Gmina Grębocice na dawnych pocztówkach Tekst: Antoni Bok, Marek Robert Górniak Wybór pocztówek: Tomasz Mietlicki Grębocice 2010 Słowo wstępne „Gmina Grębocice na dawnych pocztówkach”, Grębocice 2010 Komitet Redakcyjny: Któż nie podda się urokowi starych widokówek? Przedstawiony na nich świat posiada nieprzeparty Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego: Roman Jabłoński urok. Znajduje się on już poza naszym czasem, ale jest jeszcze dostatecznie bliski obecnej rzeczywisto- ści. Zdajemy sobie przy tym sprawę z tego, że pocztówka była – i jest – obrazem wyidealizowanym. Sekretarz Redakcji (koordynacja projektu): Artur Chodor To jednak nam nie przeszkadza. Tekst: Antoni Bok, Marek Robert Górniak Zamiarem wydawcy i autorów tej książki jest pokazanie, poprzez album dawnych widokówek i towarzyszący im komentarz, obrazu dawnej wsi. Opisuje ona obszar zakreślony granicami gminy Wybór pocztówek: Tomasz Mietlicki Grębocice. Stąd też głównymi adresatami są dzisiejsi mieszkańcy Gminy. Pragniemy im przybliżyć Redakcja tekstu i układ stron: Antoni Bok minione obrazy ich małej ojczyzny. Odnajdą w nich też niejedno, co oparło się czasowi, a z czym sami się obecnie identyfikują, co buduje ich tożsamość – krajobrazy, ulice, budynki. Projekt okładki i skład: Piotr Papież Książkę tę adresujemy także do dawnych mieszkańców, dziś już wprawdzie nielicznych, i ich po- tomków. Nie wystrzegamy się bowiem refleksji o ludziach, którzy wynurzają się z tła widokówek. Uwiecznili się oni także własnoręcznie, zapisując prostokąt kartki. Najczęściej był to serdeczny ko- Copyright: Gmina Grębocice munikat dla rodziny lub bliskiej osoby, oczekującej nań w odległym mieście. Czas i historia zamknęły ich dzieje. Niech ta książka, oprócz przypomnienia miejsc, będzie też skromnym miejscem pamięci Wydawca: Gmina Grębocice o społecznościach, które te miejsca tworzyły i je zaludniały. Na wyklejkach: reprodukcje fragmentów mapy powiatu głogowskiego, wydanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny w 1933 roku, z aktualizacją nazw miejscowości wykonaną w 1939 roku. Pierwsza wyklejka: teren obecnej gminy Grębocice, druga wyklejka: powiększony fragment – Grębocice ISBN: 978-83-927809-9-1 Roman Jabłoński - Wójt Gmiy Grębocice 3 Z dziejów gminy Grębocice Gmina Grębocice położona jest w północnej Feudał (rycerz), jako lennik panującego, posia- części województwa dolnośląskiego, w po- dał z jego nadania część obrębu i siedlisko we wiecie polkowickim. Obejmuje powierzchnię wsi. Sprawował władzę administracyjną nad 122 km2. W jej skład wchodzi 21 miejscowości, wsią, a jej mieszkańcy zobowiązani byli do pła- w tym 17 sołectw (Bucze, Duża Wólka, Grę- cenia czynszu lub świadczenia posług. Niektó- bocice, Grodowiec, Grodziszcze, Krzydłowice, re wsie stanowiły własność kościelną. Kwielice, Obiszów, Ogorzelec, Proszyce, Ret- Sytuacja taka trwała do XIX wieku. Wów- ków, Rzeczyca, Stara Rzeka, Szymocin, Trzę- czas po uwłaszczeniu chłopów nastąpiło roz- sów, Wilczyn, Żabice), 3 osady (Czerńczyce, dzielenie dóbr dworskich (Gutsbezirke) i gmin Proszówek, Świnino) i 1 przysiółek (Bieńków). wiejskich (Landgemeinden), a dopiero w 1928 W okresie przedwojennym stosunki admi- roku dobra zostały zlikwidowane