Postêpy Psychiatrii i Neurologii 2009; 18 (4): 323331 Praca oryginalna Original paper © 2009 Instytut Psychiatrii i Neurologii Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wród mieszkañców powiatu tatrzañskiego Prevalence of selected mental disorders among the Tatra county residents IWONA KOSZEWSKA1, 2, LUDMI£A BOGUSZEWSKA3 1. II Klinika Psychiatryczna Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2. Fundacja Profilaktyka Prewencja Leczenie Cumulus 3. Zak³ad Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie STRESZCZENIE Cel. Zbadanie czy rejestrowane rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wród mieszkañców powiatu tatrzañskiego ró¿ni siê od rejestrowanego rozpowszechnienia tych zaburzeñ wród ludnoci ca³ej Polski. Metoda. Przyjêto do analiz nastêpuj¹ce zmienne wystêpowanie zaburzeñ psychicznych rejestrowanych w opiece ambulatoryjnej i ca³odobowej, ze szczególnym uwzglêdnieniem zaburzeñ afektywnych i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (w tym psychoz alkoholowych) oraz wskanik samobójstw. Wyniki. Rozpowszechnienie zarejestrowane jest mniejsze w przypadku zaburzeñ nastroju i z powodu nadu¿ywania alkoholu ni¿ w Polsce, ale dynamika wzrostu wskaników zaburzeñ poalkoholowych, w ci¹gu analizowanych lat, jest znacznie wy¿sza. Wzrostowi wskaników zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu towarzyszy³ spadek wskaników zaburzeñ nastroju, podczas gdy w Polsce, w tym czasie, wskanik ten wzrasta³. W czterech latach 2003, 2004, 2005 i 2007 wskaniki hospitalizacji psychoz alkoholowych by³y wy¿sze ni¿ rednie dla Polski. Na tle Polski powiat tatrzañski charakteryzuje siê prawie dwukrotnie wy¿szymi wskanikami samobójstw (prawie trzykrotnie wy¿szymi w roku 2003). Samobójstwo czêciej pope³niali mê¿czyni, w ostatnich latach mieszkañcy wsi powiatu. Wnioski. Zjawisko rozpowszechnienia i dynamiki zaburzeñ psychicznych w powiecie tatrzañskim ró¿ni siê od tendencji obserwowa- nych w ca³ej Polsce. Znacz¹co wy¿sze wskaniki samobójstw mog¹ wskazywaæ na wiêksze wystêpowanie zaburzeñ depresyjnych. Nie towarzyszy temu rejestrowany wzrost zaburzeñ afektywnych, przy jednoczenie wysokiej dynamice wzrostu zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu i wzrostem rozpoznawania w ostatnich latach psychoz alkoholowych, co mo¿e wiadczyæ o depresji maskowanej alkoholem. Warto zatem zastanowiæ siê, czy na obszarze powiatu tatrzañskiego nie nale¿a³oby podj¹æ dzia³añ zmierzaj¹cych do poprawy opieki psychiatrycznej nad chorymi z zaburzeniami depresyjnymi. SUMMARY Objectives. To check whether registered prevalence rates of selected mental disorders among residents of the Tatra county differ from corresponding registered prevalence rates for the general population of Poland. Method. The following variables were analyzed: prevalence of mental disorders registered in the outpatient and inpatient psychiatric facilities, with the emphasis on affective and alcohol-related disorders (including alcohol psychoses), suicide rate. Results. While the registered prevalence rates of mood and alcohol-related disorders were lower than these for the whole Polish popula- tion, a rapid increase in prevalence rates of alcohol-related disorders in the period under study was much higher in the Tatra county. The increasing rates of alcohol-related disorders were accompanied by a decrease in mood disorders prevalence, which was rising in the general Polish population at that time. Hospital admission rates for alcohol psychoses in the years 20032005 and 2007 were higher than the respective average rates for Poland. Suicide rates were almost twice as high (and almost thrice as high in the year 2003) in the Tatra county than the average Polish rate. Suicide was committed more often by men, and in recent years by rural area residents of the county. Conclusions. The prevalence and dynamics of mental disorders in the Tatra county differ from the tendencies observed generally in Poland. Significantly higher suicide rates may suggest a more widespread depressive disorders, even though there was no increase in the registered prevalence of affective disorders. At the same time, the rapid increase in alcohol-related disorders prevalence and more frequent diagnosing of alcohol psychoses in recent years may indicate depression masked by alcohol. Thus, perhaps action aimed at an improvement of psychiatric care delivery to patients with depressive disorders in the Tatra county should be considered. S³owa kluczowe: powiat tatrzañski / depresja / alkohol / samobójstwa Key words: Tatra county / depression / alcohol / suicide Powiat tatrzañski (województwo ma³opolskie) po³o¿o- Spo³ecznoæ Podhalan charakteryzuj¹: zajêcia rolniczo- ny jest u podnó¿a Tatr. Od strony pó³nocnej graniczy z po- hodowlane, trwa³oæ osiedlenia, ustna transmisja