Rocznik Komparatystyczny Comparative Yearbook Komparatistisches Jahrbuch 7 (2016) Szczecin 2016 Rada Naukowa prof. dr hab. Dalibor Blažina, prof. dr hab. Mieczysław Dąbrowski (zastępca redaktor naczelnej) dr hab. Andrzej Hejmej prof. UJ, prof. dr hab. Ulrike Jekutsch prof. dr hab. Marta Skwara (redaktor naczelna), prof. dr hab. Lech Sokoł prof. dr Dorota Walczak -Delanois, dr hab. Bożena Zaboklicka prof. de la Universitat de Barcelona Sekretarz Redakcji dr Justyna Bucknall-Hołyńska, dr Rafał Makała Recenzenci Dr hab. Piotr Augustyniak, prof. UEK (UEK), prof. dr hab. Mieczysław Dąbrowski (UW) prof. Dorothy Figueira (University of Georgia), prof. dr hab. Dorota Heck (Uwr) prof. dr Kris Van Heuckelom (KU Lueven) prof dr Renata Makarska (Johannes Gutenberg-Universität Mainz) prof. dr John Merchant (Loyola University Chicago), prof. dr Joanna Niżyńska (Indiana University) dr Małgorzta Sokalska (UJ), prof. dr hab. Krystyna Tuszyńska (UAM) Redaktorzy językowi mgr Joanna Grzybowska (język polski) dr Justyna Bucknall-Hołyńska (język angielski) prof. dr Ulrike Jekutsch (język niemiecki) Korektor Paulina Kaczyńska-Domagalska Skład komputerowy Joanna Dubois-Mosora Projekt okładki Paweł Kozioł Na okładce wykorzystano formę przestrzenną M.C. Eschera Adres Redakcji Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa US, 71-065 Szczecin, al. Piastów 40b e-mail: [email protected] Wszystkie numery czasopisma dostępne są na stronie http://www.us.szc.pl/main.php/Rocznik%20komparatystyczny Wersja papierowa jest wersją pierwotną Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne online w międzynarodowych bazach danych: The Central European Journal of Social Sciences and Humanities (CEJSH), http://cejsh.icm.edu.pl The Central and Eastern European Online Library (CEEOL), www.ceeol.com © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2016 ISSN 2081-8718 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Nakład 80 egz. Ark. wyd. 20,0. Ark. druk. 21,0. Format A5. Spis treści – Contents – Inhaltsverzeichnis I Komparatystyka intermedialna Intermedial Comparative Studies Die intermediale Komparatistik Andrzej Hejmej Komparatystyka intermedialna ........................................................................ 9 Marcin Telicki „Konwencje” i „inwencje” – kultura popularna i media jako przestrzeń badań porównawczych .................................................................................. 25 Brigitte Schultze Hybridity Maintained, Reduced, Abolished and Redefined: The Czech Graphic Novel Alois Nebel (Jaroslav Rudiš, Jaromír 99, 2006) in Polish and German ....................................................................................41 Justyna Bucknall-Hołyńska Intermediality in Miranda Hart’s Performance .............................................. 57 II Nowe perspektywy New Perspectives Neue Perspektiven Adam Regiewicz Komparatystyka i czytanie dawności. Mediewalizm jako zjawisko translacyjne ................................................................................................... 75 Agnieszka Smaga Komparatystyka mediów. Graficzna edycja pisma i obrazu w środowisku cyfrowym – wprowadzenie ......................................................91 Elżbieta Binczycka Animist realism. Współczesne mitoznawstwo a komparatystyka literacka .... 103 III Antologie jako zagadnienie komparatystyczne Anthologies as a Comparative Issue Anthologien als komparatistisches Problem Ulrike Jekutsch „Weltliteratur“ in deutscher Übersetzung ..................................................... 119 Katarzyna Szewczyk-Haake Czym jest poezja, czym jest religia? Kilka uwag o antologiach współczesnej poezji religijnej w Polsce i Szwecji ........................................... 137 IV Analizy komparatystyczne Comparative Analyses Komparatistische Analysen Iwona Puchalska Maszyny muzyczne, maszyny poetyczne: urządzenia i nośniki fonograficzne w wierszach poetów polskich XX wieku ...................................................... 159 Katarzyna Kucia Teologia na granicy słowa, muzyki i obrazu. Przypadek opery Saint-François d’Assise Oliviera Messiaena .................................................... 177 Natalia Kotarba (z domu Niciejewska) Zapisać świat, by odnaleźć siebie..., czyli o roli słowa w Gestach Ignacego Karpowicza oraz Kraju bez kapelusza Dany’ego LaFerrierre’a ....................... 199 V Problemy przekładu i recepcji Translation and Reception Issues Übersetzungs- und Rezeptionsprobleme Łukasz Kołoczek Die Transposition als eine Art Lektüre von Beiträge zur Philosophie ............. 219 Agnieszka Borysowska Szczecin i ryby. Wokół przekładu opisu miasta Paula Friedeborna (1572–1637) ............................................................................................... 