Frei M. Sarmiento por José Vicente Cousiño. XOSÉ LUÍS BARREIRO BARREIRO Dúas Igrexas-Forcarei, Pontevedra Catedrático de Filosofía.Facultade de Filosofía. Universidade de Santiago. Realiza estudios de Humanidades e Filosofía en Santiago, Salamanca, Roma e Madrid.É Doutor en Filosofía M. Sarmiento, xa polas Universidades de S.Tomé desde neno, mamou en Galiza, apalpou (Roma) e Complutense (Madrid). Galiza, sentiu Galiza, Decano da Facultade de Filosofía e comezou a pensar e Ciencias da Educación (Universidade pensou realmente en, de Santiago) desde 1986 ata 1995. sobre e para Galiza. E no marco omnipresen- Director, na actualidade, do te de Galiza hai como Departamento de Filosofía e catro eixes ou refe- Antropoloxía Social. rencias fundamentais Coordinou e publicou, entre outros, encol das que se pode os seguintes traballos: Mundo, hom- vertebrar toda a súa actividade verbo da bre y conocimiento en Amor mesma: a súa Xente, Ruibal, filósofo gallego (1978). “El a súa Terra, a súa Tractatus logico-philosophicus de Lingua e a súa Cultura L.Wittgenstein: una alternativa técni- co-ética” (1981). O Pensamento Galego na Historia –Aproximación da razón (Coord.,1997,1999). “El (2000).“El concepto de Galicia como crítica– (Coord.1990,1992). Indale- proyecto fenomenológico-marxista realidad histórica” (2000).“A palabra cio Armesto –filósofo, republicano, de Enzo Paci” (1998). ”Ilustración y e o silencio (I). De ilustrados e fideis- masón- (1991). “Filosofía e Ilustra- fideismo. La polémica Jacobi-Lessing tas” (2001). Ilustración e Moder- ción en Galicia” (1992). Discusiones y su repercusión posterior” (1999).A nidade. Os avatares da razón sobre la Metafísica, de I. Armesto Antoniana Margarita, de Gómez (Coord..,2001). “Europa: Mito e (Edición, introducción y notas, Pereira (Versión ó español –coa cola- razón”, Actas do II Simposio 1993). “El proyecto ontológico de J. boración de C. Souto e J. L. Camacho- Internacional Luso-Galaico de Ferrater Mora” (1994). “Defensa das e reproducción fac-similar da edición Filosofía (2001). Pensar en Galicia. mulleres e Ilustración. B. G. Feijoo” latina de 1749. Estudio preliminar e Identidade na diferencia (2001). (1996). Censura e Ilustración (Co- notas, 2000).“Alfredo Brañas no con- Martín Sarmiento na Ilustración cordinación, 1997). Sonos e Soños texto da filosofía do seu tempo” (2002). L E T R A S G A L E G A S MARTÍN SARMIENTO E OS PROBLEMAS DE GALIZA Xosé Luís Barreiro Barreiro esde o ano 1963 (a proposta do insigne e comprometido galeguista Francisco O acerto da proposta DFernández del Riego) a Real Academia a prol de Sarmiento Galega vén adicando o Día das Letras Galegas (19 de maio) a figuras sobranceiras da súa historia e da súa cultura.A nómina, que comeza con Rosalía de Castro Sen discutir ningunha das nominacións preceden- (1963) –e continúa logo en anos sucesivos con R. tes, ó noso zuíxo a elección de Sarmiento para a Castelao, E. Pondal, F.Añón, M. Curros, Florentino L. conmemoración do día das Letras Galegas do 2002 Cuevillas, A. Noriega Varela, Marcial Valladares, G. é tan acertada como merecida. Non en ván xa A.R. López Abente,V.Lamas Carvajal, M. Lago González, X. Castelao no seu derradeiro discurso imaxinario- V.Viqueira, Xoán M. Pintos, Ramón Cabanillas, Vilar simbólico “alba de groria”, pronunciado no Teatro Ponte, A. López Ferreiro, Manuel Antonio,Alfonso X Arxentino de Bos Aires (25 de Xullo, día da Patria “O Sabio”, Vicente Risco, Amado Carballo, M. Leiras Galega, do ano 1948), nomeaba –entre outros moi- Pulpeiro,A. Cotarelo Valledor,A. Lousada Diéguez,A. tos e diversos persoeiros que formaban a Santa Iglesia Alvariño, Francisca Herrera, R. Otero Pedrayo, Compaña de inmortais galegos- ós eruditos B. G. Celso Emilio Ferreiro, Luís Pimentel, Álvaro Feixoo e M. Sarmiento. Cunqueiro, F. Bouza Brey, E. Blanco Amor, Luís Seoane, R. Dieste, X. Ferro Couselo, Anxel Fole, M. Certamente, entre os autores que constitúen a nómi- Codax/Mendinho/X. De Cangas, R. Blanco Torres, M. na de ilustrados en Galicia, e tamén fóra de Galicia, De Murguía e Eladio Rodríguez González–,vai acadar se algún merece realmente a cualificación de ilustra- no ano que estamos andar o número coarenta coa do (en canto sinónimo de home culto e erudito,e en figura de Fr. Martín Sarmiento. canto indagador da verdade en múltiples eidos) ese 89 ~ L E T R A S G A L E G A S é Martín Sarmiento (1695-1772). Tendo en conta a Sarmiento, súa obra polifacética e polivalente pódese afirmar que ninguna das ramas do saber cultivadas ó longo fillo do seu tempo da historia e na súa época vital lle foi allea.Abonda para confirmalo un simple reconto dos escritos reco- M. Sarmiento é un fillo do seu tempo, un home da llidos na Colección Medina-Sidonia e agrupados por Ilustración. E o mesmo que ocorre coa Ilustración temas, de