10 Anadolu Beylikleri Dönemi İLAHİYAT LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI İSLAM TARİHİ II Prof. Dr. İsrafil BALCI 1 ÜNITE: 10 ANADOLU BEYLİKLERİ DÖNEMİ (İLHANLI HÂKİMİYETİNİN ARDINDAN KURULAN TÜRK BEYLİKLERİ) Prof. Dr. Israfil BALCI İçİndekİler 10.1. KARAMANOĞULLARI (1256-1474)............................................................................................................. 3 10.2. GERMIYANOĞULLARI (1300-1429) ............................................................................................................ 4 10.3. SARUHANOĞULLARI (1300-1410) ............................................................................................................. 4 10.4. AYDINOĞULLARI (1308-1426) ...................................................................................................................... 4 10.5. KARESIOĞULLARI (1293--1359) ................................................................................................................... 5 10.6. MENTEŞEOĞULLARI (1282-1424) ............................................................................................................... 5 10.7. HAMITOĞULLARI (1280-1423) ..................................................................................................................... 5 10.8. SAHIBATAOĞULLARI (1288-1342) .............................................................................................................. 6 10.9. EŞREFOĞULLARI (1280-1326) ....................................................................................................................... 6 10.10. ALÂIYE BEYLERI .................................................................................................................................................. 6 10.11. CANIK BEYLIKLERI ............................................................................................................................................. 6 10.12. TACEDDINOĞULLARI (1378-1428) .......................................................................................................... 6 10.13. CANDAROĞULLARI (1292-1461) ............................................................................................................. 7 10.14. ILHANLI HÂKIMIYETININ ARDINDAN KURULAN TÜRK DEVLETLERI...................................... 7 10.15. DULKADIROĞULLARI (1337-1521) .......................................................................................................... 8 10.16. ANADOLU BEYLIKLERINDE KÜLTÜR VE MEDENIYET ..................................................................... 8 10.17. ANADOLU BEYLIKLERINDE YÖNETIM.................................................................................................... 8 10.17.1. Toprak Yönetimi ............................................................................................................................................................. 9 10.17.2. Ordu ...................................................................................................................................................................................... 9 10.17.3. Hukuk ................................................................................................................................................................................... 9 10.17.4. Sosyal ve Ekonomik Hayat ........................................................................................................................................ 9 10.17.5. Din, Dil, Fikir ve Edebiyat .........................................................................................................................................10 10.17.6. Mimari ve Sanat Eserleri ...........................................................................................................................................11 2 10 Anadolu Beylikleri Dönemi Anadolu Selçuklu devleti 1243 yılındaki Kösedağ Savaşı’nda Moğollar’a yenilin- ce hızla çöküşe girdi. Anadolu Selçukluları Moğol hakimiyetine girdikten sonra, Anadolu’nun çeşitli yerlerindeki uc beyleri daha bağımsız hareket etme imkânı elde ettiler. Yaklaşık altmış yıl kadar süren Moğol-İlhanlı hakimiyetinin giderek za- yıflamasıyla birlikte Anadolu’daki Türkmen beylerinin hareket alanı daha da geniş- ledi. 1308 yılında Türkiye Selçuklularının fiilen dağılmasından sonra ise Anadolu’da Beylikler Dönemi başlamış oldu. Anadolu’da kurulmuş olan bu beylikler, her ne kadar tarih sahnesinden silinmişlerse de, yaşadıkları bölgelerde bıraktıkları kültürel mirasları hala ayakta durmaktadır. Bilindiği üzere Anadolu’daki beylikler yine bu süreçte kurulan ve giderek güçlenen Osmanlı devletinin hakimiyeti altına girmiş- lerdir. Bu dersimizde Anadolu’da kurulan beyliklerden bahsedeceğiz. 