OLDEBERKOOP gemeente Ooststellingwerf BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN 1 _1_ BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN INGEVOLGE ARTIKEL 35 VAN DE MONUMENTENWET 1988 OLDEBERKOOP, gemeente Ooststellingwerf f Aanvulling op de toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Oldeberkoop i- als beschermd dorpsgezicht. io CTJ O Resultaat gevoerd overleg r- T". Overeenkomstig het bepaalde in ™ artikel 35 (voorheen 20) van de Monumentenwet zijn de raad van de gemeente Ooststellingwerf, Gedeputeerde Staten van Friesland, de Rijksplanologische Commissie en de Raad voor het Cultuurbeheer gehoord over het voorstel Oldeberkoop aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht. De genoemde instanties hebben alle positief geadviseerd met betrekking tot de voorgenomen aanwijzing. In verband daarmee zijn in de begrenzing van het aangewezen dorpsgezicht en in de toelichtende tekst geen wijzigingen aangebracht ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel. Vooruitlopend op de aanwijzing van het beschermde dorpsgezicht heeft de gemeenteraad van Oost• stellingwerf op 20 november 1990 het bestemmingsplan "Oldeberkoop, herziening 1990" vastgesteld. Dit geldende plan biedt voldoende bescherming aan de historisch- ruimtelijke kwaliteiten waarop de aanwijzing als beschermd dorpsgezicht is gericht, zodat het kan worden aangemerkt als een beschermend plan conform artikel 36, eerste lid, van de Monumentenwet 1988. ERRATUM In verband met de inwerkingtreding van de Monumentenwet 1988 per 1 januari 1989 dient in de plaats van "artikel 20 van de Monumentenwet" gelezen te worden: "artikel 35 van de Monumentenwet 1988". De verwijzing "artikel 37, lid 8 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening" dient vervangen te worden door "artikel 36, eerste lid, van de Monumentenwet 1988". 0 BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN INGEVOLGE ARTIKEL 20 VAN DE MONUMENTENWET OLDEBERKOOP gemeente Ooststellingwerf Toelichting bij het besluit tot aanwij• zing van Oldeberkoop als beschermd dorpsgezicht. Het beschermde dorpsgezicht omvat het op bijgevoegde kaart (Rijksdienst voor de Monumentenzorg, tekening- nummer 199) door een stippellijn omgrensde gebied. Publikatie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Mei 1987. r Inleiding occupatie-as, meestal een pad of Oldeberkoop is gelegen in de binnenweg. In het geval dat de zuidelijke Friese Wouden tussen de Het dorp Oldeberkoop is gelegen bewoningsrij is onderbroken, parallel lopende riviertjes Tjonger en in de gemeente Ooststellingwerf in ontstaat een zekere buurtstructuur. Linde. Op grond van zijn structuur het uiterste zuidoosten van de De binnenwegen lopen ongeveer wordt Oldeberkoop gerekend tot de provincie Friesland. In Ooststelling• evenwijdig met de oudere buitenwe- oude wegdorpen op basis van werf en andere delen van de Friese gen, maar wat lager op de zandrug. oorspronkelijk gemengd bedrijf. De Wouden komt een nederzettingstype Beide wegen zijn door dwarswegen dorpskom is het oudste deel van het voor dat bekend staat als het met elkaar verbonden. Dankzij de dorp. De ouderdom van de kerk wegdorp. Een bijzondere vorm methode van opdeling van de grond wordt geschat op de eerste helft van hiervan is het zogenaamde wegdorp kan iedere hoeve beschikken over de de 12de eeuw. Het dorp moet dan al op basis van oorspronkelijk gemengd benodigde verschillende terreintypen: een zekere omvang hebben gekend. bedrijf. In de huidige ruimtelijke de akkers op de hoogst gelegen In 1228 wordt het dorp voor het structuur van Oldeberkoop zijn de gronden nabij de boerderij aan de eerst in een schriftelijke bron kenmerken van dit nederzettingstype occupatie-as, hooiland langs de beek genoemd als 'Brokope'. goed herkenbaar gebleven in het en weidegrond en heide in het Tot in de 14de eeuw heeft zowel straten- en verkavelingspatroon. De resterende gebied. aan de oost- als aan de westzijde van structuur van de dorpskern bevat De nederzettingen die op deze het dorp zijdelingse uitgroei plaatsge• daarnaast elementen die duiden op manier zijn ontstaan, worden vonden, hetgeen heeft geresulteerd een invloed vanuit het aangrenzende 'wegdorpen op basis van oorspronke• in jongere nederzettingen ten oosten Drents Plateau waar men als neder• lijk gemengd bedrijf genoemd. (Deddinga-buren en Nijeberkoop) en zettingstype het esdorp kende. Uitbreiding van het wegdorp kan ten westen van de oorspronkelijke De hoofdstructuur van Oldeberkoop eenvoudig plaatsvinden door nederzetting. De groei van de wordt gevormd door een doorgaande zijdelingse uitgroei langs de occupa• bevolking manifesteert zich ook in de rechte weg (Wolvegasterweg/Ooster- tie-as met nieuwe hoeve-ontginnin- vergroting van de kerk die in de 14de woldseweg) en de daaraan gesitueer• gen. In veel gevallen is op deze eeuw plaatsvindt. de dorpsbrink