ISSN 1108-4170 TÇ EÚtupon X TeÜqoc 7, >Okt¸brioc 2001 E TW Sfl AUTO TO TEUQOS: ^EnTEXna & ŁTEXna . iii Shmei¸seic toÜ tupogrĹfou . iv Dhmătrhc Lènhc kai EÔh PÐnh X Arqaðkă tupografÐa: Stoiqeiojet¸ntATac ènaEqeirìgrafo pareljìn . .L. 1 BelissĹrioc G. Gkezerlăc bab Efarmogèc Anagn¸rishc ProtÔpwn: DÔo nèa sustămata gia thn suggrafă kai optikă anagn¸rish thc buzantinăc mousikăc shmeiografÐac . 25 Jukka K. Korpella el A tutorial on character code issues . 47 Claudio Beccari Two new Greek font faces: the Lipsiakos and the dvips Roman . 79 Claudio Beccari An extension package for Hellenic philology . 83 TEXnikèc: DhmiourgÐa klimakwt¸n grafik¸n . 89 BiblÐo-ParousÐash . 91 | MÐa periodikŸ êkdosh toÜ DhmokriteÐou PanepisthmÐou JrĹkhc sà sunergasÐa mà tän SÔllogo <Ellănwn FÐlwn toÜ TEX >Ekdìseic: <EtaireÐa >AxiopoÐhshc kai DiaqeÐrishc PeriousÐac DhmokriteÐou PanepisthmÐou JrĹkhc XANJH TÇ EÚtupon ISSN 1108-4170 EÚtupon (Eutupon) is a publication of Tä EÚtupon ĆpoteleØ mÐa periodikŸ êkdosh toÜ the Democritus University of Thrace DhmokriteÐou Panepisthmiou JrĹkhc sà suner- (Greece) in collaboration with the “Greek ∗ ∗ gasÐa mà tä SÔllogo <Ellănwn FÐlwn toÜ TEX TEX's Friends” ( εϕτ ) Group. It is pub- ∗ ∗ lished twice a year and it is distributed for ( εϕτ ). KukloforeØ ĆnĂ áxĹmhno kaÈ dianème- free to the members of the ∗εϕτ∗ Group tai dwreĂn stĂ mèlh toÜ Sullìgou kaÈ stä eÍ- and to the public in general through In- rÔtero koinä mèsú toÜ DiadiktÔou. StÈc selÐdec ternet. Its articles deal with TEX and, in tou dhmosieÔontai Łrjra sqetikĂ mà tä TEX kaÈ general, with tools for the electronic type- tŸn ŽlektronikŸ stoiqeiojesÐa ântÔpwn genik¸- setting of printed matter. tera. Editor-in-Chief of EÚtupon is Prof. Basil K. Papadopoulos of the Department of >ArqisuntĹkthc kaÈ ÍpeÔjunoc katĂ tä nìmo giĂ Civil Engineering, Democritus University tä EÚtupon eÚnai å k. BasÐleioc K. Papadìpou- of Thrace, Greece. The address of EÚtu- loc, kajhghtŸc toÜ Tmămatoc PolitikÀn Mhqa- pon is: nikÀn toÜ DhmokriteÐou PanepisthmÐou JrĹkhc. <H dieÔjunsh toÜ EÙtÒpou eÚnai: Greek TEX's Friends (c/o A. Syropoulos) T X 366, 28th October Street SÔllogoc <Ellănwn FÐlwn toÜ E GR-671 00 Xanthi (Ípìyh >Apìstolou Surìpoulou) Greece 28hc >OktwbrÐou 366 URL: obelix.ee.duth.gr/eft 671 00 XĹnjh E-mail: [email protected] URL: obelix.ee.duth.gr/eft H/T: [email protected] The membership fees to the ∗εϕτ∗ Group are: Sundromàc mèlouc stän SÔllogo ∗εϕτ∗: Admission: ‰15.00 >Eggrafă: 6-month subscription: 15 ‰ (5.000 drq.) ‰9.00 SundromŸ áxĹmhnh: