ÁÅÉÍßËÕÀËà ÅËÌÈ ÆÓÐÍÀË ÈÍÒÅÐÍÀÒÈÎÍÀË ÑÚÈÅÍÒÈÔÈÚ ÆÎÓÐÍÀË ÔÎËÊËÎÐ ÂƏ ÅÒÍÎÃÐÀÔÈÉÀ Ôîëêëîðå àíä Åòùíîgðàïùé Æóðíàë Àçÿðáàéúàí Ðåäàêñèéàíûí öíâàíû: Ðåñïóáëèêàñû ßäëèééÿ ÀÇ 1108 Àçÿðáàéúàí Íàçèðëèéèíäÿ ãåéäèééàòà Ðåñïóáëèêàñû, Áàêû øÿùÿðè, Ùöñåéí Úàâèä àëûíìûøäûð. ïðîñïåêòè, 115. 5-úè ìÿðòÿáÿ, 551. Àääðåññ: 31. Ùöñåéí Úàâèä àâåíóå, ÂÞÅÍ: 1300495731 5, 551 , Áàêè, Àçåðáàèæàí Ðåïóáëèú, ÀÇ Ðöáëöê åëìè æóðíàë 1108 Òùå Åäèòîðèàë îôôèúå îô “Ôîëêëîðå Ùàêiìëè Äÿðýè àíä Åòùíîgðàïùé” æîóðíàë Ôîóíäåð àíä Åäèòîð-èí-Úùèåô: Ïðîô. Æóðíàë 2004-úö èëäÿí íÿøð Ì.Ï.Gàñèìëè îëóíóð. 2017. ¹ 01 (49) Òåë: (994 12) 539-56-25 Ìîá., 0503186183 Å-ìàèë îðùàíïàñùàì58 @éàùîî.úîì ÃÓÐÓÚÓÑÓ: îðùàíïàñùàì58 @ìàèë.ru ïðîô.Ì.Ï.ÃÀÑÛÌËÛ www.folkloretnoqrafiya.com ÐÅÄÀÊÑÈÉÀ ÙÅÉSSÒÈ: Ìÿùÿððÿì ÃÀÑÛÌËÛ (áàø ðåäàêòîð), Ñòåôåí ÁËÀÌ (ÀÁØ), Þúàë ÎÜÓÇ (Òöðêèéÿ), Fikrәt TÜRKMƏN (Òöðêèéÿ), Bayram DURBİLMƏZ (Òöðêèéÿ), Éàøàð ÊÀËÀÔÀÒ (Òöðêèéÿ), Áåòòè ÁËÅÉÅÐ (ÀÁØ), Əli KAFKASİYALI (Türkiyә), Esma ØÈÌØßÊ (Òöðêèéÿ), Abuzÿr ÁÀÜÛÐΠ(Ðóñèéà), Èìïåðèàò ÕÀËÈÏÀÉÅÂÀ (Ðóñèéà), Øÿìñÿääèí ÊÓÇß×È (Èðàã), ßëè ÀÁÁÀÑ (Ýöðúöñòàí), Áþéöêáÿé ßËßÊÁßÐÎÜ ËÓ (Òÿáðèç), Ìóõòàð ÈÌÀÍÎÂ, Ãÿçÿíôÿð ÏÀØÀÉÅÂ, Qadir QADİRZADƏ, Àéáÿíèç Êÿíýÿðëè-ßËÈÉÅÂÀ, Ãÿíáÿð ØßÌØÈÐÎÜËÓ, Ñÿùÿð ÎÐÓÚÎÂÀ, Èðàäÿ ÊÞ×ßÐËÈ, Mahmud ALLAHMANLI, Àôèíà Êóðìàíáàé (Türkiyә), ßäàëÿò ÍßÑÈÁÎÂ, Èñôÿíäèéàð ÐÖÑÒSSÌÎÂ, Òàùèð ßÌÈÐÀÑËÀÍ, Èñìàéûë ÌßÌÌßÄËÈ, Éóñèô ÑßÔßÐÎÂ, Áÿùðóçÿð ÐÖÑÒß ÌÎÂ. MÜNDƏRİCAT Mәhәrrәm Qasımlı Dilimizin vә ruhumuzun sәrrafı........................................................................................3 İlham Rәhimli Meydan teatrı...................................................................................................................7 Mәti Osmanoğlu Rövşәnmi, Uruşanmı?.....................................................................................................25 Camal Mustafayev Ozanla Yunan Robsodinin sәnәt qohumluğu..................................................................30 Bәhruzәr Rüstәmov Oğuz yurdunun tәbiәtindә әfsanә izlәri..........................................................................34 Tahir Əmiraslanov “Beş”in sirri vә sehri.......................................................................................................41 Abbasqulu Nәcәfzadә “Bakı şikәstәsi” haqqinda nә bilirik?..............................................................................49 İsmayıl Umudlu Molla Vәli Vidadinin şәcәrәsi.........................................................................................61 Fikrәt Əlizadә Dil vә cins.......................................................................................................................70 Ruziyә Quliyeva, Elmira Şirinova Aşıq Hüseyn Cavanın hәyatı vә sәnәti............................................................................80 Mirzә Mәmmәdoğlu Qәdim Tiflisin saz vә söz ustalari...................................................................................88 Afina Memmedli “Azerbaycan yurt bilgisi” (1932-1934) dergisinde âşiklar üzerine araştirma................95 Orxan Paşa Mәlәk qanadında enibdi göydәn (şeir)..........................................................................103 CONTENTS Maharram Gasimli Connoisseur of Our