dziedzic- wiatem nowotarskim, z pozosta³ych stron jego granicami s¹ twa, silna wiê wioskowa, gromadzka i parafialna, poczucie granice pañstwa. W sk³ad powiatu wchodz¹: gmina miejska odrêbnoci w stosunku do przybyszów z zewn¹trz, mit gru- Zakopane z miastem Zakopane oraz gminy wiejskie: Bia³y powej wartoci, patriarchalny ustrój rodzinny, wspó³¿ycie Dunajec, Bukowina Tatrzañska, Kocielisko i Poronin. £¹cz- kilku generacji, pomoc wzajemna [1]. Populacja Skalnego nie liczy ponad 65 tys. mieszkañców, w Zakopanem mieszka Podhala do dzi charakteryzuje siê ma³¹ migracj¹ wewnêtrz- ponad 27 tys. mieszkañców (kobiety stanowi¹ 52% lud- n¹, od lat liczn¹ emigracj¹ za ocean, a ostatnio do krajów noci). Na wsiach znaczn¹ wiêkszoæ ludnoci (ok. 90%) sta- europejskich. Górale do dzi opisuj¹ siebie jako zaradnych, nowi¹ górale (ludnoæ miejscowa), w miecie oko³o 10%. religijnych, pracowitych, z honorem i godnoci¹ [2]. Jak 324 Iwona Koszewska, Ludmi³a Boguszewska uwa¿a Malewska-Sza³ygin autoportret górali wch³on¹³ wie- u¿ywaniem alkoholu (w tym psychoz alkoholowych) oraz le elementów mitu góralszczyzny funkcjonuj¹cego w dys- wskanik samobójstw. kursie miejsko-inteligenckim, mieszaj¹c je z charakterystycz- W kontekcie powszechnej wiedzy o wp³ywie warunków nym dla specyficznej umys³owoci ch³opskiej spojrzeniem biometeorologicznych na nastrój i towarzysz¹cemu kulturze z perspektywy gospodarczej. codziennoci góralskiej alkoholowi, mo¿na zastanawiaæ siê, Góralska tradycja trwa od lat, a zarazem podlega ci¹g³ym czy alkohol nie jest traktowany jako antidotum, maska po- zmianom [3, 4, 5, 6, 7]. Po 1989 roku, w okresie transfor- krywaj¹ca z³e samopoczucie psychiczne. Zw³aszcza, ¿e macji ustrojowej, odpowiedzi¹ na zmiany w gospodarce w wielu spo³ecznociach lokalnych (i nie tylko) istnieje prze- by³y próby zak³adania drobnych przedsiêbiorstw i firm: wiadczenie, ¿e cz³owiek z dolegliwociami psychicznymi transportowych, handlowych, us³ugowych oraz turystycz- jest cz³owiekiem s³abym, a z kolei mit silnego górala jest nych. Obecnie w powiecie tatrzañskim zarejestrowanych jest bardzo zakorzeniony w wiadomoci kulturowej Podhala. ponad 7000 firm, zwykle zatrudniaj¹cych do 5 osób. Na uwagê zas³uguje fakt, i¿ liczba firm prywatnych jest w tym powiecie dwukrotnie wiêksza ni¿ rednio w Polsce. Liczbê METODA turystów odwiedzaj¹cych ca³e Tatry ocenia siê na oko³o 23 mln rocznie. Turystyka wypar³a tradycyjne w tym rejo- Informacje o rejestrowanym rozpowszechnieniu zabu- nie rolnictwo i pasterstwo, co czwarty tylko mieszkaniec rzeñ psychicznych gromadzone s¹ w Zak³adzie Organizacji powiatu tatrzañskiego trudni siê prac¹ na roli, wiêkszoæ Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w War- mieszkañców utrzymuje siê z wynajmowania pokoi. szawie [15]. Informacje o opiece ambulatoryjnej przesy³ane Od koñca XIX wieku region ten jest wa¿nym centrum s¹ z poszczególnych poradni (wed³ug formularza MZ-15) do turystycznym i sportowym, zw³aszcza sportów zimowych, wojewódzkich centrów zdrowia, a nastêpnie przekazywane a tak¿e orodkiem kulturalnym. W regionie dzia³a kilka do IPiN, po scaleniu ju¿ na poziomie województwa. Z wo- muzeów, wiele galerii, towarzystw, zwi¹zków, zespo³ów jewódzkich centrów zdrowia Instytut otrzymuje równie¿ artystycznych, w tym folklorystycznych oraz wiele innych (w celach kontrolnych) formularze z poszczególnych poradni organizacji spo³ecznych. (w tradycyjnej formie, na papierze), ale ich nie archiwizuje. Klimat tatrzañski ma wiele cech wspólnych z klimatem Dlatego te¿, nie uda³o siê uzyskaæ danych o powiecie tatrzañ- alpejskim. Najwa¿niejsze z nich to niska rednia temperatur skim ze wszystkich lat. Jednak¿e, z epidemiologicznego w roku, d³ugo utrzymuj¹ce siê niegi, du¿a zmiennoæ po- punktu widzenia, cztery okresy pomiaru (lata 2002, 2003, gody w ci¹gu doby, du¿e nas³onecznienie oraz silne wiatry, 2006 i 2007) s¹ wystarczaj¹ce do okrelenia trendu w reje- czêsto huraganowe. Wiatry tego typu, zwane fenowymi, wy- strowanym rozpowszechnieniu zaburzeñ psychicznych. stêpuj¹ w dziewiêciu regionach wiata, w tym w Europie na W przypadku opieki ambulatoryjnej, analizy demogra- trzech obszarach halny w polskich Tatrach, Föhn w Alpach ficzne, odnosz¹ce siê do jakiego obszaru terytorialnego i austrul w Karpatach rumuñskich [8]. Wiatry fenowe mog¹ (w naszym przypadku powiatu tatrzañskiego) mog¹ spro- utrzymywaæ siê przez kilka dni, towarzyszy im kompleks wadzaæ siê jedynie do miejsca leczenia a nie miejsca za- niekorzystnych zmian biometeorologicznych. mieszkania, bowiem formularz MZ-15 jest formularzem W literaturze wielokrotnie poruszano problem zale¿noci zbiorczym o wszystkich pacjentach leczonych w poradni. pomiêdzy zachorowalnoci¹ i miertelnoci¹ ludzi a warun- Informacje o pacjentach leczonych w opiece ca³odo- kami meteorologicznymi. Na szkodliwe dzia³anie pogody bowej