Gemeente Peel en Maas Archeologische overzichts- en verwachtingskaart voormalige gemeenten Helden, Kessel, Maasbree en Meijel Definitieve versie, 25 mei 2012 ACVU-HBS/Buro de Brug BV/The Missing Link Gemeente Peel en Maas; archeologische overzichts- en verwachtingskaart Definitief mei 2012 Buro de Brug BV/The Missing Link Colofon Opdrachtgever: Gemeente Peel en Maas Project: Archeologische verwachtingskaart Plaats documentatie: Buro de Brug Coördinaten: Helden: 195660; 371980 Kessel: NW 200871; 370272 NO 205277; 369896 ZW 196810; 366572 ZO 198457; 364267 Maasbree: NW 194749; 376716 NO 202713; 378755 ZW 200895; 370335 ZO 206241; 372953 Meijel NW 186541; 373189 NO 190410; 375204 ZW 187403; 370319 ZO 191435; 368909 Status: concept 13 Auteur: C. Sueur, K.M. van Dijk Bijdragen: Teksten en kaarten Helden: P. Verhagen (ACVU-HBS) Booronderzoek: Richard Exaltus, Joep Orbons (ArcheoPro) Beekdalen: S. van Roode, G. Busé (The Missing Link), Illustraties: Buro de Brug, ACVU-HBS en ArcheoPro Tekstredactie: C. Sueur Autorisatie: C. Sueur ISBN/EAN: Buro de Brug/The Missing Link Gemeente Peel en Maas; archeologische verwachtingskaart Definitief mei 2012 Buro de Brug BV/The Missing Link Inhoudsopgave 1 Inleiding 1.1 Achtergrond 1.2 Gebruikt bronnenmateriaal 1.3 Methode 2 Landschappelijke context 2.1 Geologie en geomorfologie 2.2 Bodems 3 Bewoningsgeschiedenis 12 3.1 Paleo-/Mesoliticum 12 3.2 Neolithicum 13 3.3 Bronstijd-IJzertijd 14 3.4 Romeinse tijd 15 3.5 Middeleeuwen en Nieuwe Tijd 16 3.6 Cultuurhistorie 19 4 De archeologische verwachtingskaart 26 4.1 De archeo-landschappelijke kaart 26 4.2 De archeologische verwachtingskaart 30 4.3 Overzicht van de archeologische verwachtingszones 31 4.4 Bodemverstoringen 35 4.5 Uitgevoerd archeologisch onderzoek 36 4.6 Kwaliteit en kwetsbaarheid bodemarchief 36 4.7 Vindplaatsen en archeologische verwachting 37 4.8 Vertaalslag naar de archeologische beleidskaart 38 5 Bekende archeologische vindplaatsen 39 5.1 AMK-terreinen 39 5.2 Vindplaatsen 41 5.3 Boerderijen 42 5.4 Historische kernen 43 6 Veldtoets 44 6.1 Werkwijze 44 6.2 Resultaten 45 6.3 Conclusies 46 7 Conclusies 47 8 Literatuur 48 8.1 Kaarten 48 8.2 Literatuur 48 8.3 Websites 53 Overzicht archeologische perioden 54 Ligging onderzoeksgebied 55 Bijlagen 1 Archeolandschappelijke kaart 2 Beekd ale nc lusters 3 Overzichts- en verwachtingenkaart 4 AHN 5 Bodemkaart 6 Vindplaatsencatalogus 7 Catalogus historische objecten 8 Catalogus boerderijen Gemeente Peel en Maas; archeologische verwachtingskaart Definitief mei 2012 Buro de Brug BV/The Missing Link 9 Catalogus uitgevoerd archeologisch onderzoek 10 Catalogus historische kernen 11 Rapportage booronderzoek 12 Meta-informatie digitale gegevens Rapport Overzichts- en verwachtingenkaart Overzichts- en verwachtingenkaart in GIS-format en pdf Beleidskaart in GIS-format en pdf Meta-data Overzichts- en verwachtingenkaart Gemeente Peel en Maas; archeologische verwachtingskaart Definitief mei 2012 Buro de Brug BV/The Missing Link 1 Inleiding In opdracht van The Missing Link heeft Buro de Brug een archeologische overzichts- en verwachtingskaart opgesteld voor de deelgebieden Kessel, Maasbree en Meijel binnen de gemeente Peel en Maas. In een eerder stadium is door P. Verhagen van de ACVU-HBS een archeologische overzichts- en verwachtingskaart opgesteld voor het deelgebied Helden1. Met de uitbreiding voor Kessel, Maasbree en Meijel is voor het gemeentelijk grondgebied van Peel en Maas nu een vlakdekkende overzichts- en verwachtingskaart beschikbaar. Vanaf 1 januari 2010 zijn de voormalige gemeenten Helden, Kessel, Maasbree en Meijel gefuseerd tot één gemeente Peel en Maas. De archeologische overzichts- en verwachtingskaart moet gaan dienen als basis voor het toekomstige archeologiebeleid van de nieuwe gemeente. In dit rapport wordt beschreven hoe deze archeologische overzichts- en verwachtingskaart tot stand is gekomen, en wordt tevens de landschappelijke context en de bewoningsgeschiedenis van de deelgebieden Kessel, Maasbree en Meijel besproken. Zie pagina 55 voor een overzicht van het gebied. De opdracht luidde wat betreft methodiek, rapportopzet, rapportinhoud, kaartopzet en kaartinhoud zo veel mogelijk aan te sluiten op de teksten en het kaartmateriaal die voor deelgebied Helden door Verhagen zijn opgesteld. Relevante tekstdelen zijn daarom zo mogelijk integraal overgenomen uit het rapport van Verhagen. De kaarten voor Helden zijn integraal overgenomen uit het rapport van Verhagen. Ook in de voorliggende inleiding is qua inhoud en structuur zo veel mogelijk aangesloten op de inleiding uit het rapport van Verhagen. De archeologische kaart bestaat uit twee deelproducten, die tezamen inzicht geven in de aan- of afwezigheid van archeologische waarden op het gemeentelijk grondgebied, te weten: 1. een overzichtskaart met daarop het volledige overzicht van de inventarisatie: archeologische vindplaatsen, archeologische terreinen, oude bewoningskernen, losse historische objecten (kastelen, boerderijen, hoeven, industrie, wegen, etc), uitgevoerde onderzoeken, ontgrondingen en overbouwingen. 