jako jednost- nistracyjne kształtowały się inaczej. Wszystkie ka administracyjna. Z kolei w okresie III Rze- miejscowości należały do powiatu głogowskie- szy gminy wiejskie zostały powiększone, po- go. Wyjątkiem był Trzęsów, który do roku 1932 przez złączenie dwóch lub więcej miejscowości należał do powiatu ścinawskiego. Nie funk- (dotychczasowych gmin) w jedną jednostkę. cjonowały gminy w obecnym pojęciu, a każda Otrzymały one nazwę głównej miejscowości. miejscowość (z wyjątkiem przysiółków i osad) Jednocześnie dokonano odgórnie zmiany czę- tworzyła samodzielną gminę. Tradycja ta sięga- ści nazw gmin, brzmiących nazbyt słowiańsko, ła średniowiecza, kiedy to podczas lokacji wsi na „prawdziwie niemieckie”. przez pana feudalnego wyznaczono jej obręb Wsie, które obecnie wchodzą w skład gmi- Okolica obecnej gminy Grębocice na mapie Homanna (Gemarkung). Wówczas też z reguły przyby- ny, łączyły liczne więzy z samymi Grębocica- Principatus Silesiae Glogoviensis novissima tabula Geographica z 1739 roku wający osadnicy otrzymywali prawa do ziemi. mi, które były największą miejscowością tych 4 5 okolic, zarazem położoną centralnie. Stąd choć- dziczeniu. Po likwidacji na Śląsku pozostałości nomiczne. W 1901 roku wybudowana została lickiego należało zwykle zaledwie kilka rodzin. by zasługują na krótki rys historyczny. feudalnych i uwłaszczeniu chłopów, ich grunty duża mleczarnia. W sierpniu 1888 roku stara- Obydwie parafie obejmowały także posługą Najstarsze znane informacje o Grębocicach zajmowały ¾ z liczącego około 1250 ha obrębu niem mieszkańców powstała pierwsza apteka, wiernych z kilku okolicznych wsi. W Gręboci- pochodzą z 2. połowy XIII wieku. Wieś została wsi. Resztę stanowiło dominium, od 1872 roku następnie budynek poczty. W 1911 roku prze- cach była też mała gmina żydowska; parcele jej wtedy lokowana na prawie niemieckim, co jed- dzierżawione przez rodzinę Metscher. prowadzono linię energetyczną z Głogowa. członków tworzyły tzw. „kwartał żydowski”. nak nie wyklucza istnienia tu wcześniejszej osa- W wyniku rozwoju stosunków kapitalistycz- Rolę wzorcowego ośrodka kultury rolnej Warto także odnotować, iż w latach między- dy. Miejsce było bowiem wyjątkowo dogodne: nych nastąpił także rozwój gospodarczy Grębo- odgrywał majątek ziemski. Gospodarstwo rol- wojennych w Grębocicach notowano powyżej w niewielkim obniżeniu z naturalnym ciekiem, cic. Wyraźnie dominowały one nad pozostały- ne posiadało wysokiej jakości gleby, na których 20 mieszkańców o polsko brzmiących nazwi- w otoczeniu urodzajnych gleb. Przez stulecia mi wsiami rejonu. Dla polepszenia komunikacji uprawiano głównie buraki cukrowe i pszeni- skach. Ponadto Polacy byli tu stale obecni jako Grębocice, tak jak inne okoliczne wsie, zwią- z Głogowem w 1828 roku ułożono bitą drogę. cę, osiągając wysokie plony. Wykorzystywano pracownicy sezonowi. zane były silnie z dziejami stołecznego Głogo- W styczniu 1871 roku oddana została do użyt- w nim nowinki techniczne, np. po raz pierwszy W okresie międzywojennym Grębocice były wa. Znajdowały się w księstwie głogowskim, ku linia kolejowa z Legnicy do Głogowa, przez na Dolnym Śląsku zastosowano dwuskibowe dużą wsią, dobrze rozwiniętą pod względem w okresie rozdrobnienia