Terra tempo147_48 3/2/09 13:20 Página 6 Entrevista a Teresa Alvajar Mª Teresa Alvajar: “Aínda vivo no desterro” CARME VIDAL LAXE XOÁN CARLOS GARRIDO COUCEIRO A nosa historia está escrita na biografía de Mª Teresa Alvajar. Desde o seu nacemento na Coruña de 1922, os grandes acontecementos deixan pegada na súa vida atravesada por exilios e desgarramentos. Filla do xornalista e político republicano César Alvajar e da galeguista Amparo López Jean, o golpe militar pon fin á súa infancia feliz. Desde entón, a familia comeza unha peregrinaxe que os separará para sempre. Pasou polo cárcere da Coruña e polo desterro e soñou durante moitas noites nunha volta a Galiza que xa nunca se daría. Mª Teresa Alvajar ten a memoria viva e sorprende co seu entusiasmo galeguista cada vez que volve á Terra. O “Viva Galiza Ceibe!” pronunciado por ela con entusiasmo na intervención na homenaxe Mulleres con memoria, organizada pola Consellaría de Cultura e Deporte en abril de 2007 no Teatro Principal de Compostela emocionou a todos os asistentes. Este verán tivemos oportunidade de conversar con ela, poucos días despois de ter recibido en Pontevedra o Premio Día da Galiza Mártir polo seu labor na recuperación da memoria histórica. 6 terra e tempo xullo-decembro 2008 Terra tempo147_48 3/2/09 13:20 Página 7 Entrevista a Teresa Alvajar – Vostede provén dunha familia bur- de ser radical. Logo, cando se fun- guesa e republicana. Que lembranzas dou, fíxose do partido de Martínez ten da súa infancia na Coruña? Barrio. Viñeron as elecións do 36, Lembro unha casa na Cidade Vella, que se gañaron limpamente, e meu ao lado da Colexiata de Santa María. pai fixo poñer a bandeira republica- Esa casa téñoa gravada dentro de na no balcón da casa. Lembro dúas min, nunca a esquecerei, tiña algo nenas da miña idade que dicían: especial. Cando volvín despois de “non importa porque os militares trinta anos fóra de Galiza, o primei- van implantar a ditadura”. Quero di- ro que fixen foi ir vela por fóra. cir que, se elas facían ese comenta- Quedei mirando e era como se vise rio é que o oían na casa, que a cousa todas as habitacións, unha por un- xa se estaba cocendo. ha, a miña avoa sentada nunha bu- – A súa nai tamén tiña actividade taca, coa ventá aberta mirando para política como militante galeguista. Amparo e María Teresa na Coruña no 1935. A a rúa... aquela casa ten moitas lem- Miña nai foi dos Irmandiños primei- branzas. Nunca a esquecerei. Logo ro e logo a primeira afiliada ao Parti- estes anos felices seguiron a guerra, a cadea, o fomos vivir á rúa Panadeiras, vici- do Galeguista na Coruña, na agrupa- exilio dunha familia leal co seu país ños de Casares Quiroga, e alí foi ción feminina no ano 35. Era cando veu todo o mal que tivemos republicana pero, por riba de todo, enriba. Aquela casa trouxo moi ma- galeguista. Entre os dous había un la sorte. respecto mutuo. – Quen compartía esa casa? – César Alvajar era republicano e Os catro irmáns, meus pais e miña anticlerical pero non galeguista. avoa por parte de nai, que fora mes- Logo evolúe e acaba sendo repre- tra nunha aldea, en Vilaboa (Culle- sentante do galeguismo no exte- redo), onde nacera miña nai. Era un- rior. ha persoa moi avanzada. Lembro Non é ben así. El dicía desde o come- que cando foran os sucesos de Astu- zo que non o tiñan por un dos bos e rias fun con ela cobrar a pensión xenerosos pero si era galeguista. Fixo que lle daban como mestra xubilada a campaña do Estatuto e traballou e vin que nun momento cruzou a por todo iso. rúa sen que eu soubera por que. Un – Amparo López tiña ideas moi amigo que andaba por alí pregun- avanzadas. toulle onde ía e ela díxolle que non Era unha muller moi libre, que loita- quería atopar con asasinos. “Os que ba polo voto das mulleres. Niso, nos salvaron, Adela, os que nos sal- mesmo meu pai tiña receos pero lo- varon!” dixo o outro. Eu comecei a go convenceuse de que os homes e ver o que estaban a facer os fascis- as mulleres tiñan que ter os mes- tas e o seu labor de toupas contra a mos dereitos. Miña nai era a primei- República. ra muller bacharel da Coruña. Estu- – De onde lle viña o apelido Jean? dara tamén música e francés e era De orixe francesa. Era Adela de Jean galeguista dos pés á cabeza. Ade- pero ela quitou o “de”. Non lle intere- mais, conviviu varios anos co meu saba nada. pai antes de casar e só o fixeron po- – Que actividade tiñan os seus los seus fillos e despois de que na- pais? ceramos. Meu pai traballou na Voz de Galicia – Foi quen promoveu que as súas e no Concello da Coruña. Despois fillas tivesen tamén estudos? era presidente