STICHTING VOOR BODEMKARTERING / WAGENINGEN DE BODEMGESTELDHEID VAN DE HAARLEMMERMEER WITH A SUMMARY SOIL CONDITIONS OF THE HAARLEMMERMEER Dr J. C. F. M. HAANS l.i. STAATSDRUKKERIJ %â^ UITGEVERIJBEDRIJF VERSL. LANDBOUWK. ONDERZ. No.60. 7 — 'S-GRAVENHAGE — 1954 INHOUD1 WOORD VOORAF Blz. 1. INLEIDING , . , . 1 1. Ligging, waterstaatkundige toestand en verkaveling van het gebied . 1 2. Methode van onderzoek 1 3. Het ontstaan van het Haarlemmermeer en de afzetting van de oude zeeklei 2 4. De voornaamste bodemgroepen en bodemreeksen en hun vorming 4 5. De bodemkaart 6 6. Het gebruik en de waardering van de gronden 7 II. BESCHRIJVING VAN DE LEGENDA VAN DE OVERZICHTSKAART 9 1. Inleiding 9 2. Oude-zeezandgronden en oude-zeezandovergangsgronden (Pz) ... 12 3. Hoofddorpgronden (Pg) 16 4. Oude-zeekleigronden (Pk en Po) 26 5. Beinsdorpgronden (Pb) 37 6. Restveengronden (Pv) 42 7. Bijzondere onderscheidingen (B) 45 8. Toevoegingen 46 III. AFZETTING EN VORMING VAN DE HAARLEMMERMEERPOLDERGRONDEN ... 50 1. Inleiding 50 2. Topografie 50 3. Geologie 50 4. De waterstaatkundige toestand 54 5. Bodemvorming 55 IV. BESCHRIJVING VAN DE BODEMKAART 66 1. Inleiding 66 2. Verbreiding van de bodemgroepen en bodemreeksen op de kaart . 66 3. Gedetailleerde beschrijving van de bodemkaart, sectiegewijs .... 70 V. LANDBOUWKUNDIGE EIGENSCHAPPEN VAN DE GEKARTEERDE GRONDEN ... 95 1. Inleiding 95 2. Oude-zeezandgronden en oude-zeezandovergangsgronden (Pz) ... 99 3. Hoofddorpgronden (Pg) 101 4. Oude-zeekleigronden (Pk en Po) 104 5. Beinsdorpgronden (Pb) 108 6. Restveengronden (Pv) 109 7. Gediepspitte, gediepploegde, uitgegraven of opgehoogde percelen . 110 8. Verlande kreekjes 112 9. Meermolm 113 1 De auteur promoveerde op een gelijkluidend proefschrift tot Doctor in de Landbouw- kunde aan de Landbouwhogeschool te Wageningen op 18 Maart 1955. Biz. 10. Zoute kwel 118 11. Tuinbouw 119 12. Ontwatering en drainage 120 13. De vruchtbaarheidstoestand 121 VI. BESCHRIJVING VAN TWEE DETAILBODEMKAARTJES 126 1. Inleiding . 126 2. Detailbodemkaart van de kavels GG 1 t/m GG 3 126 3. Detailbodemkaart van de kavels PP 17 t/m PP 21 129 VIL ENKELE BIJZONDERE ASPECTEN VAND E BODEMGESTELDHEID IN DE HAARLEM­ MERMEER 132 1. Het ontstaan van de zure gronden 132 2. Groei en afslag van het veen 134 3. Kwel 137 VIII. KORRELGROOTTE-ANALYSES 141 1. Inleiding 141 2. Grafische verwerking volgens DOEGLAS 141 3. Bespreking van de korrelgrootte-analyses uit de Haarlemmermeer en enkele andere zeekleigebieden 143 SUMMARY 148 LITERATUUR 153 BIJLAGEN: 1. Bodemkundige overzichtskaart van de Haarlemmermeer, schaal 1:25 000 2. Bodemkundige detailkaart van de kavels GG 1—GG 3, schaal 1: 5000 3. Bodemkundige detailkaart van de kavels PP 17—PP 21, schaal 1: 5000 4. Hoogtekaart van het noordoostelijk deel van de Haarlemmermeer, schaal 1 :2 5 000 5. De oeverlijnen van het Haarlemmermeer op verschillende tijden vóór de droog­ making (naar RAMAER, 1892), schaal 1: 10000 0 6. De kavels met onderbemaling in de Haarlemmermeerpolder, schaal 1 : 100000 . (Naar gegevens van Ir A. MEIJERS) 7. Oriëntatiekaart van de Haarlemmermeer en omgeving, schaal 1: 5 0 000 8a. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters uit de Haarlemmermeer Sb. