ANDY GLYNNE BELGESELLER BELGES ELLER ... nas1l yap1hr., nasd dag1tihr Belgeseller Andy Glynne Kalkedon Yaymcthk: 181 Sinema Kitaphgt: 16 Orijinal Adt: DOCUMENTARIES . ..and how to make them Hocapa�a Mah, Kargth Sok, Celal Orman !�ham, No 1/ Kat 3, Daire 32 Sirkeci-1stanbul Telefon ve Fax: 0212 512 43 56 Web: www.kalkedonyayinlari.com e-mail: [email protected] Yayma Haztrlayan: Hakan Tamturan Kapak Tasanm: Semiha �ahin Diizelti: Irmak Yavlal Bu kitap Can Matbaast'nda bastlmt�tu. Davutpa�a Cad. ipek 1� Merkezi, Kat 3 No 17 Topkap1 istanbul. Tel: 0 212 613 10 77 isbn: 978-605-4511-10-5 lngilizce ilk Bask!: Kamera Books - 2009 Tiirk�e ilk Bask1: Kalkedon Yaymlan- Eyliil 20ll Copyright© Kalkedon Yaymlan 2011 BELGES ELLER ... nasd yap1hr, nasd dag1tihr Andy Glynne Tiirkc;esi Zeynep Mertoglu Ogur- Nalan l�tk <::eper TE�EKKUR Bu kitap, belgesel yapimcisi, yonetmeni ve ogretmeni olarak c;;ah�t1g1m y1llann bir meyvesi. Sahip oldugum bilgiyi, tek tek te�ekkur edemeyecegim kadar c;;ok insanm sozcuklerine ve vizyonuna borc;;luyum. Bununla beraber, oyle insanlar var ki, yapuklan dogrudan katkl, bu kitab1 basit bir olas1hktan bir olur haline getirdi. ilk te�ekkur, en ba�mdan beri tamd1g1m ve belgeselci olarak bu yolda devam etmem ic;;in bana ilham ve­ ren lngiliz Belgesel Yap1mc1lan Birligi'nde (Documentary Filmmakers Group) birlikte c;;ah�ng1m arkada�lanma. Bu ki­ taptaki baz1 ozel unsurlara katk1 saglamasmm yam sua paha bic;;ilmez bir yard1m kaynag1 olarak hep yammda alan Kerry Mcleod'a ise ozel bir te�ekkur. Zamanlanm ve hikmetli sozle­ rini benden esirgemeyen ttim film yap1mc1lanna ve katk1 sag­ layanlara da c;;ok te�ekkur ederim: Andre Singer, Kim Longi­ notto, Marilyn Gaunt, Emily James, Kevin Macdonald, Al Maysles, Roger Graef, Simon Aeppli, Jerry Rothwell, Sean McAllister, Kevin Hull, Kim Peat, Emma Read, Anton Califa- 6 Belgeseller no, Russell Crockett, Esteban Uyarra, Phil Cox, Jennifer Ab­ bott, Marc Isaacs, Erik Bafving, Ben Hopkins, Nikki Parrott, Jonathan Hodgson, Miriam Lyons ve Linda Stradling. KATKIDA BULUNANLAR Film endtistrisinden profesyoneller ve sektarden birc;ok ki;;i bu kitap ic;in bana hikmetli sozlerini, ;;upheciliklerini ve tec­ rtibelerini odtinc; verdiler. i;;te o insanlar ve kim olduklanna dair kisa ozgec;mi;;leri . KIM LONGINITTO- Kim, kadmlann ya;;amlarmdan e;;siz portreler tireten dtinyaca tinlti bir ingiliz belgeselci. Odtillti filmi The Day I will Never Forget (Unutamad1g1m Gun ), Ken­ ya'daki kadm stinneti uygulamas1 ile Afrika'da bu adete son vermek ic;in cesurca c;ah;;an oncti Afrikah kadmlan anlatlyor. Kamerun'un gtineybatlsmdaki Kumba Kadm Avukatlar Der­ negi'nin tarihi ba;;anlan hakkmdaki Sisters in Law (f ilmin yar­ d1mc1 yonetmenligini Florence Ayisi yap1yor ) ise Cannes Film Festivali'nde Sanat ve Deneme (P rix Art et Essai) odtiltinti ka­ zandL MARILYN GAUNT- Marilyn, BBC de dahil olmak tizt:.re pek c;ok btiytik yaym kurulu;;u ic;in 50'nin tizerinde belgesel 8 Belgeseller <;ekmi�, serbest <;ah�an odiillii bir ingiliz yonetmen. Filmleri­ nin arasmda, Birmingham'da anneleriyle birlikte kotii bir ev ve saghks1z ko�ullarda ya�ayan Kelly ve be� klzkarde�inin ha­ yatmi iic;ay boyunca kayda alan BAFTA odiillti Kelly and Her Sisters da var. EMILY JAMES - Emily, Britanya'da Ulusal Film ve Televiz­ yon Okulu'nda okudu. ilk filmi The Luckiest Nut in the World, geli�mekte olan tilkelerdeki flsnklann kar�1 kar�1ya kald1g1 zorluklar hakkmda �ark1 soyleyen anime bir Amerikan yerhs­ tigmm hikayesini anlat1yor. Emily, belgesellerinde animasyon ve kukla kullanmaya devam etti. Son i�lerinden biri olan tele­ vizyon dizisi Don't Worry'de ara�nrmaCI gazeteci bir kukla kadrosu rol ahyor. KEVIN MACDONALD - Kevin, 1972 Miinih Olimpiyatla­ n'm konu alan Oscar odtillti One Day in September (Eyltil'de Bir Gun) filmini c;ekti.Aym zamanda Touching the Void (Bo�­ luga Dokunmak) ve son odtillti kurmaca filmi (fiction featu­ re) The Last King of Scotland'm (isko<,;ya'nm Son Krah) yonet­ menligini yapt1. 