Jaarboek 13 van het ReynaertgenootschapTIECELIJN33 Colofon / Tiecelijn 33. Jaarboek 13 van het Reynaertgenootschap Verantwoordelijke uitgever Yvan de Maesschalck, voorzitter vzw Reynaertgenootschap Passtraat 243, B-9100 Sint-Niklaas Zetel vereniging Nijverheidsstraat 32, B-9100 Sint-Niklaas Redactieadres en abonnementenadministratie Voor België: Nijverheidsstraat 32, B-9100 Sint-Niklaas Nederland: Vendelierstraat 13, NL-5241 TT Rosmalen [email protected] www.reynaertgenootschap.be Rekeningnummer IBAN: BE91 6455 1166 9476 t.a.v. Reynaertgenootschap Sint-Niklaas BIC: JVBABE 22 Hoofd- en eindredacteur Rik van Daele Redactie Luc Cocquyt, Yvan de Maesschalck, Peter Everaers, Willy Feliers, Mark Nieuwenhuis, Hilde Reyniers, Hans Rijns, Rik van Daele, Erwin Verzandvoort en Paul Wackers Medewerkers Wim Heirman, Sander van Daele, Eva van Daele, Els Wauters, e.a. Vormgeving en omslagillustratie Lies van Gasse Druk bvba Drukkerij Room, Sint-Niklaas Prijs 20 euro – minstens 25 euro (steunend lid) Met dank aan Toerisme Waasland, gemeentebestuur Stekene, Vlaamse Gemeenschap, Cultuurraad Sint- Niklaas, stad Sint-Niklaas, Erfgoedcel Waasland, KANTL NUR 621 D/2020/6653/1 © vzw Reynaertgenootschap en de auteurs Niets uit Tiecelijn mag openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestem- ming van de uitgever. De uitgever streeft ernaar om de rechten betreffende de illustraties te rege- len volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Jaarboek 13 van het Reynaertgenootschap TIECELIJN33 vzw Reynaertgenootschap / 2020 TIECELIJN 33 ~ 4 ~ Inhoud / Tiecelijn 33 Ten geleide 7 Rik van Daele Een beeld van en voor een monument Artikel 11 Frits Van Oostrom Rondom de Reynaert. Oud Goud, nieuwe inzichten en een brief van Maartje Draak 26 Mark Nieuwenhuis Het spoor van de hyena. Achtergronden van Plinius’ beschrijving van de hyaena en corocotta 57 Rudi Malfliet ‘Willam die madocke maecte. Daer hi dicke omme waecte’. Dromen met Madocke van Willem Corthals 68 Rudi Malfliet Botsaerts verbijstering. Over de hoofdzaak in Van den vos Reynaerde 82 Paul Thoen en Reynaert binnengeslopen in het oorsprongsverhaal van Gilbert Tournoy de Romeinse republiek. Pacificus Maximus,Lucretiae libri duo (1506) 102 Hans Rijns Een pamflet over het schrikbewind van Oliver Cromwell 114 Paul Wackers Een unieke Deense ‘Reynaert’-druk 122 Jan de Putter Vos zonder partij … Reynaert in het oeuvre van Menno ter Braak 159 Hans Rijns 'Dag, lieve kijkbuiskinderen …’ De Fabeltjeskrant en de fabels van La Fontaine 172 Yvan de Maesschalck Vossen in de marge. Enkele losse aantekeningen bij Kate Atkinsons romans 186 Rik van Daele VOSSEN: een expeditie in het Land van Reynaert anno 2018 Vertaling 213 Wilt L. Idema Een droom bij het zuidervenster Iconografie 237 Jos Houtsma Zeven Italiaanse vossen 245 Piet van Bouchaute en Jozef de Beule (1910-2000). Creatieve duizendpoot Rik van Daele én reynaerdiaan 259 Rik van Daele Een dassenburcht onder de snelweg. Reynaertkunst van Eline Janssens 277 Rik van Daele Het beetje blauw van Karen Oger. Vossenkunst doorheen een oeuvre TIECELIJN 33 Recensie 290 Gert-Jan van Dijk Signalement van Reinardus, volume 29 (2017) 293 Yvan de Maesschalck Over Reinardus, volume 30 (2018) 299 Paul Wackers The Book of Beasts 304 Gert-Jan van Dijk La Fontaine-jaarboek 307 Hans Rijns De wereld van La Fontaine. Fabels & Frankrijk in de 17e eeuw 314 Yvan de