T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MALİYE ANABİLİM DALI MÜKELLEF-İDARE İLİŞKİSİ BAKIMINDAN VERGİ UYUMU VE TÜRK VERGİ SİSTEMİNDEKİ GELİŞMELER Abdullah KAPLAN 1430214574 YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Ramazan ARMAĞAN ISPARTA-2017 TEŞEKKÜR Akademik çalışmalarımın ve bu çalışmamın her aşamasında olumlu görüşleri, tutumları ve varlığı ile yol gösterici olan ve hayatımıza çok önemli katkılar sağlayan tez danışmanım kıymetli hocam Prof. Dr. Ramazan ARMAĞAN ve kıymetli eşi Yrd. Doç. Dr. Ayşe ARMAĞAN’a hem çalışmalarımda hem de tez jürimde bulunarak önemli katkıları olan, Yrd. Doç. Dr. Ceyda ŞATAF’ a, tez jürimde yer alarak kıymetli katkılar sağlayan Yrd. Doç. Dr. Mustafa TAYTAK’ a, çalışmalarımda önemli, katkıları olan Doç. Dr. Hüseyin Güçlü ÇİÇEK’ e, hayatımın her aşamasında kıymetli katkıları olan sevgili aileme ve tüm yakınlarıma teşekkürlerimi sunuyorum. iii (KAPLAN, Abdullah., Mükellef-İdare İlişkisi Bakımından Vergi Uyumu ve Türk Vergi Sistemindeki Gelişmeler, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2017) ÖZET Vergiler geçmişten günümüze kadar olan zaman içinde devletlerin en önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Gelecekte de vergi gelirlerinin yerini alabilecek herhangi bir kaynak öngörülememiş olması, vergilerin gelecekte de devletlerin en önemli gelir kaynağı olmaya devam edeceğinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Vergi uyumu, vergi mükelleflerinin yürürlükteki vergi mevzuatının ruhuna ve yazılı metnine uygun olarak vergiye ilişkin görevlerini tam ve zamanında yerine getirmeleri olarak tanımlanmaktadır. Vergi uyumsuzluğu ise vergi kayıp ve kaçaklarına sebep olacak her türlü tutum ve davranış olarak değerlendirilmektedir. Vergi ahlakı vergi konusundaki içsel bir motivasyon olarak içsel etkenlere vurgu yaparken vergi uyumunda vurgu idarenin vergi uyumunu sağlamak için yaptığı uygulamaları da kapsamaktadır. Türkiye’de vergilerin tam ve zamanında hazineye aktarılabilmesi için mükellef odaklı bir anlayışla mükelleflere kaliteli hizmet sunarak vergi uyumunu arttırmak üzere 2005 yılında Gelir İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Gelir İdaresi Başkanlığının kuruluşundan itibaren toplam vergi gelirlerinin GSYH’ye göre oranının yıllar itibarı ile artmış olması bu konuda yapılan çalışmaların olumlu sonuçları olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada, konu ile ilgili literatür ve yapılan ampirik çalışmalar incelenmiştir. Birinci bölümde vergilerin tarihsel gelişimi ve vergiye ilişkin temel kavramlar incelenmiştir. İkinci bölümde, vergi uyumunun teorik yapısı incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Türk Vergi Sistemi özelinde vergi uyumu değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde de vergi uyumu konusunda geçmişten günümüze doğru olumlu yönde gelişmeler kaydettiği ancak yeterli olamadığına geliştirilmesi gerektiğine ve bu husustaki önerilere yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: vergi, mükellef, vergi idaresi, vergi uyumu. iv (KAPLAN, Abdullah., Tax Compliance, For The Relationship Between Taxpayers And Tax Administration And Developments In Turkish Tax System, Master’s Thesis, Isparta, 2017) ABSTRACT Taxes are the most important source of revenue for the state from the past to the present day. Since, no other source of tax revenues could be foreseen for the future, taxes will continue to be accepted as the most important source of income of the state in the future. Tax compliance is defined as taxpayers' fulfillment of their full and timely taxation duties in accordance with the spirit of the applicable tax laws and the written text. Tax incompatibility is assessed as any kind of attitude and behavior that will cause tax losses and evasion. Tax ethics emphasizes internal factors as an internal motivation in the tax issue, the emphasis in tax harmonization also includes practices that have been implemented to ensure tax compliance. In 2005, the Revenue Administration Department was established to provide taxpayers with high-quality services with a taxpayer-focused approach to ensure that taxes can be fully and timely collected in Turkey. The fact that the ratio of the total tax revenues to the GDP since the establishment of the Department of Revenue Administration has increased over the years can be regarded as positive results of the studies carried out on this subject. In the study, the relevant literature and empirical studies were reviewed. In the first part, historical development of taxation and basic concepts about taxation were investigated. In the second part, the theoretical structure of tax compliance has been examined. In the third part of the study, tax compliance was assessed in the Turkish Tax System. In