PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ZAKLIKÓW (857) Warszawa 2007 Autorzy: ANDRZEJ BOGACZ*, KRYSTYNA WOJCIECHOWSKA**, ANNA BLIŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*** Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW Bąk** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRYŚ-GODLEWSKA** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA** *Przedsiębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsiębiorstwo Geologiczne SA, „POLGEOL” ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ***Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści I. Wstęp (A. Bogacz)............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Bogacz)................................................ 4 III. Budowa geologiczna (A. Bogacz) ..................................................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin (A. Bogacz)............................................................................................... 11 1. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 11 2. Kopaliny ilaste........................................................................................................ 15 3. Kopaliny węglanowe.............................................................................................. 17 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Bogacz).............................................................. 19 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Bogacz) ......................................... 22 VII. Warunki wodne (A. Bogacz) ........................................................................................... 24 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 24 2. Wody podziemne.................................................................................................... 24 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 27 1. Gleby (A. Bliźniuk, P. Kwecko).............................................................................. 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 29 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ................................................................... 32 X. Warunki podłoŜa budowlanego (A. Bogacz)................................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Bogacz).................................................................... 41 XII. Zabytki kultury (A. Bogacz)............................................................................................ 46 XIII. Podsumowanie (A. Bogacz)............................................................................................. 47 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 49 I. Wstęp Arkusz Zaklików Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Przedsiębiorstwie Geologicznym w Krakowie w 2007 roku zgodnie z Instrukcją opracowa- nia Mapy geośrodowiskowej Polski (Instrukcja....,2005). Przy jego opracowaniu wykorzysta- no materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Zaklików Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1 : 50 000 roku (Dominiak, 2002) wykonanym w Przedsiębior- stwie Geologicznym w Częstochowie. Mapa składa się z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inŜy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga poświęcona jest za- gadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych, przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały znajdujące się w Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, ar- chiwach Wydziału Ochrony Środowiska Podkarpackiego i Lubelskiego Urzędu Wojewódz- kiego, Delegaturze w Tarnobrzegu i Starostwach Powiatowych w Janowie Lubelskim, Kra- śniku oraz Stalowej Woli. Ponadto wykorzystane zostały materiały i informacje uzyskane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Rzeszowie, Dyrekcji Lasów Państwowych w Rzeszowie oraz Urzędach Gmin znajdujących się na obszarze arkusza (Gościeradów, Trzydnik DuŜy, Potok Wielki, Modliborzyce i Zaklików). Informacje archi- walne zweryfikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikację sozologiczną złóŜ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersję cyfrową, a dane dotyczące złóŜ surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Zaklików ograniczony jest współrzędnymi: 22000’ i 22015’ długości geograficznej wschodniej oraz 50040’ i 50050’ szerokości geograficznej północnej. W układzie administracyjnym obszar arkusza połoŜony jest na granicy województw: podkarpackiego i lubelskiego. Większą część obszaru arkusza (centralną i południowo- zachodnią) zajmują tereny naleŜące do województwa podkarpackiego w powiecie stalowo- wolskim. Prawie cały ten obszar to tereny gminy Zaklików. Gminy Radomyśl i Pysznica zaj- mują tylko niewielkie fragmenty w południowej i południowo-wschodniej części arkusza. Północna i wschodnia część obszaru arkusza to tereny województwa lubelskiego. Część pół- nocna obejmuje fragmenty gmin: Gościeradów i Trzydnik DuŜy, naleŜących do powiatu kra- śnickiego, natomiast we wschodniej części znajdują się fragmenty terenów gmin: Potok Wiel- ki oraz Modliborzyce, stanowiące część powiatu janowskiego. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 1998) (fig.1), przez obszar arkusza przebiega równoleŜnikowo granica dwóch jednostek w randze prowincji: w północnej części WyŜyn Polskich, a w południowej Karpat i Podkarpacia. W prowincji WyŜyny Polskie na omawianym terenie wyróŜnia się: podprowincję WyŜyna Lubelsko – Lwowska i makrore- gion WyŜyna Lubelska. Jednostką niŜszego rzędu jest tu mezoregion Wzniesienia Urzędow- skie stanowiący wysoczyznę porozcinaną erozyjnie siecią dolin rzecznych (prawobrzeŜne dopływy Sanny). Wzgórza zbudowane z utworów kredowych i mioceńskich pokryte są osa- dami lessowymi o bardzo zmiennej miąŜszości, natomiast obniŜenia terenu wypełniają piaski czwartorzędowe. Płynące tu rzeki tworzą doliny nieraz o bardzo stromych i wysokich zbo- czach, jak np. dolina Karasiówki mająca na pewnych odcinkach charakter przełomowy. Wy- soczyznę od połoŜonych na południe terenów nizinnych oddziela wyraźnie zaznaczająca się w terenie Krawędź WyŜyny Lubelskiej tworząca na północ od doliny Sanny wydłuŜoną strefę o szerokości od 1,0 do 3,0 km i względnej wysokości 10,0 - 15,0 m. Cała strefa krawędzi po- rozcinana jest poprzecznie przez liczne doliny i wąwozy. W południowej części omawianego obszaru wyróŜnia się podprowincję Północne Pod- karpacie z makroregionem Kotlina Sandomierska. Jednostką niŜszego rzędu jest mezoregion Równina Biłgorajska obejmujący obszary pomiędzy dolinami Tanwi, Dolnego Sanu oraz Wi- sły, a WyŜyną Lubelską i Roztoczem. Jest to równina denudacyjna o powierzchni łagodnie pochylonej w kierunku zachodnim i południowo-zachodnim. Na przewaŜającym obszarze tereny te są porośnięte lasami. Mono- tonność nizinnego krajobrazu urozmaicają wydmy wykształcone w postaci wałów i wzgórz 4 o róŜnorodnych kształtach i rozmiarach oraz podmokłe zagłębienia z torfowiskami, jeziorka- mi i stawami. Najliczniejsze i największe wydmy znajdują się w południowo-zachodniej czę- ści obszaru arkusza. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Zaklików na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica makroregionu, 4 – granica mezoregionu Mezoregiony WyŜyny Kieleckiej: 342.33 – Przedgórze IłŜeckie, 342.36 – WyŜyna Sandomierska Mezoregiony WyŜyny Lubelskiej: 343.11 – Małopolski Przełom Wisły, 343.13 – Równina BełŜycka, 343.15 – Wzniesienia Urzędowskie, 343.17 – Wyniosłość Giełczewska, 343.19 – Padół Zamojski Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu, 512.47 – Równina Biłgorajska, 512.49 - PłaskowyŜ Tarnogrodzki NajwyŜej połoŜoną miejscowością są Szczeckie Doły, znajdujące się w północno- zachodniej części omawianego obszaru, gdzie teren osiąga wysokość 272,0 m n.p.m. nato- miast tereny połoŜone najniŜej znajdują się na południe od miejscowości