“Ook Belazerd?” Een consumentenonderzoek naar tv-inbelspelletjes Tweede-Kamerfractie SP Rotterdam, april 2001 Inhoud Voorwoord 3 Samenvatting en aanbevelingen 4 1 Consumentenonderzoek ‘Actie Belspel’ 6 1.1 Doorgestoken kaart: het inbelcircus 6 1.2 Inbellen: de aantallen, de techniek, de inkomsten 7 2 Actie Belspel: reacties 10 2.1 Prijs nooit gehad: 5% 10 2.2 Informatie over de bedrijfsvoering: 7% 11 2.3 Klacht over deelname, de gang van zaken: 56% 13 2.4 Klacht over kinderen die willen bellen: 3% 17 2.5 Verslaving aan belspelletjes: 8% 18 2.6 Steunbetuiging voor actie: 8% 19 2.7. Is dit een zaak voor de politiek?: 8% 19 2.8 Kenbaar maken van totale afkeer van belspelletjes: 5% 20 3 Wetgeving en Kamervragen 22 3.1 Wetgeving: de Wet op de Kansspelen 22 3.2 De inbelspelletjes op tv: bemoeienis van Kamerleden 24 3.3 Politiek bemoeienis: samenvatting 27 Noten en bronnenverwijzingen 28 Bijlage: Persbericht SP, 23 februari 2001 29 Voorwoord Geachte lezer, Dit onderzoek gaat over de geschiedenis en de consumentenwaar- dering van de TV-inbelspelletjes. ‘Is dit iets voor een politieke partij?’ kan men zich afvragen. Het antwoord is: het zou nee moe- ten zijn, en het had ook nee kunnen zijn. Het is een petite histoire van de laat-maar-lopen mentaliteit die al jaren in de mode is. Dit- maal betreft het een mediaonderwerp. In dit rapport kunt u lezen hoe Kamerleden attentie vroegen voor het onderwerp, hoe de paarse regering gedoogde en hoe omroepen in dit vacuüm vol- ledig hun gang gingen-en gaan. En de reactie van de burger op het verschijnsel ‘inbelspel’. Een reactie die er niet om liegt. mr. Jan de Wit lid Tweede Kamer voor de SP drs. F.J. Ingen Housz medewerker Tweede-Kamerfractie SP 3 Samenvatting en aanbevelingen In februari 2001 is de SP-Kamerfractie uiteen van 4 à 5 miljoen tot 54 miljoen op begonnen met een consumentenonderzoek jaarbasis. naar de vele inbelspelletjes op TV. Aanlei- ding hiervoor waren de reacties die de SP • De consument ondertussen heeft geen ontving naar aanleiding van een uitzen- enkel inzicht op de wijze van selecteren ding van het consumentenprogramma Ra- door het tv-spel, de grootte van de kans op dar hierover, waarin SP-Kamerlid Jan de een prijs en de toebedeling van de deelna- Wit het woord voerde over inbelspelletjes me. Er is geen notarieel toezicht, sommige en de strijdigheid met de Wet op de Kans- programma’s zijn niet live en in sommige spelen. Het onderzoek valt uiteen in twee gevallen wordt de gewonnen prijs nooit delen: een analyse van het verschijnsel ‘in- uitgekeerd. belspelletje’ en de reacties hierop en een overzicht van de aandacht vanuit de poli- • Over het algemeen vinden kijkers de tiek. De conclusies van het totaal zijn in programma’s oplichterij en geldklopperij, het kort: met name vanwege de suggestie die wordt gedaan dat de prijs zo voor het grijpen ligt • Al vanaf 1995 is er door politici aan- en dat er niemand belt. Veel reflectanten dacht gevraagd naar de toelaatbaarheid zouden een verbod op prijs stellen, ande- van deze spelletjes en ook naar de wijze ren willen ‘leuke’ spelletjes en tegen nor- van selectie, deelname, prijzen e.d. Steeds maal tarief of via inschrijving met een heeft de regering toegezegd het OM een briefkaart. onderzoek te laten doen, maar daar is niets van terecht gekomen. Vanaf begin 1999 • Ook kinderen willen graag bellen om- verschuilt men zich achter de ‘constructie- dat ze menen gemakkelijk kans te maken, ve voorstellen tot zelfregulering’ en het niet tot vreugde van de ouders. toekomstige concept van de ‘gratis kans- spelen’. De overheid heeft de zaak lang- • Er wordt melding gemaakt door consu- durig ‘gedoogd’ waardoor nu de huidige, menten dat ze het bellen niet konden laten. onduidelijke situatie bestaat. Ze zeggen een zekere verslaving te kennen en hebben zich laten afsluiten voor 0900- • De organisatoren van inbelspelletjes nummers. zijn in dit perspectief de lachende derde: al zes jaar lang kunnen ze zonder dat ze • De laissez-faire strategie van de over- iets in de weg gelegd wordt hun gang heid ten aanzien van de inbelspelletjes is in gaan, al twee jaar verschuilt men zich strijd met de huidige en ook toekomstige achter de ‘zelfregulering’. Ongecontro- grondslagen van het gokbeleid te weten: leerd kunnen ze met twijfelachtige me- het beschermen van consumenten, het thoden die door de overheid gedoogd tegengaan van criminaliteit en het tegen- worden grote hoeveelheden geld naar gaan van gokverslaving. zich doorsluizen. De schattingen lopen 4 • Naar de letter van de Wet op de Kans- subjectiviteit. Als voorbeeld: de eerste spelen zijn de organisatoren (de omroe- reactie van de branche op voorstellen van pen) die dergelijke spelletjes in hun pro- de College van toezicht op de kansspelen grammering opnemen, strafbaar. Een om de kosten van inbelspelletjes op