2. een vlakdekkende archeologische verwachtingskaart, als resultaat van de onder punt 1 bijeengebrachte informatie. De archeologische verwachtingskaart is als losse bijlage op schaal 1:20.000 bijgevoegd bij dit rapport (bijlage 3). De in de kaart vermelde elementen zijn ook in catalogusvorm aan het rapport toegevoegd (bijlagen 6,7,8,9 en 10). Al het kaartmateriaal en de bijbehorende database-informatie is ook digitaal ter beschikking gesteld aan de gemeente. In bijlage 12 is de bijbehorende meta-informatie opgenomen. 1.1 Achtergrond2 Archeologische verwachtingskaarten worden in Nederland al zo'n 15 jaar gebruikt als instrument om verantwoorde keuzes te maken bij het omgaan met archeologie in de ruimtelijke ordening. Een goed onderbouwde kaart geeft inzicht in de te verwachten hoeveelheid archeologische resten, waarbij doorgaans een onderscheid wordt aangebracht tussen zones met een lage, middelhoge en hoge verwachting. Daarbij moet worden benadrukt dat het gaat om een verwachting, met de daarbij behorende onzekerheden. Archeologische resten bevinden zich in Nederland over het algemeen onder de grond en zijn dus in principe onzichtbaar. De kennis over het landschap en de menselijke bewoning in het verleden is mede daardoor fragmentarisch, en er kan dus ook niet voetstoots van uit worden gegaan dat zich in een gebied met een lage archeologische verwachting nooit waardevolle resten zullen bevinden. De kans daarop is echter wel een stuk lager dan in gebieden met een hoge verwachting. Voor het grondgebied van deze gemeentes is reeds een verwachtingskaart beschikbaar: de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW).3 Deze kaart is voornamelijk gebaseerd op een 1 Verhagen 2008. 2 Ontleend aan Verhagen 2008 vergelijking van bekende archeologische vindplaatsen met bodemtypen en grondwatertrappen op de bodemkaart van Nederland 1:50.000.4 De IKAW is echter niet specifiek voor bepaalde archeologische perioden of vindplaatstypen, en geeft geen inzicht in de motivatie voor de archeologische verwachtingen. Ook is de kaart weinig geschikt voor gebruik op lokaal niveau, omdat de archeologische verwachtingen worden bepaald per archeo-regio, en dit zijn vaak zones ter grootte van een provincie. Het gebruik van de IKAW voor het vormgeven van gemeentelijk archeologiebeleid wordt daarom door de makers ervan afgeraden. Om deze reden hebben de laatste jaren veel gemeenten hun eigen verwachtingskaarten laten maken. Voor deze kaarten wordt meer gedetailleerde informatie gebruikt dan voor de IKAW, en ze worden voorzien van specifieke verwachtingen, zodat het eenvoudiger wordt om beleidsmaatregelen aan de kaarten te koppelen. De provincie Limburg stimuleert het maken van gemeentelijke waarden- en verwachtingskaarten door middel van een subsidieregeling. In dit kader hebben ook de gemeentes Kessel, Maasbree en Meijel besloten een eigen kaart te laten vervaardigen. De doelstellingen van deze nieuwe overzichts- en verwachtingskaart zijn: • Het verfijnen en verbeteren van de verwachtingen op de IKAW; • Het verschaffen van inzicht in de aard en ligging van bekende archeologische vindplaatsen en historische objecten, al dan niet voorzien van voorschriften of beschermende status; en • Het verschaffen van inzicht in de mate van verstoring van de bodem, en de kwetsbaarheid van archeologische resten. 1.2 Gebruikt bronnenmateriaal Voor het opstellen van de archeologische verwachtingskaart is een zo breed mogelijk scala aan kaartmateriaal en archeologische gegevens gebruikt. Naast gegevens en literatuur over archeologische vindplaatsen, zijn daarbij vooral historisch kaartmateriaal en geomorfologische en bodemkundige kaarten geraadpleegd. Daarbij is ernaar gestreefd om een schaalniveau van 1:10.000 te hanteren. Vaak is zulk gedetailleerd kaartmateriaal echter niet vlakdekkend voorhanden, en moet noodgedwongen gewerkt worden met minder gedetailleerde kaarten. De volgende kaarten zijn geraadpleegd (zie ook de opgave in de literatuurlijst): Bodemkaart van Nederland, blad 52 D, 52 G, 58 A, 58 B, 58 E, schaal 1:50.000 Geomorfologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000 Grote Historische Atlas van Nederland, 4 Zuid-Nederland 1838-1857 schaal 1:50.000 Tranchot-kaart 1803-1820, blad 33 Venlo, herdruk schaal 1:25.000 Caert Figuratiff van de thiende van Helden, 1685 Caerte Generale Figurative van De Heertickheit ende kerspet Helden, 1734 Kadastrale minuut van c. 1830, schaal 1:5000 Luchtfoto's van de gemeente Helden, gevlogen in april 2004 Topografische kaart (TOP10VEC)