Maesschalck Een kanttekening bij Een held, het nieuwe jeugdboek van Lies van Gasse 325 Jef Janssens Een koninklijke thriller 332 Paul Bijl Signalement van Wilt L. Idema, Insects in Chinese Literature: A Study and Anthology In memoriam 336 Rik van Daele Marcel Ryssen (1927-2020). Reynaerdiaan, gids en leraar 350 Rik van Daele Reynaertbibliografie Marcel Ryssen Verslag 357 Rik van Daele Kroniek 2019 366 Rik van Daele Wandelen langs kromme paden. Een beknopte geschiedenis van de Reynaertroute 383 Auteurs 386 Steunabonnees 2020 Ten geleide / Tiecelijn 33 EEN BEELD VAN EN VOOR EEN MONUMENT Blijf bij ons RIK VAN DAELE ‘Onderschat nooit de kracht van beelden’, schreef beeldend kunstenaar en directeur van d’Academie Beeld in Sint-Niklaas Niko van Stichel in e-zine On Air nummer 13 tijdens de coronacrisis. Op het einde van het warme voorjaar van 2020 werden na de dood van Georges Floyd en de wereldwijde protesten van de Black Lives Matter-beweging overal ter wereld beelden van hun sokkel gehaald. In Bristol sneuvelde dat van een slavenhandelaar, in vele Belgische steden werd Leopold II van zijn voetstuk gehaald en zelfs Winston Churchill moest in Londen even in een stalen korset. Nog maar net hadden we ons teruggekatapulteerd gezien naar de tijden van Il Decamerone, hadden we haarfijn de betekenis van het woord ‘quarantaine’ uitgelegd gekregen en werd Gabriel García Márquez’ Liefde in tijden van cholera terug in de boekenkast gezet, of overal ter wereld moesten beelden het ontgelden. Beelden als symbolen van macht en onderdrukking. De publicatie van dit laatste lijvige jaarboek, Tiecelijn 33, valt samen met een kantelpunt in onze geschiedenis. De beslissing om met het Reynaertgenootschap en Tiecelijn andere wegen te begaan, was al genomen vóór de coronacrisis en de wereldwijde protesten die ons misschien in een nieuwe wereld brengen. De Nederlandse redacteurs Paul Wackers en Mark Nieuwenhuis hadden in 2019 al aangegeven dat ze de redactie na dit jaarboek zouden verlaten. De beslissing om vanaf 2021 naar een Tiecelijn XS (extra small) en een website XL te evolueren, was al genomen. Ook in het bestuur van het Reynaertgenootschap betraden we al nieuwe paden met het aantreden van Maartje de Wilde en Pieter Malengier in 2019. Op 1 februari 2020 werd erevoorzitter Marcel Ryssen ten grave gedragen en sloten we zo een lange periode van inzet en vriendschap af. Ondertussen gaf ook Willy Feliers te kennen de redactie in 2020 en het bestuur in 2021 te verlaten. Wij zijn ervan overtuigd dat de afscheidnemende redacteurs – die we uit de grond van ons hart willen danken voor zoveel inzet gedurende zovele jaren – verder aan Tiecelijn willen blijven meewerken. De nieuwe Tiecelijn wordt compacter. ~ 7 ~ TIECELIJN 33 We zijn er echter van overtuigd dat we een papieren medium/spreekbuis nodig hebben om de Reynaertcommunity die we via het tijdschrift en het jaarboek zijn geworden, in stand te houden. Wij zijn er ook van overtuigd dat we het Reynaertonderzoek blijvende impulsen kunnen geven. Onze vraag aan u, lezer, luidt dus: ‘Blijf bij ons’; en ons motto: ‘Alles komt goed’. We verwelkomen in elk geval de nieuwe redacteuren Lisanne Vroomen en Sofie Moors en kijken verder uit naar jonge en frisse ideeën en krachten. De toekomst is voor reynaerdofielen beloftevol. DeReynaert werd weerom in de Vlaamse literaire canon opgenomen en het bruist van mogelijke Reynaertinitiatieven in Vlaanderen, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Frits van Oostrom kijkt in het openingsartikel van dit jaarboek vooruit naar zijn Reynaertboek dat in 2023 zal verschijnen. 