235 Lena Magione The Dangerous Age: Polish Reception of Karin Michaëlis’s Feminist Bestseller....................................................................................... 249 VI Międzynarodowe doświadczenia i lektury pisarek polskich International Experiences and Readings of Polish Female Writers Internationale Erfahrungen und Lektüren polnischer Schriftstellerinnen Ursula Phillips With Open Eyes: The Young Narcyza Żmichowska’s Reception of Western Cultural Influences .................................................................... 277 Brygida Helbig-Mischewski Cambridge: A Factory of Mediocrity. Maria Komornicka’s Reportage in Youth’s Paradise (1896) ............................................................................ 289 VII Portret Tłumacza The Portrait of the Translator Das Bildnis des Übersetzers Przemysław Chojnowski Karl Dedecius ..............................................................................................311 VIII Książki nadesłane Books Received Eingesandte Bücher Iwona Radziszewska O literaturze tatarskiej w kontekście międzynarodowym ............................. 325 Noty o autorach .......................................................................................331 I Komparatystyka intermedialna Intermedial Comparative Studies Die intermediale Komparatistik Rocznik Komparatystyczny – Comparative Yearbook – Komparatistisches Jahrbuch 7 (2016) DOI: 10.18276/rk.2016.7-01 Andrzej Hejmej Uniwersytet Jagielloński Komparatystyka intermedialna* 1. Rewizja komparatystyki Skomplikowana przeszłość komparatystyki literackiej ukształtowanej w XIX wieku, w dobie narodzin „dyskursu literatur narodowych” (Bassnett, 2009: 118), i niestabilność nowej komparatystyki to sprawy powszechnie znane, skądinąd zasadnicze argumenty, które powodują, że obszar refleksji łączony z działaniem komparatystycznym stawia się dzisiaj pod znakiem zapytania. Wydaje się jednak, iż komparatystyka, która przez kolejne dziesięciolecia poprzedniego stulecia z trudem legitymizowała potrzebę istnienia jako odrębna dyscyplina akademicka, dojdzie do głosu w wieku XXI jako „dyscyplina poza dyscypliną” (Ferris, 2010: 243–273), mierząca się między innymi z dwoma, jak sądzę, głównymi wyzwaniami współ- czesnego świata: interkulturowością oraz intermedialnością1. Ten kierunek nieuchronnego rozwoju znajduje obecnie odzwierciedlenie już nie tylko w indywidualnych ujęciach komparatystów, ale i w popularyzujących ideę badań komparatystycznych kompendiach, czego dobrym przykładem jest chociażby niemieckojęzyczny podręcznik Komparatistik, zredagowany przez Evi Zemanek i Alexandra Nebriga (Berlin 2012), w którym dwa odrębne rozdziały poświęcone * Artykuł powstał w ramach programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” („Głos i skryptoralność. Literatura w społeczeństwie medialnym”, nr 0063/NPRH4/H2a/83/2016). 1 Przyjmuję taki właśnie punkt widzenia w książce Komparatystyka. Studia literackie – studia kulturowe, omawiając szerzej horyzont komparatystyki XXI wieku (zob. zwłaszcza część II: Prze- strzenie intermedialności; Hejmej, 2013: 95–187). Andrzej Hejmej zostały interkulturowości (Dirk Kretzschmar, Interkulturalität) oraz intermedial- ności (Evi Zemanek, Intermedialität – Interart Studies)2. Nowa tendencja, myślę o stopniowym otwieraniu się dyscypliny na zjawiska intermedialne, zyskała w raporcie Bernheimera z 1993 roku klarowną wykładnię i spójną definicję: „Komparatystyka powinna obejmować porównania w obrębie różnych mediów, od wczesnych manuskryptów do telewizji, hipertekstu i rzeczywi- stości wirtualnej” (Raport Bernheimera, 1993, 2010: 145) (definicja ta, jak wiadomo, wywołała falę krytyki, szereg polemik i niekończących się dyskusji). Ujmując kwestię w szerszym kontekście, należałoby od razu dodać, że tego rodzaju nurt studiów zapowiadały znacznie wcześniej formułowane propozycje badań międzyartystycz- nych, że początki refleksji łączą się z tradycyjnie rozumianymi badaniami nad korespondencją sztuk, z ustaleniami w XX wieku takich między innymi badaczy, jak Étienne Souriau, który nakreślił problematykę w książce La correspondance des arts. Éléments d’esthétique comparée (Paris 1947), Calvin S. Brown, za sprawą którego zostały uporządkowane w trybie porównawczym zagadnienia muzyczno-li- terackie w Music and Literature. A Comparison of the Arts (Athens–Georgia 1948), Henry H.H. Remak, dzięki któremu przyjęła się nowa formuła komparatystyki literackiej (Remak, 1961), czy George Steiner, uprawiający nowoczesny rodzaj komparatystyki w myśl zasady, iż „Nie należy nigdy oddzielać wiersza, dramatu czy powieści od ilustracji, od innych dzieł sztuki, które są przez nie inspirowane: kontekstu muzycznego filmów, wersji radiowych i telewizyjnych” (Steiner, 2010: 526). Oczywiście, nie sposób byłoby przy tym nie