Annual subscription: 9 ‰ (3.000 drq.) ‰ 15.00 SundromŸ âtăsia: (All cheques should be made payable to 15 ‰ (5.000 drq.) Apostolos Syropoulos.) (>Epitagàc jĂ prèpei nĂ Ćpostèllontai stä îno- Articles already published in EÚtupon may be copied and redistributed for free, ma toÜ >Apostìlou Surìpoulou.) provided their origin is mentionned. How- EÚtupon ∗ ∗ >Epitrèpetai Ź ĆnadhmosÐeush kaÈ dianomŸ Łr- ever, neither nor the εϕτ EÚtupon Group assume any responsibity for meth- jrwn poÌ êqoun ¢dh dhmosieujeØ stä , ods, products, instructions or ideas de- Ípä tän íro íti jĂ Ćnafèretai Ź proèleusă touc. scribed or expressed in articles published <Wstìso, tìso tä EÚtupon íso kaÈ å SÔllogoc herein. The content of articles published ∗εϕτ∗ dàn ĆnalambĹnoun kamÐa eÎjÔnh giĂ me- herein is the sole responsibility of the re- jìdouc, proðìnta, ådhgÐec kaÈ Êdèec poÌ perigrĹ- spective authors. fontai « âkfrĹzontai ântäc Łrjrwn dhmosieumè- nwn stä periodikì. Tä perieqìmeno tÀn Łrjrwn poÌ dhmosieÔontai ântäc toÜ periodikoÜ Ćpote- leØ eÎjÔnh tÀn ĆntistoÐqwn suggrafèwn. TEXnÐtriec kaÈ TEXnÐtec! MetĂ Ćpä éna teÜqoc ĆpokleistikĂ stĂ ĆgglikĹ, pernoÜme sà éna teÜqoc mà Łrjra poÌ ĆforoÜn Łmesa « êmmesa tŸn stoiqeio- jesÐa állhnikÀn ântÔpwn. A MerikoÈ Òswc nĂ peØte íti prìkeitai giĂ âskemmènh ânèrgeia; N giĂ mÐa politikŸ kÐnhsh kìntra stŸn pagkosmiopoÐhsh kaÈ kìn- tra stŸn állhnÐda âpÐtropo t¨c EE poÌ zăthse nĂ kajierwjoÜn X tĂ ĆgglikĂ ±c Ź deÔterh âpÐshmh gl¸ssa t¨c állhnik¨c Po- E T liteÐac giĂ nĂ xemplèxoun miĂ giĂ pĹnta oÉ grafeiokrĹtec tÀn BruxellÀn kaÈ toÜ StrasboÔrgou Ćpä tÈc ĆpokaloÔmenec {mi- A kràc glÀssec}. <H ĆpĹnthsă mac eÚnai pÀc âmeØc dàn ĆsqoloÔmaste mà tŸn po- litikă. Tä gegonäc íti átoÜto tä teÜqoc mŘc bg¨ke állhnoken- & trikä eÚnai mÐa ĄplŸ sÔmptwsh. <Wstìso, miŘc kaÈ paramènoume înta politikĹ, jĂ ÍpenjumÐsoume stŸn âpÐtropo mÐa paliĂ paroi- mÐa poÌ lèei přc å diĹboloc, ítan mènei Łergoc, ĆselgeØ âpĹnw A stĂ paidiĹ tou ­ mŘllon âpeidŸ jèlei nĂ gÐnei prwtosèlido! <EtoÜto tä teÜqoc xekinĹei mà éna Łrjro toÜ Dhmătrh Lè- N nh kaÈ t¨c EÖhc PÐnh giĂ tŸ stoiqeiojesÐa keimènwn poÌ êqoun X grafeØ sà glÀssec paliàc ĆllĂ îqi ĆparaÐthta nekrèc. <O Be- E lissĹrioc GkezerlŸc mŘc parousiĹzei katìpin éna pakèto pro- T grammĹtwn kaÈ grammatoseirÀn giĂ tŸ stoiqeiojesÐa kaÈ tŸn æ- N ptikŸ Ćnagnÿrish t¨c buzantin¨c mousik¨c shmeiografÐac. TĂ MS-Word E progrĹmmata toÜ BelissĹriou douleÔoun mìno mà tä , ĆllĂ âmeØc jewrăsame skìpimo nĂ toÜ zhtăsoume nĂ mŘc tĂ pa- rousiĹsei, âpeidŸ ândèqetai nĂ d¸soun tä ênausma