INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ KOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU OBUDZIĆ NARÓD DO WIELKOŚCI Wystąpienia Janusza Kurtyki przed Parlamentem RP 2005–2010 Wybór Cecylia Kuta, Jarosław Tęsiorowski wstęp i opracowanie Cecylia Kuta WARSZAWA 2019 Recenzenci dr hab. Filip Musiał DR MATEUSZ SZPYTMA Redakcja i korekta Zespół WydaWnictWa ipn Skład i łamanie MałgorZata podZioMek-kotecka Projekt okładki elżbieta Waga-krajeWska Na okładce fotografia autorstwa piotra życieńskiego © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 2019 ISBN 978-83-8098-892-7 www.ipn.gov.pl www.ipn.poczytaj.pl SPIS TREŚCI Wstęp ........................................................................................................................... 9 Część I: Kadencja 2005–2007 .............................................................................. 31 Stenogram nr 1, Warszawa, 29 grudnia 2005 r. – Sejm, posiedzenie plenarne ............................................................................................................. 32 Stenogram nr 2, Warszawa, 5 kwietnia 2006 r. – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP ........................................................................... 33 Stenogram nr 3, Warszawa, 12 kwietnia 2006 r. – Komisja Praw Człowieka i Praworządności Senatu RP ........................................................................... 61 Stenogram nr 4, Warszawa, 20 kwietnia 2006 r. – 9. posiedzenie plenarne Senatu RP ............................................................................................................ 80 Stenogram nr 5, Warszawa, 11 maja 2007 r. – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP .......................................................................... 158 Stenogram nr 6, Warszawa, 21 czerwca 2007 – 35. posiedzenie plenarne Senatu RP ............................................................................................................ 198 Część II: Kadencja 2007–2011 ............................................................................. 243 Stenogram nr 7, Warszawa, 5 grudnia 2007 r. – Komisja Finansów Pub- licznych Sejmu RP............................................................................................. 244 Stenogram nr 8, Warszawa, 9 kwietnia 2008 – Komisja Praw Człowieka i Praworządności Senatu RP ........................................................................... 250 Stenogram nr 9, Warszawa, 23 kwietnia 2008 r. – 10. posiedzenie plenarne Senatu RP ........................................................................................................... 298 Stenogram nr 10, Warszawa, 29 maja 2008 r. – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP ........................................................................... 385 5 Stenogram nr 11, Warszawa, 12 maja 2009 r. – Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP ............................................................. 405 Stenogram nr 12, Warszawa, 20 października 2009 r. – Komisja Sprawied- liwości i Praw Człowieka Sejmu RP ............................................................. 424 Stenogram nr 13, Warszawa, 4 listopada 2009 r. – 43. posiedzenie plenarne Senatu RP ........................................................................................................... 431 Stenogram nr 14, Warszawa, 7 stycznia 2010 r. – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP ........................................................................... 510 „Powinniśmy tak działać, jakby Powstanie War- szawskie wygrało” – te słowa Janusza Kurtyki są nie tylko jego testamentem. Oddają sens życia wybitnego naukowca, historyka i erudyty, wnikającego w istotę dziejów Polski. Bo Janusz Kurtyka zachowywał się jak człowiek wolny. Chociaż przez blisko 30 lat przyszło mu doświadczać systemu komunistycznego, pozostał nań całkowicie odporny, a lektura jego wystąpień w Sej- mie i Senacie RP jest tego ilustracją. Był człowiekiem odważnym, z charakterem. Nie znał słowa kapitulacja, a honor traktował jako natu- ralną powinność. Marzyła się mu niepodległa duchem Polska, wierna i dumna ze swej tożsamości. Marzyło się mu silne, niepodległe i nowoczesne państwo, zbu- dowane na prawdzie oraz uczciwości, nagradzające prawość, a piętnujące zdradę oraz nikczemność. III RP konserwująca pozostałości lat komunistycznej niewoli, takim państwem nie była – dlatego nigdy jej w takim kształcie nie zaakceptował. Niepokoiły go podobień- stwa z Rzecząpospolitą końca XVIII w., które dostrzegał po 1989 r. Tuż przed śmiercią przestrzegał przed inge- rencją rosyjskiej ambasady w polskie sprawy. Miał świadomość ogromu pracy wiodącej do wyr- wania się z niewolniczych – wewnętrznych i zewnętrz- nych – zależności, które po latach zniewolenia wciąż ograniczały społeczeństwo. W jednym z ostatnich wy- wiadów powiedział, że działania Instytutu Pamięci Narodowej rozumiał „jako próbę budzenia narodu do wielkości poprzez przywracanie mu jego pamięci i od- budowę tożsamości”. Misję tę realizował najpierw jako dyrektor krakowskiego oddziału, a następnie prezes Instytutu Pamięci Narodowej. Trzeba ją wypełnić do końca. Jarosław Szarek WSTĘP 19 stycznia 1999 r. na mocy ustawy z 18 grudnia 1998 r. został powołany Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni prze- ciwko Narodowi Polskiemu. Formalnie rozpoczął działalność 30 czerwca 2000 r., po zaprzysiężeniu pierwszego prezesa Leona Kieresa. W ciągu dwudziestu lat kilkakrotnie – na podstawie kolejnych nowelizacji usta- wy – otrzymywał nowe funkcje i zadania. Początkowo pozostawał nieco na uboczu życia społecznego. Z czasem stał się najbardziej aktywną medialnie instytucją pogłębiającą świadomość historyczną Polaków. Nie- wątpliwie przyczynił się do tego Janusz Kurtyka, który różnorodnymi inicjatywami zdynamizował działalność IPN. Z Instytutem związany był przez dekadę, od początku jego funkcjonowania, najpierw jako dyrektor Oddziału IPN w Krakowie, a potem jako prezes. Pierwszym celem, jaki sobie wyznaczył jako nowo mianowany dyrek- tor oddziału, było zorganizowanie archiwum i jak najszybsze przejęcie, opracowanie i przygotowanie archiwaliów po tajnych służbach PRL, a następnie ich udostępnianie. Podkreślał: „Jestem przekonany, że jest to najistotniejszy cel naszej pracy, gdyż nakładają się nań poszczególne cele: naukowy, społeczny, zadośćuczynienia poszkodowanym bądź ich rodzinom”1. Jako badacz doskonale zdawał sobie sprawę, że od sprawnego działania archiwum zależy funkcjonowanie pionu naukowo-edukacyjnego i śledczego. Szukał nowych sposobów na szybkie popularyzowanie rezulta- tów badań naukowych. Wynikało to z jego przekonania, że zmanipulowa- nej przez komunistyczną indoktrynację świadomości społecznej nie można zmienić tylko za pomocą publikacji naukowych. Dlatego kierowany przez niego oddział jako pierwszy nie tylko uruchomił własną serię wydawni- czą, lecz także podjął współpracę z „Dziennikiem Polskim” – największą gazetą w Małopolsce, w której od 2002 r. co tydzień ukazują się artykuły 1 Z dr. Januszem Kurtyką, dyrektorem krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, rozmawia J.M. Paluch, „Cracovia Leopolis” 2000, nr 4. 9 historyków z oddziału krakowskiego IPN. Oddział ten – również jako pierwszy w kraju – zaproponował inny od dotychczasowych sposób pre- zentacji swego dorobku na zewnątrz: wystawy plenerowe. Kurtyka uważał, że Instytut, próbując zmieniać świadomość społecz- ną, powinien doceniać również rolę inicjatyw obywatelskich w pogłę- bianiu wiedzy historycznej. Zależało mu na tym, by uhonorować osoby szczególnie aktywne w upamiętnianiu i upowszechnianiu najnowszej historii Polski. W tym celu zainicjował nadawanie przez IPN nagrody Kustosz Pamięci Narodowej, która została ustanowiona przez prezesa Instytutu Leona Kieresa w lipcu 2002 r. Janusz Kurtyka nie czekał, aż wobec Instytutu sformułowane zostaną jakieś oczekiwania, ale sam wyznaczał mu zadania, które były niezbędne w pracy nad poszerzaniem świadomości historycznej. Wypracował własną wizję funkcjonowania Instytutu i starał się ją realizować. Przedstawiając ją w konkursie na prezesa IPN, zorganizowanym po zakończeniu kadencji Leona Kieresa, pokonał innych kandydatów. 9 grudnia 2005 r. Sejm RP na wniosek Kolegium IPN powołał Kurtykę na nowe stanowisko – przy poparciu 332 posłów z największych wówczas klubów parlamentarnych, czyli Prawa i Sprawiedliwości, Platformy Obywatelskiej oraz Ligi Polskich Rodzin i Polskiego Stronnictwa Ludowego. 22 grudnia wybór został potwierdzony przez Senat RP. Formalnie funkcję prezesa IPN Janusz Kurtyka objął 29 grudnia 2005 r., po złożeniu ślubowania przed izbą niższą parlamentu. W ocenie Mateusza Szpytmy: „obejmując stanowisko, miał dużo lepsze warunki startu niż jego poprzednik, prof. Leon Kieres. Kurtyka miał długie, pię- cioletnie doświadczenie w kierowaniu jednym z większych oddziałów IPN, obejmował urząd już zorganizowany, choć należy zaznaczyć, że nie wszystko funkcjonowało sprawnie […]. Gdy rozpoczął urzędowanie, mógł także liczyć, że będzie miał poparcie parlamentu, którego kadencja dopiero się rozpoczęła. Później okazało się, że urzędowanie Kurtyki, a zwłaszcza druga jego połowa, będzie się jednak odbywać w bardzo trudnej i ciężkiej atmosferze”2. Z kolei następca Kurtyki na stanowisku prezesa, Łukasz Kamiński, oceniał: „Obejmując funkcję prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, dr hab. Janusz Kurtyka stał się jedną z kilku najważniejszych 2 M. Szpytma, Janusz Kurtyka – Prezes Instytutu Pamięci Narodowej (29 XII 2005 –