máis a menos, que daría o seguinte resul- noutros países europeos, Sarmiento reflecte os tra- tado: estudios de botánica, de tipo etimolóxico, filo- zos característicos da mesma: moderantismo ou falta lóxico e lingüístico; xeográificos, históricos, bibliófi- de radicalidade nas súas propostas, vinculación máis los; de códices e catálogos; estudios médicos, apolo- que ruptura, aos estamentos do Antigo Réxime, auto- xéticos, de privilexios e foros; de inscricións e herál- nomía do ser humano capaz de pensar por si mesmo dicos;xeolóxicos,de redes viarias,léxicos,de roman- e de se converter na figura autodidacto ou ces, poéticos, matemáticos, numismáticos, mitolóxi- Alethophilo (veritatis amator, amante da verdade), cos, e de curiosidades varias. En conxunto os seus como representante do seu modelo ilustrado que en manuscritos (que suman perto de coarenta mil canto sistema de valores,implica:a primacía da expe- folios) comprenden douscentos cincuenta títulos riencia, adoptando unha posición raiana co máis pertencentes a materias disciplinares como estricto sensismo; o fomento dos coñecementos e Botánica, Xeografía, Historia, Arqueoloxía, mesmo a potenciación da crítica cunha orientación Numismática, Artes, Filoloxía, pragmático-utilitaria do saber; a liberdade de pensa- Literatura, Bibliografía, Ciencias mento no eido da investigación científico-filosófica, Naturais, Medicina, Socioloxía, etc. “Nada pero compatible cunha actitude fideísta no ámbito Pero toda a obra quedou manuscrita, vexo, da fe e da crenza relixiosa; crítica dos abusos come- agás da Demostración crítico- nada tidos, enormemente variada: das universidades e das Apologética del Theatro Crítico apalpo, academias, da administración pública, dos cobrado- Universal, de B. G. Feixoo, en dous nada leo, res e recaudadores de rendas; dos escribanos, dos volumes (1932). Neste senso, como nada avogados, dos latrocinios perpetrados por mor da sostén X. Filgueira, “poucos escrito- execución (ou non-execución, que aínda é peor) das escribo, res do seu século escribiron máis; obras públicas; dos impostos e dos intermediarios; que non ningún publicou menos”. E de toda dos arbitristas e dos ociosos;dos gremios dos comer- esta obra é sorprendente a cantidade teña á ciantes; do asentismo da nobreza galega; dos empre- dos datos que sobre Galicia foi reco- vista a gos hereditarios e dos cargos públicos; dos cataláns llendo nas súas viaxes (tres) e que Galiza” (empresarios, que inverten as ganancias obtidas en ocupan a meirande parte da mesma. Galicia no seu propio país); do militarismo; de curas, frades, monxas e beatas; de determinados actos litúr- Falando poéticamente, a teor das circunstancias xicos; da administracións dos bens eclesiásticos; das que veñen concorrendo (as edicións dalgúns escri- confrarías literarias; dos galegos rutineiros, supersti- tos seus nos séculos XVIII e XIX; os estudios sobre ciosos e carentes de espírito comercial; dos médicos Sarmiento no século XIX; as edicións dalgunhas en xeral, dos políticos, etc.etc. Crítica de todo e case obras e os estudios de J. L. Pensado, X. Filgueira, M. de todos, pero sempre crítica dos abusos cometidos A. Galino, e outros; a celebración do Congreso polos intermediarios do Altar (Igrexa) e do Trono Internacional sobre Martín Sarmiento e o seu (Monarquía); nunca crítica dos sistemas e das insti- tempo, por mor do terceiro centenario do seu pasa- tucións xerárquicas. mento; a adicación das Letras Galegas á súa figura; as recentes monografías publicadas por mor de dita A súa circunstancia histórica (desde os quince anos efemérides (M. Álvarez Lires, P.Allegue, X. L. de idade en que marcha a Madrid) ou o tempo que Barreiro, F.Carballo, C. Casares,A. Costa,A. Puentes, lle tocou vivir coincide cos reinados dos tres pri- A. Liñares, S. Varela...); a publicación dalgún texto meiros reis da casa de Borbón en España: Felipe V, inédito; e o proxecto de Publicación da súa Obra Fernando VI e Carlos III. Xusto por mor do pasa- Completa por parte do Consello da Cultura Galega mento de Felipe V e da entronización de Fernando VI –para a que se nomeou unha Comisión de especia- (1746) escribe o Coloquio de Perico e Marica ou listas– semella que, por fin, chegou “o tempo dun Coplas (as auténticas son 1201) de vintecatro gale- silencio redimido”, porque M. Sarmiento pagou un gos rústicos, que tratan da morte de Felipe V e da tributo de silencio ó tempo. subseguinte subida ó trono do seu fillo Fernando VI 90 ~ L E T R A S G A L E G A S (neste intre está a preparar unha nova edición das en Carta ao seu irmán Xavier (1759), faille exclamar: mesmas H. Monteagudo, que acaba de atopar na “nada vexo, nada apalpo, nada leo, nada escribo, que Biblioteca Nacional de Madrid o orixinal autógrafo non teña á vista a Galiza” a Boa Vila (Pontevedra)