maxi- strafrechtelijk onderzoek is gewenst. maal 45 cent per minuut te stellen zijn weggewuifd. De Holland Media Groep • Een direct verbod op inbelspelletjes is vond 45 cent per minuut onvoldoende on- geboden gezien de schandelijke wijze derbouwd.1 Het ministerie dient inzake de waarop ze langdurig gedoogd zijn en door belspelletjes en in ruimere zin de ‘gratis de aanbieders ongecontroleerd geëxploi- kansspelen’ advies in te winnen bij consu- teerd worden. mentenorganisaties en niet alleen bij de branche. • De door het ministerie voorgestelde weg via ‘zelfregulering’ van de branche is • De voorstellen inzake het ‘gratis kans- gevaarlijk: het is de kat op het spek binden. spel’ zoals gedaan door de regering zijn al- De belanghebbenden zelf moeten nu re- leen acceptabel wanneer het ook werkelijk gels maken én ook toezien op de naleving ‘gratis’ is. De consumentenbelangen zijn van deze regels en voor de hand ligt dat dit ermee gediend een duidelijk inzicht te heb- zal leiden tot belangenverstrengeling en ben in de organisatie en prijsverdeling. 5 1 Consumentenonderzoek ‘Actie Belspel’ De SP is half februari begonnen met een De doelstelling van het SP-consumenten- consumentenonderzoek naar de publieks- onderzoek is primair te peilen wat ‘de kij- ervaringen met de inbelspelletjes die in de ker’ en ‘de speler’ kwijt wilden over de er- afgelopen zes jaar met name de commer- varingen met deze agressieve vorm van tv- ciële omroepen en in het bijzonder de Hol- vermaak. Ook wij realiseerden ons dat het land Media Groep (Veronica, RTL4 en 5) uiteraard moeilijk is de belspel-consument worden uitgezonden. De aanleiding hier- te vinden juist doordat de verder anonieme voor is dat Jan de Wit na zijn optreden in belspel-kijker moeilijk te bereiken is, maar het TROS-consumentenprogramma Radar naar aanleiding van de aandacht die Radar (november 2000) over de inbelspelletjes er aan gaf, en de reacties daarop leek het reacties kreeg van tv-kijkers in het land met ons toch zinnig de poging te wagen. De SP hun ervaringen over inbelspelletjes. Ver- startte op 24 februari 2001 het consumen- volgens is nagegaan wat er nu feitelijk tenonderzoek.4 In drie weken tijd kwamen bekend is over ‘tv-inbelspelletjes’ en dat er ongeveer 80 reacties binnen waaruit een bleek uitzonderlijk weinig te zijn. In de selectie is gemaakt die hieronder gepubli- loop van het jaar 2000 is door het ‘Amster- ceerd is. dam Institute for Addiction Research’ on- derzocht2 of er mogelijkheden zijn om 1.1 Doorgestoken kaart: onderzoek te doen naar de verslavende het inbelcircus aspecten van de spelletjes. Hieruit is geble- ken dat empirisch onderzoek niet haalbaar De oervorm van het ‘inbelspel’ ligt in de is. Om toch een idee te krijgen of er sprake jaren tachtig bij het TROS-radioprogram- is van een gokverslavend karakter van de ma ’50 pop of een envelop’. In die uitzen- inbelspelletjes is er telefonisch geïnfor- ding kon worden gebeld, moest een vraag meerd bij diverse instellingen voor versla- goed worden beantwoord en kon de win- vingszorg of ze ‘inbelverslaafden’ kenden. naar vervolgens kiezen tussen 50 gulden of Dit bleek niet het geval. een envelop, met een verrassing erin. De technische ontwikkelingen leidden er in de Voorlopige conclusie: over ‘inbelspelletjes’ loop van de jaren negentig toe dat ten aan- was weinig meer bekend dan dat een aantal zien van spelletjes steeds meer mogelijk zaken niet in de haak leken,3 er spelers ble- werd. Een nieuw soort spelletje kwam ken te zijn die hun prijs niet kregen zoals in vanaf ongeveer 1995 op: het inbelspel op het programma Kopspijkers al een aantal ja- de tv. Veronica en RTL5 grossieren inmid- ren geleden aan de orde kwam, de herinne- dels in deze spelletjes, bij Veronica aan één ring dat een keer in een uitzending van Vero- stuk door tussen 9 uur en kwart over 4. nica Call-tv de technici de zaak op zwart zet- Ook de publieke omroepen zijn hieraan in ten omdat ze het niet eens waren met de de loop van 2000 gaan meedoen. De recen- gang van zaken en dat eigenlijk de hele gang tere ontwikkeling is dat ook tijdschriften van zaken – organisatie, geldstromen, prijs- met inbelnummers bellers kans geven om toebedeling – onduidelijk was en is. iets te winnen. Met name damesbladen 6 maken zich hier schuldig aan. Het mecha- getal is lager,’ zegt de computer. ‘Probeer nisme erachter is in alle gevallen dat de gerust een lager getal, maar bel met mate.’ telefoontjes de prijzen ruimschoots beta- Na acht telefoontjes is het raak: het unieke len. Inmiddels zijn er ook inbelpolls bij toegangsgetal blijkt 48 te zijn. De deur tot SBS6 Nieuws en sinds Big Brother op de de studio blijft echter gesloten. ‘We bellen buis verscheen kunnen kijkers bellen om je alleen terug als de computer jouw num- kandidaten weg te stemmen. De toepas- mer als winnaar selecteert.