met kerk. manier uiteindelijk het gehele Tot aan het begin van de 19e eeuw dorpsgebied in gebruik genomen. De Zowel in morfologisch als in functio• beperkte de dorpsbebouwing zich kerk verrijst over het algemeen op neel opzicht vertoont Oldeberkoop vrijwel tot deze brink. De bebouwing een centraal in het wegdorp gelegen overeenkomsten met het Drentse bevatte een boerderij, enkele panden plek, dichtbij de occupatie-as. Soms esdorp. In functioneel opzicht is er voor verzorgende functies en een ligt de kerk echter aan de buitenweg. gelijkenis wat betreft grondgebruik: aantal kleine woonhuizen. In de Bovenbeschreven wegdorpen in beide gebieden komen de elemen• huidige ruimtelijke opbouw is de komen vooral voor in het zuidelijke ten akkerland, weidegrond, heide en brinkruimte sterk bepalend; belang• deel van de Friese Wouden. In de hooiland voor als onderdeel van een rijke elementen daarbij zijn de kerk, noordelijke Wouden is het beeld gemengde bedrijfsvoering. De de open ruimte met laanbeplanting, gevarieerder als gevolg van kortere overeenkomst in vorm uit zich in de de omgrenzende dorpsbebouwing en en bredere zandruggen. dorpskom, waar de kerk wordt een forse villa. Aangrenzend aan de omgeven door een brinkachtige dorpskern heeft deze eeuw een ruimte, gelegen terzijde van de weg aanzienlijke uitbreiding plaatsgevon• in de lengte-richting van de zandrug. den van het aantal woningen. Een 'Drents' element wordt voorts gevormd door het Schuinpad dat De karakteristieke combinatie van vanuit het oosten naar de kerk brink- en wegdorpstructuur, de toeloopt. Zoals de naam al doet aanwezige visuele kwaliteiten en, in o vermoeden, doorbreekt dit pad het samenhang daarmee, de deels regelmatige patroon van parallelle historische bebouwing, rechtvaardi- wegen met haakse dwarsverbindin- gen de aanwijzing van Oldeberkoop gen. Toch vormt het Schuinpad een als beschermd dorpsgezicht. occupatie-as waarlangs enkele boerenhoeves zijn gesitueerd. Historische ontwikkeling Opmerkelijk, en in afwijking van De Friese Wouden vormen de het 'ideaalbeeld', is dat de twee westelijke uitloper van het Drents evenwijdige wegen op de zandrug keileemplateau. Het gebied wordt geen van beide als binnenweg gekenmerkt door een patroon van kunnen worden beschouwd. De evenwijdige ruggen en dalen met een zuidelijke weg, de Bovenweg, is noordoost-zuidwest orientatie. Over vermoedelijk een van de prehistori- de zandruggen lopen oude verbin- sche verbindingswegen tussen de dingswegen met namen als Boven- Drentse zandgronden en Gaasterland weg, Herenweg of Buitenweg. en de Friese kleistreken. De noorde• Occupatie van het gebied heeft lijke weg is de Buitenweg of Slinge- plaatsgevonden van de 11de tot weg. Deze weg diende evenmin als 14de eeuw, vermoedelijk vanuit het occupatiebasis. De weg is van Drents Plateau. De kolonisatie heeft recenter datum; ze dient als verbin• dingsweg tussen de dorpen onderling zich in georganiseerd verband en als ontsluitingsweg van de lage voltrokken. De zandruggen zijn oeverlanden langs de Tjonger. daarbij het uitgangspunt voor de ontginning geweest. Het uiteindelijke De twee parallelwegen worden in resultaat is een verkaveling haaks op Oldeberkoop doorkruist door de de lengterichting van de zandruggen. Doldersumse heerbaan. Deze weg is Als achtergrens dient, samenhangend een van de weinige noord-zuid met het recht van opstrek, een rivier lopende verbindingswegen in dit deel of de dorpsgrens. De boerderijen ldeooltypi5ch« voorsttlling van van Friesland. De ligging van het wegdorp ca 1600 vormen een rij langs de zogenaamde Oldeberkoop aan deze weg verschaft het dorp een strategisch belangrijke een op ruime afstand van de weg patroon van parallelle wegen als positie, getuige ook de aanleg van de gelegen buitenhuis, en de naastgele- structurerend gegeven voor het Bekhofschans rond 1700 aan deze gen boerenhoeve. ontstaan van het oude wegdorp zoals route. dat in de vorige paragraaf is geschetst. In de loop van de 19de, maar Binnen de dorpskern wordt dit Rond 1500 komt er een einde aan vooral in de 20ste eeuw neemt de overwegend lineaire karakter van de de zelfstandigheid van Stellingwerf. verzorgende en de woonfunctie van dorpsstructuur geaccentueerd door De streek wordt dan veroverd door Oldeberkoop in versterkte mate toe. de bebouwing aan de Wolvegaster- Karel V en administratief ingedeeld Daarbij speelt gedurende de 19de en Oosterwoldseweg. De situering bij Friesland als grietenij Ooststelling• eeuw het geslacht Willinge-Prins een van de bebouwing heeft zich niet werf en grietenij Weststellingwerf. stimulerende rol. Dankzij hun wezenlijk gewijzigd. Kenmerkend zijn Oldeberkoop wordt bestuurlijk en inspanningen wordt Oldeberkoop de kleine verschillen in rooilijn, het administratief centrum van Ooststel• wederom het bestuurlijke centrum qua schaal vrij homogene bebou• lingwerf. Binnen de grietenij