Language and Soul...........................................................................3 Ilham Rahimli Square Theatre..................................................................................................................7 Meti Osmanoghlu Rovshan or Urushan?......................................................................................................25 Jamal Mustafayev Artificial Relationship of Ozan with Greek Rhapsody...................................................30 Bahruzar Rustamov Legend in Oghuz Land’s Nature.....................................................................................34 Tahir Amiraslanov Mystery and Magic of “Five”..........................................................................................41 Abbaskulu Najafzade We must Study Deeper....................................................................................................49 Ismayil Umudlu Molla Vali Vidadi’s Genere............................................................................................61 Fikrat Alizade Language and Gender.....................................................................................................70 Ruziye Guliyeva, Elmira Shirinova Life and Profession of Ashug Huseyn Javan..................................................................80 Mirza Mammadoglu Craftsmen of Ancient Tbilisi...........................................................................................88 Afina Mammadli Investigation on Ashuks in Journal “Azerbaijan Yurt Bilgisi”......................................95 Orkhan Pasha Poetry............................................................................................................................103 Ôîëêëîð âÿ Åòíîãðàôèéà 2017 ¹ 01 MƏHƏRRƏM QASIMLI Əmәkdar Elm Xadimi, professor RUHUMUZUN VƏ DİLİMİZİN SƏRRAFI İnsan doğulduğu yerdәn, doğma tәbiәt - dәn, boya-başa çatdığı ailә mühitindәn çox şeylәrи þçöíöí âàðëûüûíà, ðóùóíà ùîïäó- ðóð. Bu amillÿr ÷îõ zамаn onun tale vә ömür yolunun, şәxsiyyәt vә xarakterinin áè÷èìëÿíìÿñèíäÿ ùÿëëåäèúè ðîë îéíàéûð. Bu sәtirlәri yazarkәn istәr-istәmәz uzun illәr sәmimi ünsiyyәtdә olduğum, sinәsindә vә hafizәsindә milli-mәnәvi sәrvәtlәrimizin әvәzsiz qaynaqlarını, etnoqrafik çalar vә әlvanlığını böyük ehtiras vә şövqlә söz-söz, kәlmә-kәlmә şәrh etmәyi özünün müqәddәs amalı sayan tanınmış dilçi-leksikoqraf alim, filologiya elmlәri doktoru, professor İsmayıl Mәmmәdli canlanır. Ùÿòòà ìÿíÿ áåëÿ ýÿëèð êè, İsmayıl Mәmmәdli äèë÷è- ôèëîëîã éîõ, ðèéàçèééàò÷û, êèìéà÷û, ùÿêèì âÿ ñ. bàøãà áèð ïåøÿíèí ñàùèáè îëñàéäû äà, ìÿíñóá îëäóüó õàëãûí äèë âÿ ìÿäÿíèééÿòèíÿ åéíè äÿðÿúÿäÿ ùÿññàñëûã ýþñòÿðÿcәêäè. Hәr dәfә onunla üz-üzә gәlәndә, ünsiyyәtә girәndә adama elә gәlir ki, simasından nur yağan, tәpәdәn-dırnağa qәdәr sәmimiyyәt mücәssimәsi olan bu insanı lap binаyi-qәdimdәn tanıyırsan, onunla kәlmә kәsmәyә, hal-әhval tutmağa äÿðäëÿøèá ôèêèð áþëöøìÿéÿ bir mәnәvi ehtiyac duyursan ùÿð çàìàí. İsmayıl Mәmмәdli yetmiş il bundan әvvәl Tanrının qüdrәtli әllәri ilә dağlar qoynunda bәrqәrar olan, özünün füsünkar tәbii gözәlliklәri ilә hamını heyran qoyan axar-baxarlı, saz-söz beşiyi Göyçәnin Sәtәnәxaç kәndindә sayılıb seçilәn el sәnәtkarı