ISSN-1409-7664 B I L T E N 6 2000 god. BILTEN 6/2000 1 Izdava SOVET ZA RADIODIFUZIJA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Za izdava~ot: d-r Qubomir Jakimovski, Pretsedatel na Sovetot Miqaim Fetai, Zamenik na Pretsedatelot Akademik Ta{ko Georgievski, ~len Oleg Dementienko, ~len Marin Dimeski, ~len Vladimir Krstevski, ~len m-r Mario Makraduli, ~len [aban Saliu, ~len Milo{ Simonovski, ~len Ilindenska 9, 1000 Skopje Tel. 129-084; 109-338; 109-339 Faks: 109-338 http: www.srd.org.mk e-mail: [email protected] 2 BILTEN 6/2000 SOVET ZA RADIODIFUZIJA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ELEKTRONSKITE MEDIUMI I PRETSEDATELSKITE IZBORI VO 1999 GODINA I z v e { t a j od nabquduvaweto na programite na elektronskite mediumi za vreme na izbornata kampawa Skopje, juli 2000 god. BILTEN 6/2000 3 4 BILTEN 6/2000 S O D R @ I N A Mediumite i pretsedatelskite izbori: publicitet i interaktivnost - - - - - - - - - - - - - - - - 7 1. Monitoring, celi i organizacija - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 13 2. Pravno-normativna ramka - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15 3. Rezultati od pokrivaweto na izbornata kampawa - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 18 4 Pretsedatelskite izbori vo 1999 god. i platenoto politi~ko pretstavuvawe - - - - - - - - - 41 5. Zaklu~oci - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 45 PRILOZI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 47 PRAVILA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 57 BILTEN 6/2000 5 6 BILTEN 6/2000 Mediumite i pretsedatelskite izbori: publicitet i interaktivnost I. Funkcijata pretsedatel na Repub- osnovni - spored vode~kite partii - kon- likata vo makedonskiot ustaven i politi~ki kurentski politi~ki opcii. Zatoa pretse- sistem e sosema nova. Od prvoto zasedanie na datelskite izbori vo 1999 godina, vsu{nost, ASNOM vo 1944 godina, koga be{e konsti- bea pove}e konkurencija i presti` me|u dvete tuirana kako dr`ava, pa sè do osamostoju- vladeja~ki politi~ki partii, odnosno opcii. vaweto i do proglasuvaweto nezavisnost vo Vo uslovi koga kohabitacijata poka`a ele- po~etokot na devedesettite, Makedonija menti na pretsedatelsko nesoglasuvawe so ima{e razni modaliteti na kolektivno pret- politikata na Vladata (ustavna mo`nost za sedatelstvuvawe. Kako eden od prvite su{- nepotpi{uvawe ukaz za proglasuvawe na zakon tinski ~inovi na prezemaweto na celosen i negovo povtorno vra}awe vo sobraniska pro- kapacitet na suverenost, Sobranieto vo cedura, nesoglasuvawa vo nadvore{nata januari 1991 godina go izbra prviot pret- politika), VMRO vo pobedata na svojot kan- sedatel na Republika Makedonija. Toa usledi didat gleda{e potvrda na vkupnata politi~ka nekolku meseci po prvite pove}epartiski opcija. Od druga strana, pak, SDSM koj ima{e izbori i po konstituiraweto na plura- sobranisko i vladino mnozinstvo od 1992 do listi~koto Sobranie. So prvite op{ti i ne- 1998 godina, vo pobedata na svojot kandidat posredni pove}epartiski izbori, odnosno so gleda{e mo`nost za vospostavuvawe na opre- faktot {to ova Sobranie go izbra prviot delena ramnote`a i na politi~ka parti- pretsedatel, vsu{nost, be{e ozna~en i cipacija vo vlasta. preminot kon parlamentarna demokratija. Vtorata su{tinska karakteristika na So Ustavot od 1992 godina be{e defi- pretsedatelskite izbori vo 1999 godina e {to nirana ramkata i ovlastuvawata na pretse- iako kandidatite bea nominirani od grupa datelot na Republikata, pa taka prvite op{ti izbira~i nad 10.000 (kolku {to e ustavniot i neposredni izbori se odr`aa vo 1994 godina. cenzus), tie prakti~no se legitimiraa kako So ogled na toa deka Ustavot utvrdi razli~en partiski favoriti. Ustavot i Zakonot za mandat od 4 godini na Sobranieto i od 5 go- izbor na pretsedatel na Republika Make- dini na pretsedatelot na Republikata, vto- donija imaat golema propustliva mo}, pa rite op{ti i neposredni pretsedatelski cenzusot go ispolnija pove}e, a vo izbornata izbori se odr`aa vo 1999 godina, t.e. edna kampawa nastapuvaa duri 6 kandidati. Po~- godina po parlamentarnite izbori. Idejata nuvaj}i od konstituiraweto na izbornite za podolg pretsedatelski mandat za premisa {tabovi, preku sobiraweto potpisi, pa do go ima kontinuitetot vo stabilnosta na funk- podnesuvaweto na prijavite do Dr`avnata cioniraweto na dr`avnata struktura. Pret- izborna komisija, kampawata ima{e pre- sedatelskata funkcija, imeno, Ustavot ja poznatlivi partiski boi. Faktot deka vo definira kako del od izvr{nata vlast, so kampawata osven kandidati u~estvuvaa i naglaseni ovlastuvawa vo: odbranata, bezbed- lideri, odnosno drugi ~lenovi na rakovod- nosta, nadvore{nata politika i harmonizi- stvata na politi~kite partii, samo