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters van oude zeeklei uit Groot- Mijdrecht 8c. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters van schorgronden (DE BAKKER, 1950) Sd. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters afkomstig van de Wilhelminapolder (plaatgronden) (DE BAKKER, 1950, bijl. 13 en 14) 8e. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters van kreekrug-, overgangs- en poel- gronden (DE BAKKER, 1950) S/. Korrelgrootte-diagram van grondmonsters uit de IJpolders WOORD VOORAF Dit rapport over de bodemgesteldheid van de Haarlemmermeer is het resultaat van een onderzoek, dat in opdracht van de Afdeling Akker- en Weidebouw van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening werd uitgevoerd. De aanleiding tot de opdracht was gelegen in het bestaan van een aantal bedrijf skarteringe n van afzonderlijke bedrijven in de polder. Het initiatief tot het maken van deze bedrijfskaartje s was ge­ nomen door Ir P. A. DEN ENGELSE, de methodiek werd opgesteld door Ir L. R. DIJKEMA in de jaren vlak voor de oorlog. In latere jaren werden de karteringen door assistenten van de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst uitgevoerd. Bij cultuurtechnische werkzaam­ heden als diepspitten, bij het geven van adviezen door de Landbouwvoorlichtingsdienst e.d. hebben deze kaartjes hun nut bewezen. De opdracht door de Afdeling Akker- en Weidebouw werd verstrekt om van deze karteringen een afronding te maken. Het veldwerk voor dit onderzoek werd uitgevoerd door de heren C. HAMMING en W. C. MARKUS, resp. opzichter en karteerder bij de Stichting voor Bodemkartering en de heer G. A. BROEKHOVEN, assistent bij de Landbouwvoorlichtingsdienst. Ook de heer Ir H. W. SCHUT, tijdelijk werkzaam bij de Stichting voor Bodemkartering, assisteerde hierbij enige tijd. Hij verzorgde speciaal de opname van de detailbodemkaartjes. Door vele anderen werd aan de totstandkoming van dit werk medewerking verleend. De Rijkslandbouw- en -tuinbouwvoorlichtingsdiensten boden steeds hun zeer gewaar­ deerde medewerking. Dankbaar gebruik werd gemaakt van het grondmonsterarchief van de polder, aanwezig in de Christelijke Landbouwwinterschool van Hoofddorp en van de boorgegevens van de bestaande bedrijfskarteringen. De Provinciale Planologische Dienst verschafte kaartmateriaal, de Rijkswaterstaat ge­ gevens over diepboringen en luchtfoto's. Talloze landgebruikers stelden ons in het bezit van waardevolle praktijkgegevens. Allen, die hun medewerking verleenden aan het tot stand komen van dit werk, dank ik daarvoor zeer. Afb. 1. Situatiekaart van de Haarlemmermeer en omgeving. Fig. 1. General map of the Haarlemmermeer and its vicinity. I. INLEIDING 1. LIGGING, WATERSTAATKUNDIGE TOESTAND EN VERKAVELING VAN HET GEBIED De Haarlemmermeerpolder is gelegen in de provincie Noord-Holland, ten zuiden van de lijn Amsterdam-Haarlem en direct oostelijk van de oude duinenrij (afb. 1). Met een oppervlakte van ruim 18 000 ha is hij de grootste Hollandse droogmakerij. De polder ontstond door de drooglegging van het Haarlemmermeer, welk werk in 1852 gereed kwam. De gemiddelde maaiveldsligging van de polder bedraagt ruim 4 m beneden N.A.P. De polder wordt geheel omgeven door de Ringdijk met de Ringvaart (afb. 