księcia Prus Albrechta Hohen- zollerna (1490-1568). Osobą, która przejęła kolekcję był Bogusław Radziwiłł (1620-1669). W 1657 r. związał się ze swoim kuzynem, elektorem Brandenburgii Fryderykiem Wilhelmem I (1620-1688), przyczyniając się do podpisania trak- tatów welawsko-bydgoskich w 1657 r., których postanowieniem było zerwanie zależności lennych pomiędzy Rzeczpospolitą a Prusami Książęcymi i uzyskanie suwerenności dynastii Hohenzollernów na tym terytorium. Za te dokonania, elek- tor mianował księcia Bogusława Generalnym Namiestnikiem Prus Książęcych, którą to funkcję sprawował aż do śmierci. Rezydując w Królewcu, mógł prze- nieść wspaniałą zbrojownię zostawioną przez księcia Albrechta Hohenzollerna i jego poprzedników do własnych dóbr w Birżach i Dubinkach. Po śmierci żony, oddał swoją jedyną córkę Ludwikę Karolinę Radziwiłł (1667-1695) na wychowa- nie nieświeskiej linii Radziwiłłów, czyniąc z nich jednocześnie przyszłych spad- kobierców swojej fortuny1. Tą właśnie drogą wiele pięknych zbroi znalazło się w Nieświeżu. O genezie i pierwszym etapie upadku zbrojowni Radziwiłłów autor pisał już wcześniej2. W niniejszym tekście podejmuje próbę wyjaśnienia przebiegu i charakteru ostatecznej likwidacji wielkiej kolekcji w okresie II Rzeczypospolitej, 1 Encyklopedia wojskowa, red. O Laskowski, t. VII, z. 72, Warszawa 1937, s. 100. 2 M. Cieśla, Zbrojownia Radziwiłłów z Nieświeża i broń związana z Polską w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XLVI, 2009, s. 25. 10 Mariusz Cieśla opierając się w dużej mierze na informacjach opracowanych przez Stanisława Kobielskiego3 Ordynat nieświeski książę Albrecht Radziwiłł (1885-1935), przy wydatnej pomocy warszawskich handlarzy antykami i historyków sztuki, dokonał tego, czego przez wieki nie zdołały uczynić najazdy, konfiskaty i rabunki. Należy przy tym zaznaczyć, iż nie są znane motywy, które kierowały nim w „rozbijaniu” kolek- cji. Albrecht Radziwiłł nawiązał szerokie kontakty z amerykańskimi milionerami, w czym pomogła mu jego żona Dorota Parker Deakon. Zbiegło się to ze wzrostem zainteresowania uzbrojeniem historycznym w wyniku prowadzonych badań nauko- wych w dziedzinie bronioznawstwa oraz tworzeniem w USA kolekcji muzealnych o światowym znaczeniu. W głównej mierze dlatego nieświeska zbrojownia stała się obiektem zainteresowania handlarzy antykami. Dodatkowo należy zauważyć, że w kraju borykającym się z kryzysem gospodarczym i zubożałym na skutek wyczer- pującej wojny, dysponujący ogromnymi środkami finansowymi Amerykanie