potvrdi raweto na funkcioniraweto na instituciite deka izborite se i natprevar me|u poli- na politi~kiot sistem. ti~kite partii. Isto taka, sudej}i spored Prvata karakteristika na pretseda- brojot na kandidatite na ovie izbori, mo`e telskite izbori 1999 godina e {to tie se odr- da se o~ekuva deka pretsedatelot vo idnina `aa po ednogodi{noto iskustvo od funkcio- }e bide izbran duri vo vtoriot krug na gla- niraweto na makedonskiot model na koha- sawe. bitacija. Na parlamentarnite izbori vo 1999 Tretata karakteristika na pretseda- godina, imeno, pobedi Koalicijata za telskite izbori vo 1999 godina e prezemaweto promeni, a toga{ aktuelniot pretsedatel na na mo`niot politi~ki rizik. Imeno, VMRO Republikata be{e nominiran vo 1994 godina i DA od vladeja~kata koalicija samo edna od koalicijata Sojuz za Makedonija, t.e. dve godina po parlamentarnite, na pretsedatel- BILTEN 6/2000 7 skite izbori otidoa so sopstveni kandidati. Sepak, paradigmatsko zna~ewe za iz- Elementite na razlika vo predlo`enite ili borniot proces i za istra`uvaweto na javnoto vo najavenite proekti, distanciraweto, pa i mnenie vo glasaweto ima literaturata opredeleni resorski ko~ewa na sega so- povrzana so amerikanskata pretsedatelska perni~kite inicijativi, im dadoa sosema nov kampawa. Kako presvrtnica vo istra`u- i neo~ekuvan politi~ki kolorit na poli- vaweto na javnoto mislewe vo Amerika vo ti~kite sostojbi. Relativno brzoto konso- vrska so izborite se smeta 1915 godina, koga lidirawe na sobraniskoto i na vladinoto prvpat e upotreben slu~ajniot primerok. Vo koalicirawe poka`a deka faktorot na rizik metodolo{ka smisla, poa|aj}i od intervjuto vo kampawata mo`e da bide racionalno i i od pra{alnikot, odnosno primerokot kako lesno kompenziran. zatemeluva~ki, se smetaat statiite na Tar- Spored Ustavot, pretsedatelot ja pret- ston i na drugi avtori vo American Journal of stavuva Republika Makedonija i e vrhoven Sociology vo 1928 godina, za merlivosta na komandant na vooru`enite sili na Make- stavovite. Vo niv e razviena i denes sè u{te donija (~l. 79). Pretsedatelot go opredeluva najupotrebuvanata t.n. tarstonova skala. mandatorot za sostav na Vladata, gi postavuva Inaku, spisanieto Literary Digest u{te od i gi otpovikuva ambasadorite i pratenicite 1916 godina se zanimava so prognoza na proiz- na Makedonija vo stranstvo i gi prima akre- lezot od pretsedatelskite izbori. Me|u dvete ditivite na stranskite diplomatski pret- svetski vojni Xorx Galup osobeno pridonese stavnici (~l. 84). Pretsedatelot na Repub- za razvojot na istra`uvaweto na prognozite likata e i pretsedatel na Sovetot za bezbed- vo vrska so proizlezot od izborite. No, so nost (~l. 86). Me|u teoreti~arite postoi nego e povrzana i prvata pogolema gre{ka vo razlika vo interpretiraweto na modelot na prognoziraweto na izborite vo 1936 godina, ustavnoto normirawe na institucijata koga pravilno ja prognoziral pobedata na pretsedatel na Republikata. Nekoi pretse- Ruzvelt, me|utoa, proizlezot prenisko go datelskata funkcija ja gledaat isklu~ivo ocenil za 6,4%. Istata godina spisanieto kako del od izvr{nata vlast. Drugi pak, Literary Digest napravilo katastrofalna imaj}i pove}e empiriski dokazi za gustinata gre{ka so prognozata za pobeda na Ruzvel- i za javnata ekspresija na pretsedatelskata toviot protivkandidat, a Ruzvelt od mo`nite funkcija vo procesot na priem vo OON i vo 531 osvoil 523 elektorski glasovi. Po ovaa me|unarodnoto priznavawe i vo etabliraweto katastrofalna gre{ka vo prognozata nikoj na Makedonija, govorea duri za "polupret- ve}e ne go doveduva{e vo pra{awe zna~eweto sedatelski", treti za "mek pretsedatelski" na reprezentativniot primerok, tuku ras- sistem. Toa, sepak, pove}e se impresii od pravata se naso~i kon toa kako da se obezbedi realnoto praktikuvawe na funkcijata i od fakti~ki reprezentativen primerok. publicitetot vo vrska so toa (vklu~itelno i Inaku vo vrska so pretsedatelskata kam- sintagmata "tatko na nacijata"). Se poka`a, pawa, i natamu, kako klasi~ni dela se ci- sli~no kako i vo Francija, deka vo uslovi na tiraat slednive dve studii. Prvata ima kohabitacija duri i vo nadvore{nata po- simboli~en naslov Izborot na narodot (The litika svoite ustavni ovlastuvawa pret- People's Choice, Lazarsfeld, Berelson, Gaudet, New sedatelot ne mo`e da gi ostvaruva nezavisno York, Columbia University Press). Vo vtorata, vo od Vladata, t.e. od drugiot del na izvr{nata 1954 godina, Berelson i Lazarsfeld ovoj pat vlast. Vtorite izbori, kako i ednodece- so Mek Fi go istra`uvaat formiraweto na niskata praktika, se o~ekuva da bidat pogolem misleweto vo kampawata (Voting: A Study of predizvik za teoreti~arite i za istra`u- Opinion Formation in a Presidential Election, va~ite. Chikago,