10.1. KARAMANOĞULLARI (1256-1474) Yaklaşık 220 yıl kadar yaşayan Karamanoğulları, karaman, Konya, Niğde, İçel ve Alanya’ya kadar uzanan coğrafyada hüküm sürmüşlerdir. Oğuzların Afşar boyuna mensuptular. Karamanoğulları Avşar Türklerinden olan Nure Sofi’nin oğlu Karaman Bey tara- fından 1256’da Ermenek’te kurulmuştur. Karaman Bey, Afşarların lideri olunca kurulan beylik onun adını almıştır. Daha önceden bu beyliğin Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubad tarafından İç-İl’e yerleştirildiklerinden söz edilir. Karamanoğ- lu Beyliği, Moğollar ve Selçuklular’a karşı mücadele etmişlerdir. Karamanoğlu Mehmet Bey, Selçuklulara isyan eden Hatıroğlu ve Şehzade Cimri ile iş birliği yapmıştır. 1262 yılında Konya üzerine yürüyerek II. Kılıç Arslan’ın oğlu Aladdin Siyavuş’u (Cimri) Selçuklu tahtına çıkarmayı başarmış ve kendisi de onun yardımcılığını yaparak Selçuklular’ın elinden Konya’yı almıştır. İlhanlı hakimiyeti- nin zayıflamasıyla birlikte diğer beylikler ve özellikle de Osmanlılara karşı müca- dele etmiş ve bölgedeki hakimiyetini kuvvetlendirmiştir. Karamanoğulları Beyliği, Osmanlıların kuruluş dönemindeki en güçlü rakibi ko- numundaydı. İlk Osmanlı-Karaman mücadelesi Alaaddin Ali Bey zamanında baş- lamış (1361) ve 1473 yılında Fatih tarafından kesin olarak itaat altına alınmasına kadar fasılalarla sürmüştür. Bu tarihten sonra ise Karaman Eyaleti statüsünde merkeze bağlanmıştır (1487). Karamanoğulları kendilerini Selçuklular’ın mirasçısı olarak görmekteydiler. Bunu gerçekleştirmek için Osmanlılara karşı Timur, Memlûklular ve Bizans ile iş birliği yapmışlardır. Özellikle Anadolu’nun Türkleşmesine ve Türk kültürünün gelişme- sinde büyük hizmetleri olmuştur. En önemli hizmetlerinden birisi ise, Türkçe’nin resmi dil olarak kabul edilmesidir. Mehmet Bey, Farsça konuşan devlet adam- larına ve Moğollara tepkisini göstermek için, Türkçeyi resmî dil ilân etmesiyle tanınır. 13 Mayıs 1277 yılında Mehmed Bey şu kararla Türkçeyi resmi dil ola- rak ilan etmiştir: “Bu günden sonra, divanda, dergahta, mecliste ve meydanda Türkçe’den başka dil kullanılmayacak.” Bu karar nedeniyle 13 Mayıs dil bayramı olarak kutlanmaktadır. Bunun yanı sıra beyliğin hakim olduğu Ermenek, Konya, Karaman, Niğde vb. şehirlerde bir çok sanat eseri bırakmışladır. Karamanoğulları Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasının yanı sıra Türk tarihinde müstesna bir yere sahiptirler. 3 İSLAM TARİHİ II 101 10.2. GERMİYANOĞULLARI (1300-1429) Germiyanoğulları önceleri Malatya civarında iken, I. Alaaddin Keykubad zama- nında Kütahya havalisine göç etmişlerdir. Germiyan aşiretinin reisi Alişir Bey ve oğulları Selçukluların hizmetindeyken, Selçukluların zayıflamasından sonra Ana- dolu Selçukluları döneminde Kütahya merkez olmak üzere Kula, Simav ve Denizli çevresinde Germiyan Beyliği hüküm sürmüştür. Germiyanoğulları, I. Yakup Bey zamanında sınırlarını Ege’ye kadar genişletmişler ve Bizans’ı vergiye bağlamışlar- dır. I. Yakup Bey’in ölümünden sonra Aydınoğulları, Saruhanoğulları, Karesioğul- ları gibi yeni beylikler ortaya çıkmıştır. Germiyan Beyleri, Osmanlılarla da yakın ilişki kurmuşlardır. Germiyan Beyi Süley- man Şah’ın kızı Devletşah Hatun, şehzade Yıldırım Bayezid ile evlenmiştir. Hatta çeyiz olarak Simav, Emet ve Tavşanlı ve çevresi Osmanlılara bırakılmıştır. Kurulan iyi ilişkiler I. Murad’ın Kosova’da şehit düşmesinden sonra bozulmuş ve Germi- yan aşiretinin reisi II.Yakup Bey yürürlükte olan anlaşmayı tanımamıştır. Bunun üzerine Yıldırım Bayezid 1390 yılında kayın pederini hapsederek ülkesini toprak- larına katmıştır. Osmanlıların Ankara Savaşı’nda yenilmesinden sonra Timur, diğer beylikler gibi, Germiyanoğulları beyliğini de tekrar canlandırmıştır (1402). II. Yakup Bey yeni- den beyliğin başına geçtiyse de, yerine geçecek evlâdı olmadığından, ülkesini Osmanlılara vasiyet etmiştir. Ölümünden sonra Germiyan Beyliği Osmanlılar ta- rafından ilhak edilmiş (1429) ve böylece Batı Anadolu’nun önemli şehirlerinden olan Kütahya, sonraları Anadolu Eyaletinin merkezi yapılmıştır. 10.3. SARUHANOĞULLARI (1300-1410) Beyliğin adını aldığı Saruhan Bey, Germiyanoğulları komutanlarından birisiy- di. Beylik onun tarafından kurulduğu için bu isimle anılmıştır. Merkezi Manisa olan beyliğin sınırları Menemen, Foça ve Kemalpaşa havalisiydi. Saruhanoğulla- rı Beyliği’nin siyasal varlığına Yıldırım Bayezid son vermiş (1390) ve bu beyliğin merkezi olan Manisa, Osmanlı şehzadeleri için sancak yapılmıştır. Timur’un ye- nilgisinden sonra diğer beylikler gibi, Saruhanoğulları da Fetret devri esnasında bağımsızlık için tekrar canlanmak istemişse de, Çelebi Mehmet kesin olarak Os- manlı devletine dahil etmiştir (1410). 10.4. AYDINOĞULLARI (1308-1426) Bu beylik Aydın oğlu Mehmet Bey tarafından kurulmuştur. Mehmet Bey, Ger- miyanoğulları ordusunda komutan (subaşı) idi. Beyliğin merkezi Birgi idi. Ayrıca Aydın, İzmir ve Manisa çevrelerine kadar hâkimiyetlerini