do Ateneo Republica- Eu tiña menos, pero Amparo si. Ana no e de Unión Republicana. Primei- María deixara os estudos porque lle ro era radical, do partido de Le- tiraba o violín. Tocara na Orquestra rroux, pero cando este fixo o Sinfónica da Coruña de violín pri- goberno, lembro que me dixo que meiro. Miña nai e Amparo tocaban publicara no xornal que xa deixara o piano. xullo-decembro 2008 terra e tempo 7 Terra tempo147_48 3/2/09 13:21 Página 8 Entrevista a Teresa Alvajar Diversos momentos da vida de María Teresa. – Acórdase de Castelao naquela Non pensabamos que todo aquilo No 1935 (a república), no 1942 (a ocupación nazi) época? puidese pasar. Cando se proclamou e logo cos seus fillos Margarida e Rafael. Lembro que cando se topaba coa mi- en Soria o estado de guerra, meu pai ña nai pola rúa dábanse unha aper- quedou no goberno todo o que pui- ta e dous bicos e saudábanse cun do, en contacto con Madrid para ter “saúde irmán” que era chocante para noticias dos acontecementos. En moita xente, tratándose dunha mu- Soria só había uns poucos gardas de ller. Queríanse moito. Lembro a asalto e gardas civís. Daquela lem- Castelao cando deu o mítin do Esta- bro que o tenente coronel da garda tuto Galego na Coruña. Daquela ha- civil se puxo de acordo coa columna bía dous teatros, o Rosalía de Castro de fascistas que viña sobre Soria. Vi- e o Linares Rivas. Falaron nun deles ñeron ao despacho de meu pai pro- e no outro había altavoces para que poñéndolle matalo e el non autori- a xente escoitara. Nese acto intervi- zou aquel asasinato. Iso chegou aos ra tamén meu pai. Eu sempre ía aos seus oídos e foi o que nos salvou seus mítins. porque obrigou a meu pai a saír de – Como se viviu a República na súa Soria. El pensaba que era tan sinxe- familia? lo como deixar entrar ao goberna- Con moito entusiasmo. Meu pai des- dor de Franco e darlle os poderes. de que se proclamou a República foi Meu pai dixo que non abandonaba, sempre o secretario do alcalde. que se non había forza maior el non – Que idioma se falaba na súa casa? marchaba. O tenente contestoulle: O castelán, pero miña nai de peque- “esa forza maior son eu”. na falaba só galego. A xente critica- – Cando se decatan da gravidade ba a miña avoa por deixala falar ga- do momento? lego pero ela dicía que estaba moi Creo que nunca. Non percibín medo ben así. porque había esperanzas de gañar. – Despois marcha para Soria cando Temor, intranquilidade, desasose- nomean a seu pai Gobernador Civil. go... pode ser. A miña nai era moi Imos miña nai e eu. Ana María e Javier optimista e sempre tiña na boca a quedan na Coruña. Meu pai non que- frase: “cando volvamos a Galiza...”. ría ir de gobernador. Xa o quixeran E nunca volveu. nomear para Valencia e Pontevedra e – Despois de Soria cara onde se di- rexeitara. Logo aceptou o de Soria e rixen? pediulle a miña nai que fosemos con A meu pai danlle un posto na Xunta el. Alí estamos moi pouco tempo, non de Defensa e de aí transládano a Va- foron máis de quince días. lencia co goberno. – Falamos do tempo no que se des- – Pero antes paran en Madrid, envolve o golpe militar. Non vivían onde se atopan coa súa irmá Am- con temor? paro. 8 terra e tempo xullo-decembro 2008 Terra tempo147_48 3/2/09 13:21 Página 9 Entrevista a Teresa Alvajar CÉSAR ALVAJAR: A VOZ DE GALIZA EN EUROPA contaban co apoio do pequeno grupo galego que alí eisiste. O Plá está entregado a Lister e non cesa de escrebir ao inte- rior contando mentiras, inxuriando e calumniando a todos cantos non lle fagan caso a él. Foi por esto que eu fun o úni- co Ministro que non tiña segredario. Pero, a pesares de todo elo, César Alvajar podía prestarnos un gran servizo e podía- mos, de paso, axudalo. Para eso vou a esplicarche o plan que estamos estudando. Como xa che dixen máis arriba, o movimento federalista euro- peo ocupa a nosa atención e o discurso de César na Sorbon- ne, falando en nome de Galiza merece o noso sinceiro aplauso. Será ben observar que os comunistas están fora do movimen- to federalista europeo e César Alvajar arrédase deles pol-o fei- César Alvajar, sentado rodeado da súa familia en París to de ser federalista e levar a voz de Galiza n-esa custión. Pois ben; pensamos dirixirnos ao goberno vasco e ao Presidente César Alvajar Diéguez (1892-1965), empregado municipal e catalán (que é o único que queda do goberno de Cataluña) a fin xornalista, político republicano coruñés afecto ó Partido Re- de entendernos con eles para aituar conxuntamente, en nome publicano Radical, polo que foi candidato nas eleccións cons- dos tres povos, no movimento federalista europeo.