2), welk kanaal een peil heeft van 0,60 m beneden N.A.P. en tot Rijnlands boezem behoort. Aan deze Ringvaart staan twee gemalen, één op elk uiteinde van de Hoofdvaart, die het overtollige water uit de polder uitslaan. De Hoofdvaart is een kanaal dat in de lengte door de polder loopt. De polder is recht en strak verkaveld; evenwijdig aan en loodrecht op de Hoofdvaart wordt hij doorsneden door wegen en tochten. De afmetingen der kavels zijn 200 bij 1000 m. Hier en daar aan de randen, o.a. waar stukken oud land mee ingedijkt zijn, vindt men een afwijkende verkaveling. De Haarlemmermeer is overwegend een akkerbouwgebied. De polder heeft daarom een diep waterpeil; de gronden zijn tot 1,25 à 1,50 m ontwaterd. Hier en daar aan de randen, waar nog veengronden aanwezig zijn, komen weidebedrijven voor. Aan de rand ter hoogte van Heemstede en Bennebroek liggen zandgronden met weidebedrijven en tuinbouw. Ook op andere plaatsen, vooral aan de rand, liggen enkele tuinbouwbedrijven. Hoofddorp is het agrarische centrum van de polder; ook Nieuw-Vennep en Vijfhuizen zijn agrarische dorpen. Badhoevedorp en Zwanenburg zijn meer forensenplaatsen. In het noordoosten van de polder ligt de luchthaven Schiphol. In het oosten en zuidoosten wordt de Haarlemmermeer, behalve door een smalle strook boezemland bij Aalsmeer en door de Westeinderpias, begrensd door verschillende droog­ makerijen; in het noorden eveneens door enkele droogmakerijen, verder door veenpolders, terwijl ook aan de westrand tussen de oude duinenrij en de polder verschillende veenpolders aanwezig zijn. 2. METHODE VAN ONDERZOEK Na hetgeen de laatste jaren geschreven is over de methode van het bodemkundig onderzoek, zoals dat door de Stichting voor Bodemkartering verricht wordt (zie o.a. EDEL­ MAN, 1945 en DEBAKKER , 1950), kan met enkele opmerkingen, speciaal betrekking heb­ bende op het onderhavige gebied, worden volstaan. Voor het samenstellen van de overzichtskaart werden met een handboor één à twee waarnemingen per ha verricht tot een diepte van 1 à 1,20 m. Daarnaast werden verschil­ lende profielen beschreven en bemonsterd. Een dankbaar gebruik werd gemaakt van het grondmonsterarchief, aanwezig in de Christelijke Landbouwwinterschool te Hoofddorp. In dit archief, dat in eerste instantie is aangelegd door Ir L. R. DIJKEMA en Ir P. A. DEN ENGELSE en momenteel beheerd en bijgehouden wordt door de Rijkslandbouwvoorlich- tingsdienst, zijn talloze grondmonsteranalyses met nauwkeurige plaatsbepaling aanwezig. Afb. 2. Ringdijk en Ringvaart van de Haarlemmermeer; links de diep gelegen polder met bouwland, rechts van de Ringvaart boezemland. -;•&«,- -.it*? *.' ..- Fig. 2. Enclosure dam and enclosure canal of the Haarlemmermeer, on the left the low hing polder with arable land, to the right of the enclosure canal „boezemland" of Rijnland. Voor het grootste gedeelte van de polder beschikten wij over luchtfoto's. Voor zover mogelijk werd hiervan gebruik gemaakt om aan de hand van de veldwaarnemingen, kreken en humeuze plekken in te tekenen of te omgrenzen. Soms zijn de luchtfoto's ook gebruikt om de kartografische grondslag (1 : 10 000 kaarten van de P.P.D.) te verbeteren, waar deze onvoldoende was. Voor het samenstellen van de twee detailkaartjes