aşıq Orucun ailәsindә dünyaya göz açıb. Îíóí áàáàëàðû äà ñàç-ñþç àëÿìèíäÿ ñàéûëûá-ñå÷èëÿí ñÿíÿòêàðëàð îëóá. Íåúÿ äåéÿð- ëÿð, ãàðäàøûìûç ñþç-ñÿíÿò ñÿððàôû îëàí óñòàäëàð àèëÿñÿíäÿ pәrvәriç òàïûá. Kiçik yaşlarından Stalin köçürmәlәrinin àüðû-àúûñûíû öz taleyindә yaşayan İsmayıl Mәmmәdlinin ailәsi Gәdәbәyin Zәhmәt kәndinә üz tutur, burada ev- eşik qurur, yerli sakinlәrlә qaynayıb qarışır. Ancaq Göyçә hәsrәti heç vaxt bu ailәni tәrk etmәmiş, onların xәyallarında, düşüncәlәrindә doğma yurda mehr vә mәhәbbәt bu ýöí äÿ êþâðÿê âÿ ùÿçèí áèð íèñêèë îëàðàã ãàëûð. Əslindә İsmayıl Mәmmәdlinin dil faktoruну türk-oğuz yurdunun mәnәvi sәrhәdlәrini tәyin etmәk üçün prinsipial ölçü vә meyara çevirmәsi ùå÷ äÿ îíóí òàëåéèíè èçëÿéÿúÿê ñîíðàêû äþíÿmin ìöùèòè áàõûìûíäàí äà tÿsadöfi deyiläè. Aspirantlıq illәrindә xalq şairi Rәsul Rzanın ilk milli ensiklopediya 3 Ôîëêëîðå àíä Åòùíîgðàïùé 2017 ¹ 01 quruculuğunda yaxından vә fәal surәtdә iştirakдa îíóí Àçÿðáàéúàí òöðêúÿ- ñèíÿ ùÿññàñ éàíàøìàñûíà íþâáÿòè áèð òÿêàí îëìóøäó. Èñìàéûë ìöÿëëèì Ðÿñóë Ðçà ìÿêòÿáèíäÿ ÿñèë ìèëëè ìöcadilÿ þðíÿéè ýþðìöø âÿ îíóí þçöíöí åëìè ùÿéàòûíûí ìöãÿääÿñ àìàëûíà ÷åâèðìèøäè. Daha sonralar ekran-efir mәkanında “Azәrbaycan dili”, “Dil xalqın mәnәvi sәrvәtidir” adlı verilişlәri yüksәk sәriştә vә professionallıqla aparması, ÿsëèíäÿ ñîâåò ðåæèìèíèí sәrt qadağalar dövründә әsil ìèëëè mücadilә, vәtәndaşlıq örnәyi kimi vurğulana bilәr. Dilçi alimin etnolinqvistika vә lüğәtçilik sahәsindә mәhsuldar fәa- liyyәti dә bu mәnada bir-birini ta - mamlayan, bir-birinә tәmәl vә bünövrә olan yaradıcılıq axta rışları kimi diqqәti çәkir. Onun doktorluq disserta siyası kimi uğurla müdafiә etdiyi “Azәr baycan dilinin etno linq- vistikası” mövzusundakı tәdqiqat işi uzun illәrin gәrgin axtarışla rının nәticәsindә meydana çıxan, milli yaddaşın genetik qatlarını tutarlı fakt vә dәlillәrlә aşkarlayan, bu gün dә öz elmi dәyәr vә san balını qoruyub saxlayan araşdır ma lar dandır. Maraq doğuran áåëÿ bir hadisәni xatırlatmaq lazımdır ki, milli müstәqilliyә qovuş- du ğumuz illәrdә ilk elmlәr doktoru alim lik diplomu Ali Attestasiya Komissiyasında mәhz onun adına yazılmışdır. Bәlkә dә bunu bir tәsadüf kimi qarşılayanlar tapıla bilәr. Ancaq bunun хош bir tale vә qismәt olduğunu da heç cür danmaq olmaz. İsmayıl Mәmmәdlinin dilçilik sahәsindә elmi axtarışlarının bir istiqamәtini dә lüğәtçilik tәşkil edir. Óçóí èëëÿðèíèí éîðóëìàç ÷àëûøìàëàðû íÿòèúÿñèíäÿ araya-әrsәyә şәrikli gәtirdiyi “Azәrbaycanca-rusca etnoqrafiya terminlәri lüğәti”, özünün tәrtibçisi olduğu “Azәrbaycanca-rusca danışıq kitabı”, tәrtibçilәrdәn biri olduğu “Azәrbaycan dilinin orfoqrafiya lüğәti”, “Azәrbaycan dilinin izahlı lüğәti” (3 cilddә) êèìè ñàìáàëëû åëìè âÿ òÿúðöáè èøëÿðè îíóí Azәrbaycan dilinin leksikası sahәsindә ardıcıl araşdırmalar aparmasıíû ýþñòÿðèð. “Azәrbaycan dilinin etnoqrafik leksikası”, “Qәzet dilin- in leksikası” monoqrafiya vә kitabları leksikologiyanın müxtәlif sahә vә istiqamәtlәrini zәngin fakt vә materiallar әsasında üzә çıxaran ôóíäàìåíòàë tәdqiqatlar sırasındadır. “Axtarışlar, yozumlar, anımlar” kitabında, habelә adları sadalanan lüğәt 4 Ôîëêëîð âÿ Åòíîãðàôèéà 2017 ¹ 01 vә toplularda İsmayıl Mәmmәdli sәnәt vә peşә leksikasının unudulmaqda