OOpp zzooeekk nnaaaarr hheett oonnsstteerrffeelliijjkkee 1 Waarom de conservatieven van de negentiende eeuw geen politieke partij hebben opgericht 2 Op zoek naar het onsterfelijke. Waarom de conservatieven van de negentiende eeuw geen politieke partij hebben opgericht Profielwerkstuk geschiedenis Door: Marius de Kok (A6C) Begeleider: R.X. Teunissen Inleverdatum: 21 december 2011 3 4 Sors tua mortalis, non est mortale, quod optas –OVIDIUS– 5 6 Inhoud LECTORI SALUTEM! ....................................................................................................................................... 9 VRAAGSTELLING ......................................................................................................................................... 11 HOOFDSTUK 1 – WAT CONSERVATISME IS ...................................................................................................... 13 Vraagstelling .................................................................................................................................. 13 1.1. De psychisch-sociale benadering: het traditionalisme .......................................................... 15 Wat traditionalisme wel en niet is ................................................................................................ 15 De paraplu van het traditionalisme ............................................................................................... 16 De geschematiseerde paraplu ....................................................................................................... 18 De paraplu kent geen hokjesmentaliteit ....................................................................................... 18 Een psychisch-sociale benadering ................................................................................................. 19 1.2. De politiekhistorische benadering: het conservatisme van de negentiende eeuw .............. 20 Het verschil: de visie op het kwaad ............................................................................................... 21 Conservatisme en christendom ..................................................................................................... 21 Conservatisme als tegenpool ........................................................................................................ 22 De strijd tegen het kwaad: een beverdam als politiek program ................................................... 25 Een politiekhistorische benadering ............................................................................................... 27 7 1.3. Een alternatief: het psychisch-sociaal-politiek-historisch conservatisme ............................ 28 De aartsvader van het conservatisme: Edmund Burke ................................................................. 29 Intermezzo: conservatisme bij Bart Jan Spruyt ............................................................................. 29 Kaders van conservatisme ............................................................................................................. 31 1.4. Conclusies .............................................................................................................................. 32 HOOFDSTUK 2 – HET SUCCES VAN POLITIEKE PARTIJEN ..................................................................................... 33 Vraagstelling .................................................................................................................................. 34 2.1. Wat is een politieke partij? ........................................................................................................ 35 2.2. De partijvorming van de confessionelen .................................................................................... 37 De Anti-Revolutionaire Partij......................................................................................................... 37 De Bond van Kiesvereenigingen op Christelijk-Historischen Grondslag in de Provincie Friesland 40 De Christelijk-Historische Kiezersbond .......................................................................................... 41 De Vrij-Antirevolutionaire Partij .................................................................................................... 42 De Christelijk-Historische Partij ..................................................................................................... 43 De Christelijk-Historische Unie ...................................................................................................... 44 2.3. De partijvorming van de socialisten ........................................................................................... 46 De Sociaal-Democratische Bond ................................................................................................... 46 De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij .................................................................................... 48 2.4. De partijvorming van de liberalen .............................................................................................. 51 De Liberale Unie ............................................................................................................................ 51 De Radicale Bond ........................................................................................................................... 52 De Vrijzinnig-Democratische Bond ................................................................................................ 52 De Bond van Vrije Liberalen .......................................................................................................... 54 2.5. Voorwaarden voor partijvorming ............................................................................................... 55 HOOFDSTUK 3 – DE GESCHIEDENIS VAN HET NEDERLANDSE CONSERVATISME ...................................................... 57 Grondwet en eerste ministerie Thorbecke ................................................................................... 57 Ministerie Thorbecke en Aprilbeweging ....................................................................................... 59 Van Hall.......................................................................................................................................... 62 De koning en de kiesverenigingen ................................................................................................. 63 Van der Brugghen .......................................................................................................................... 65 Van Zuylen van Nijevelt, of: de barstjes worden breuken ............................................................ 66 De Algemeene Kiesvereniging ....................................................................................................... 67 Het eindspel van het conservatisme ............................................................................................. 69 8 HOOFDSTUK 4 – OBSTAKELS VOOR PARTIJVORMING ........................................................................................ 71 De conservatieven getoetst aan de vier voorwaarden ................................................................. 71 De conservatieve partijvorming bekeken uit de drie historische dimensies ................................ 73 CONCLUSIES .............................................................................................................................................. 77 TEN BESLUITE ............................................................................................................................................ 79 BIJLAGE 1 – ‘DOORMODDEREN VOOR HET KONINKRIJK VAN GOD,’ UITWERKING VAN HET INTERVIEW MET BART-JAN SPRUYT .................................................................................................................................................... 81 BIJLAGE 2 – PORTRETTEN ............................................................................................................................ 87 BIJLAGE 3 – PERSOONLIJK LOGBOEK VAN MARIUS DE KOK ................................................................................ 94 BRONVERMELDING EN ILLUSTRATIEVERANTWOORDING .................................................................................. 102 LECTORI SALUTEM! ‘A man will not need to study history to find out what is best for his own culture.’ Het zijn woorden van Thoreau, die de positie van de geschiedenis ondermijnen. En terecht: we leven nu, en hebben niet meer zoveel te maken met hoe het vroeger was. Toch? Wat hebben wij, als mensen van de hoog ontwikkelde eenentwintigste eeuw te maken met de barbaarse toestanden van ons voorgeslacht? We kunnen ons toch beter op de toekomst richten dan op het verleden? Wie dit in een gezelschap van conservatieven zou zeggen, kan verwachten dat alle gesprekken stilvallen en de ogen in zijn richting draaien. Immers, welke bevolkingsgroep is meer verbonden met het verleden dan de mensen die terug willen naar het verleden? Of in ieder geval zoveel mogelijk van het historisch gegroeide behouden? Het is de binding aan het verleden die ervoor zorgt dat mensen conservatief zijn. Deze groep mensen vormt het onderwerp van onderzoek dit profielwerkstuk. Er waren en er zijn in Nederland conservatieven, die verder keken en kijken dan gisteren en de hele geschiedenis in ogenschouw nemen. Ze zijn terug te vinden in vele posities in de maatschappij: sommige docenten proberen op een conservatieve manier les te geven. Politieagenten gaan uit van