feudalnego luźno Rudną i Grębocice. Na obrzeżach wsi wybudo- pługi napędzane silnikami parowymi, angiel- infrastruktury gospodarczej. Wśród jej miesz- związanym z Polską, a od 1331 roku zależnym wany został funkcjonujący do dziś dworzec. skiej firmy Fowler. W końcu lat 20. XX wieku kańców przeważali rolnicy (posiadający gospo- od Czech. W latach 1526-1741 księstwo znalazło Wraz z przedłużeniem następnie trakcji aż do zastąpione one zostały bardziej nowoczesny- darstwa o areale od 2 do 40 ha). Znaczną grupę się pod rządami Habsburgów, po czym – już Szczecina i budową odcinka Rudna – Wrocław mi ciągnikami kołowymi marki Lanz-Bulldog. stanowili rzemieślnicy, nastawieni głównie na jako powiat - w granicach Prus. oraz poprzez sąsiedztwo węzłów kolejowych, W grębocickim majątku zatrudniano na stałe obsługę rolnictwa. Ponadto dobrze rozwinię- Grębocice były wsią, w której grunty posia- Grębocice i okoliczne wsie uzyskały dostęp do około 55 osób oraz pracowników sezonowych. ty był sektor usługowy: transport (dorożkarze dali zarówno chłopi, jak i feudał. Dobra dwor- transportu kolejowego praktycznie we wszyst- Z dziejami przedwojennych Grębocic nie- i taksówkarze), zakłady pralnicze oraz fryzjer- skie (dominium) należały od 1743 roku do pa- kich kierunkach. rozerwalnie związana jest gmina protestancka, skie (4 fryzjerów, w tym 3 damskich). Opieką nujących w Prusach Hohenzollernów. W 1819 W następnych dziesięcioleciach powstały istniejąca od połowy XVI wieku. Według źró- medyczną służyło 2 lekarzy, 4 dentystów oraz roku stały się one tzw. fideikomisem - dobrami we wsi sklepy i firmy handlowe, zakłady drob- deł kościelnych parafia w Grębocicach w 1929 weterynarz. Wśród zakładów przemysłowo- rodowymi, nie podlegającymi zbyciu, lecz dzie- nego przemysłu i naprawcze oraz lokale gastro- roku liczyła 1112 wiernych. Do Kościoła kato- -przetwórczych największym była mleczarnia 6 7 (przerabiająca dziennie około 24 tys. litrów mle- sze były Krzydłowice, liczące w 1925 roku 827 ka i produkująca około 400-500 kg masła). Nie mieszkańców, Kwielice - 547, Trzęsów – 469 tylko lokalne znaczenie posiadała firma „An- i Rzeczyca - 374 mieszkańców. Należy jednak ton Müller”, zatrudniająca w latach 30. około zauważyć, że od schyłku XIX wieku panowa- 140 osób. Prowadziła handel hurtowy (składy ła tendencja spadkowa, związana ze zjawi- węgla, materiałów budowlanych i nawozów skiem „Ostfluchtu” – emigracji mieszkańców sztucznych), posiadała tartak, a od 1932 roku do uprzemysłowionych regionów Niemiec. także warsztaty naprawcze. Ponadto funkcjo- Spadek nie ominął również samych Grębocic. nowały m.in.: 2 gospody, hotel z restauracją, Większe miejscowości były w dużym stopniu 8 sklepów i hurtowni. Znaczącą rolę spełnia- samowystarczalne: najważniejsze rzemiosła, ła we wsi ochotnicza straż pożarna, założona usługi i sklepy znajdowały się na miejscu. Ko- w 1894 roku (należała do najstarszych w powie- munikację z Głogowem i dojazd do stacji kole- cie głogowskim). Ożywioną działalność prowa- jowych, do lat 20. zapewniały jedynie zaprzęgi dziły organizacje społeczno-kulturalne, w tym konne. Drogi – nieliczne tylko posiadały bruk towarzystwo gimnastyczne istniejące od 1911 – zapełniali rowerzyści.