2023 belooft een spetterend en spannend Reynaertjaar te worden. In dit jaarboek nummer 13, Tiecelijn 33, vindt u artikels van notoire namen binnen de reynaerdistiek van de laatste decennia. De bijdragen gaan in op oude en nieuwe kwesties (daarbij wordt wel eens een controversiële stelling gepubliceerd die boeiend genoeg is om de reynaerdistiek te laten bruisen) en traceren vossensporen in de literatuur van vroeger en vandaag. Maar ook de hyena en de vlieg en de mug komen voorbij. Na 33 jaar (en meer dan 9300 pagina’s) mogen we in elk geval fier achteromkijken. Tiecelijn schetst(e) een beeld van een monument. Van den vos Reynaerde en ook zijn grootvader, de Ysengrimus, en zijn moeder, de Roman de Renart, en zijn nazaten met Reynaerts historie in een sleutelrol, hebben onze cultuurgeschiedenis mee geboetseerd. Zo is het interessant te ontdekken hoe Menno ter Braak naar de tekst keek in de context van de woelige jaren dertig, en hoe hedendaagse kunstenaars als Eline Janssens en Karen Oger de tekst omzetten in beeld(en). We hadden het al even over Leopold II. Het Belgische koningshuis komt in dit jaarboek via Leopold III ter sprake in de recensie van Michael Kestemonts De zwarte koning. In Kestemonts roman is een miniatuur uit het getijdenboek van de Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre een sleutel voor de oplossing van het mysterie. De eerste Belgische Koning, Leopold I, is echter op een nog sterkere manier met de Reynaert te verbinden. Het vossenverhaal heeft zowel in België als in Nederland een rol gespeeld in de negentiende-eeuwse natievorming. Voor Nederland kunnen we refereren aan de studie van Joep Leerssen: De bronnen van het vaderland. Taal, literatuur en de afbakening van Nederland 1806-1890, een boek met een Reynaertprent van Wilhelm von Kaulbach op de cover. Voor ~ 8 ~ Tiecelijn 33 België is een dergelijke studie nog niet verricht, ook al wordt door Leerssen aan de ‘Vlaamse vos (Jan Frans Willems)’ aandacht besteed (o.a. p. 52 en p. 79-84). Hij verwijst ook naar het monumentale beeld van Michel Rodange in Luxemburg stad. Rodange schreef met zijn bewerking Renert uit 1872 (naar Goethe) een ‘nationale klassieker’ van de Luxemburgstalige literatuur (Leerssen, p. 120). Het monumentale, aan Jan Frans Willems opgedragen (Reynaert)beeld op het Gentse Sint-Baafsplein zou ook een plaats in een dergelijk overzicht verdienen. Deze onderwerpen werden in Tiecelijn nog maar eventjes aangeraakt (o.a. door Leerssen zelf). De vossenjacht is dus nog steeds niet gesloten. Een andersoortige vossenjacht kan iedere reynaerdiaan tegenwoordig in het Land van Reynaert ondernemen, via een van de bestaande routes of op eigen initiatief. Tussen Hulst en Gent vinden we een land vol beelden van een monument. Die beelden proberen een literaire figuur te vangen die in de loop van de tijden nauwelijks voor een gat te vangen was. Het Reynaertbeeld van Anton Damen aan de Hulsterse Gentsepoort, het beeld van Albert Poels in het stadspark van Sint-Niklaas, de beelden van Firmin de Vos, Chris Ferket en Albert de Smedt en vele anderen … ze zijn alle kind van hun tijd en van een creatieve geest (‘De vos die je ziet, ben je zelf’).