giĂ tŸ dh- miourgÐa kĹpoiou parìmoiou pakètou giĂ tä TEX. <O Jukka Kor- pella mŘc âxhgeØ tä qĹoc poÌ ĆpokaleØtai {kwdikoselÐdec}. <O ĆkoÔrastoc Claudio Beccari mŘc parousiĹzei dÔo nèec állhni- kàc grammatoseiràc giĂ tä TEX kaÈ éna pakèto giĂ tŸn kritikŸ êkdosh ĆrqaÐwn állhnikÀn keimènwn. Tä teÜqoc kleÐnei mà tĂ Łrjra tÀn TEXqnikÀn kaÈ t¨c BiblÐo-ParousÐashc. AÎtĂ loipän präc tä parìn. Mèqri nĂ tĂ xanapoÜme, sŘc eÎqìmaste éna eÎtuqismèno 2002, kalŸ prosarmogŸ stĂ {eÎrĂ} kaÈ í,ti kalÔtero kaÈ TEXnikìtero! ` >Apìstoloc Surìpouloc ` Dhmătrioc >A. FilÐppou ` >IwĹnnhc DhmĹkoc OÉ shmei¸seic toÜ tupogrĹfou Tä EÚtupon stoiqeiojetăjhke mà tä LATEX. <Wc basikĂ pakèta qrhsimo- pioiăjhkan tä cah-gut.cls (tä pakèto toÜ gallikoÜ periodikoÜ Les Cahiers GUTenberg) kaÈ tä babel mà tŸn ĆgglikŸ kaÈ tŸn állhnikŸ âpilogă. GiĂ tÈc diĹforec grafikàc parastĹseic, qrhsimopoiăjhkan âpÐshc tĂ pakèta graphicx, color kaÈ wrapfig. Tä qaraktikä átoÔthc t¨c selÐdac mà tÐtlo {<H stoiqeiojesÐa} proèrqetai Ć- pä tän ŽlektronikŸ pinakojăkh t¨c Brian Press (http://users.bestweb.net/ ~bpress). Tä skÐtso stŸn teleutaÐa selÐda eÚnai toÜ Dhmătrh Qatzìpoulou kaÈ pro- èrqetai Ćpä tŸn âfhmerÐda TĂ Nèa (fÔllo t¨c 22ac >IoulÐou 2000). <O grammikäc k¸dikac toÜ æpisjìfullou eÚnai miĂ eÎgenikŸ prosforĂ toÜ GiĹnnh QaralĹmpouc ([email protected]). <H âktÔpwsh êgine mà tä prìgramma Ghostscript sà âktupwtŸ HP Laser- Jet V (1200 dpi), ânÀ Ź bibliodesÐa êgine stä TupografeØo toÜ DhmokriteÐou PanepisthmÐou JrĹkhc stŸn XĹnjh. ParorĹmata prohgoumènou teÔqouc (6, >AprÐlioc 2001) StŸn sel. 17, tä {formulae} êgine {formulz} kaÈ stŸn sel. 63, éna {thc} êgine {thsv}. EÖtupon TeÜqoc No. 7 ­ >Oktwbrioc 2001 1 Arqaðkă tupografÐa: Stoiqeiojet¸ntac èna qeirìgrafo pareljìn. d r e i mti is lnis Evi Pini (Dhmătrhc Lènhc) (EÔh PÐnh) [email protected] PerÐlhyh A Se autì to Ĺrjro gÐnetai mia parousÐash twn dunatotătwn tou LTEX na stoiqeiojetăsei se arqaðkèc grafèc, merikèc apì tic opoÐec exafa- nÐsthkan prin apì 3000 qrìnia, me thn qrăsh twn grammatoseir¸n twn pakètwn archaic tou Peter R. Wilson kai copte tou Serge Rosemorduc. 1. Eisagwgă PolÔ suqnĹ, ìsoi asqoloÔmaste me to TEX, akoÔme ă lème epiqeirămata u- pèr tou; epiqeirămata pou èqoun na kĹnoun me thn poiìthta tou ektÔpou, thn dunatìthta autìmathc arÐjmhshc exis¸sewn sqhmĹtwn kai pinĹkwn, th staje- rìthtĹ tou (se sqèsh me thn astĹjeia twn wysig antistoÐqwn), ton èlegqo sto apotèlesma k.lp. k.lp. NomÐzoume ìti ta epiqeirămata autĹ eÐnai asjenă: mpo- roÔn eÔkola (ă dÔskola. ) na antistrafoÔn, eĹn aÔrio