the results section of the study, proposals have been made to improve tax compliance. develops compared to the old one in terms of tax compliance, but this is not enough and need to be developed Key Words: tax, taxpayer, tax administration, tax compliance. v İÇİNDEKİLER TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI .......................................................................... i YEMİN METNİ .............................................................................................................. ii TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iii ÖZET ............................................................................................................................... iv ABSTRACT ..................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. vi KISALTMALAR .......................................................................................................... xii TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... xiv ŞEKİLLER DİZİNİ ...................................................................................................... xv EKLER DİZİNİ ............................................................................................................ xvi ÖNSÖZ ......................................................................................................................... xvii GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM VERGİNİN TARİSEL GELİŞİMİ VE VERGİYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR 1.1. VERGİ TARİHİNİN KÖKENLERİ .......................................................................... 6 1.1.1. Sümerlerde Vergilendirme .................................................................................. 7 1.1.2. Eski Mısır’da Vergilendirme ............................................................................... 8 1.1.3. Antik Yunan’da Vergilendirme ........................................................................... 9 1.1.4. Roma’da Vergilendirme ...................................................................................... 9 1.2. OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA VERGİLENDİRME ................................. 10 1.3. TÜRKİYE CUMHURİYETİNDE VERGİLENDİRME ......................................... 14 1.4. VERGİNİN TANIMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ ................................................ 16 1.5. TÜRK ANAYASALARINDA VERGİLENDİRME PRENSİPLERİ..................... 20 1.5.1. 1876 Anayasasında Vergilendirme Prensipleri ................................................. 21 1.5.2. 1921 Anayasasında Vergilendirme Prensipleri ................................................. 22 1.5.3. 1924 Anayasasında Vergilendirme Prensipleri ................................................. 22 1.5.4. 1961 Anayasasında Vergilendirme Prensipleri ................................................. 23 1.5.5. 1982 Anayasasında Vergilendirme Prensipleri ................................................. 23 1.6. VERGİLEME İLKELERİ ........................................................................................ 25 1.6.1. Adalet İlkesi ...................................................................................................... 26 1.6.2. Belirlilik / Kesinlik İlkesi .................................................................................. 27 1.6.3. Kanunilik İlkesi ................................................................................................. 27 1.6.4. Uygunluk İlkesi ................................................................................................. 28 1.6.5. İktisadilik İlkesi ................................................................................................. 28 1.6.6. Verimlilik İlkesi ................................................................................................ 29 1.6.7. Esneklik İlkesi ................................................................................................... 29 1.6.8. Eşitlik İlkesi ....................................................................................................... 30 vi 1.6.9. Genellik İlkesi ................................................................................................... 30 1.6.10. Yararlanma İlkesi ............................................................................................ 31 1.6.11. Ödeme Gücü İlkesi .......................................................................................... 31 1.6.12. Açıklık İlkesi ................................................................................................... 32 1.6.13. İstikrar İlkesi ...................................................................................................