kĹpoia megĹlh etairÐa (me mikrì kai malakì ìnoma) stajeropoiăsei kai belti¸sei orismèna apì ta polÔ diadedomèna proðìnta thc (ja prèpei na prospajăsei polÔ, eÐnai h alăjeia). Gia ton pr¸to apì touc grĹfontec, to basikì (kai entel¸c adÔnato na anti- grafeÐ apì opoiodăpote emporikì prìgramma stoiqeiojesÐac) pleonèkthma tou TEX`LATEX eÐnai h apÐsteuth eisbolă {Ĺqrhsthc} (toulĹqiston apì emporikă skopiĹ) epinohtikìthtac pou epitrèpei1. 'Etsi, lìgú thc eufuÐac pou epènduse ston eleÔjero qrìno tou kĹpoioc koc Wilson, to LATEX mporeÐ na kalÔyei (è- stw kai me kĹpoia kenĹ) kai ta 3500 qrìnia istorÐac twn ellhnik¸n graf¸n. MporeÐ epÐshc na stoiqeiojetăsei se alfabhtikèc kai sullabikèc grafèc Ĺllwn 1 Qarakthristikì pou moirĹzetai me ìla ta progrĹmmata {anoiqtoÔ} k¸dika, ex ou kai h ìyimh allĹ stajeră protÐmhsh tou pr¸tou apì touc dÔo mac gia to Linux. 2 D. Lènhc & EÔh PÐnh glwss¸n pou perièpesan se aqrhstÐa prin apì, ac poÔme, 3000 qrìnia, ă akìma ` akìma kai se aiguptiakĹ ieroglufikĹ, hlikÐac 5500 qrìnwn2. H tupografÐa qrhsimopoiăjhke exarqăc, apì thn epoqă tou Goutembèrgiou, gia alfabhtikèc grafèc. Prin apì autìn ìmwc, emfanÐsthkan kai, Ôstera apì diadromă qiliĹdwn qrìnwn, qĹjhkan pollèc alfabhtikèc ă mh grafèc. To LATEX dÐnei thn anadromikă dunatìthta se ekeÐnon ton grafèa pou pèjane prin apì treisămisu qiliĹdec qrìnia, na xanastoiqeiojetăsei tic pinakÐdec tou se qartÐ (ă sthn ojình tou). EÐnai Ĺqrhsto, allĹ den eÐnai entupwsiakì? 2. Mikrì mĹjhma istorÐac H dhmiourgÐa thc grafăc eÐnai sundedemènh me tic pr¸tec pìleic pou Ĺrqisan na akmĹzoun sthn Mèsh Anatolă (sthn legìmenh {eÔforh hmisèlhno} ) perÐ thn èkth qilietÐa. EkeÐ ătan h pr¸th forĹ sthn anjr¸pinh istorÐa pou to pleìnasma thc agrotikăc paragwgăc ătan eparkèc gia na sunthrăsei mia sqetikĹ poluĹn- jrwph tĹxh ierèwn, oi opoÐoi èginan kai oi diaqeiristèc autoÔ tou pleonĹsmatoc [1]. H katagrafă kai apojăkeush thc paragwgăc, h katanomă thc merÐdac twn je¸n, to moÐrasma twn agr¸n, ătan h anĹgkh pou odăghse sthn epinìhsh thc grafăc. Aplopoi¸ntac arketĹ, mporoÔme na poÔme pwc upĹrqoun treic kÔrioi trìpoi anaparĹstashc se graptĹ shmeÐa thc gl¸ssac: ­ To eikonografikì sÔsthma, ìpou kĹje lèxh anaparÐstatai apì thn eikìna thc: Gia parĹdeigma, se polÔ arqaÐec epoqèc, to sÔmbolo m twn ieroglu- fik¸n mporoÔse na shmaÐnei {koukoubĹgia}. Profan¸c, to sÔsthma autì èqei polÔ periorismènec dunatìthtec, afoÔ qreiĹzontai tìsa shmeÐa ìsa kai ta ousiastikĹ miac gl¸ssac, en¸ eÐnai adÔnath h grafă afhrhmènwn ennoi¸n, rhmĹtwn, Ĺklitwn mer¸n tou lìgou k.lp.