1995'ten beri Faber& Faber'de yard1mc1 edi­ torltik yapan MacDonald, The Faber Booh of Documentary (1997) kitabm1 da yay1ma haz1rlad1. Aynca Emeric Pressbur­ ger: The Life and Death of a Screenwriter ( Faber, 1994, Britan­ ya Film Endtistrisi tarafmdan yllm film kitab1 sec;ildi ve edebi­ yat d1�1 NCR odtiltinde finale kald1) kitabm1 yazd1. ROGER GRAEF - Roger yazar, yonetmen, yaymCI ve krimo­ nologdur. Ocak 2006'da, Yeni Y1l Onur Listesi'nde (New Year's Honours List) Order of British Empire odiiltinti kazand1g1 a<,;1kland1. 2004'te katkllan ve ba�anlan nedeniyle prestijli in­ giliz Film ve T elevizyon Akademisi tiyeligiyle odtillendirildi. Roger aynca 2003'te, Flaherty En iyi Belgesel odtiltinti alan Feltham Sings! filminin.yapimCISl olarak da bir BAFTA kazan­ dl. SO'den fazla filminin yam sua bakanhklardan, polise, mah­ kemelere, cezaevlerine, gozaln ve sosyal hizmetlere kadar bu- Andy Glynne 9 gi.ine dek kapah tutulan kurumlara girmeyi ba�aran Roger en <;ok bu onci.i c;;ah�nlasiyla tanmmaktadlr. SIMON AEPPLI - "Artist's Film and Video" gec;;mi�i alan Si­ mon editOr ve yonetmendir. Galler Dniversitesi Cardiff Ensti­ tlisi.i ve Belgesel Yap1mcllan Toplulugu'nda (Documentary I ilmmakers Group) hocahk yaptl ve Londra'da ARCO PLUS Institute, WAC Performing Arts and Media College, The Place vc New Vic College'de medya egitmenligi gorevini tistlendi. JENNIFER ABBOTT -jennifer belgeselci, ktilttirel aktivist ve sorunlu toplumsal norm ve uygulamalara odaklanan med­ ya i.iretimiyle ilgilenen bir editOr. The Corporation filminin yard1mc1 yonetmenligi ve kurguculugunun yam s1ra et, ktiltur ve hayvanlan konu alan ve sekiz uluslararas1 odul kazanan belgesel A Cow at My Table'm yapimcihgmi, yonetmenligini ve kurguculugunu tistlendi. JERRY ROTHWELL - jerry, ozellikle sanat, ruh saghg1 ve cgitim konulanna egilen televizyon belgeselciliginde 10 y1lhk tecrubeye sahip bir belgesel yapimcisi ve yonetmeni. Channel 4, Carlton ve BBC ic;;in belgesel, haber programlan ve tiyatro oyunlannm yap1mcihgm1 tistlendi. Deep Water (Golun Sun) filminin yard1mc1 yonetmeni alan jerry, ogrenme gti<;ltigune sahip uyeleri alan bir punk grubunun bir yllm1 anlatan Heavy Load'u c;;ekti. KEVIN HULL - Kevin odullu bir yonetmen olmasmm yam s1ra BBC ve Channel 4 ic;;in c;;ekilen pek c;;ok dizinin yapimcihgi­ m yapt1. BBC/PBS ic;;in c;;ekilen Fever Road, yllm televizyon bel­ geseli dahnda One World odulunu kazand1. Daimi olarak Lon­ don Film School'da belgesel dersleri veren Kevin, National Film School, Belgesel Yap1mc1lan Toplulugu ile Ktiba'daki EICTV Film School'da konuk profesor olarak ders vermektedir. SEAN MACALLISTER - Sean, Britanya'nm en sec;;kin belge­ sel yonetmenlerinden biri olarak tammyor. Filmleri arasmda Kudus'teki gundelik hayatl anlatt1g1 Settlers ile Saddam Huse- I 0 Belgeseller yin'in, Haberalma Bakanhg1'nda <;ah�an iki adamma �efkatli bir kamera tutan Minders da bulunuyor. Belgesel filmi The Li­ berace of Baghdad (Bagdatl1 Liberace), Sundance Film Festiva­ li juri ozel odtilti de dahil olmak tizere bir<;ok odtiltin sahibi oldu. KIM PEAT - Kim, Eyltil 200l'de Britanya'mn Channel Five kanahnda gtindtiz yaymlan, sanat ve din programlannm de­ net<;iligine atand1. EMMA READ - Emma, Sky One, Two ve Three kanallarm­ da Factual Entertainment and Specialist Factual ve araCI edi­ tordtir. (araCI (commissioning) editor: <;ah�t1g1 tv kanalmm buu,;esinden belgesel ku�aklanna aynlan pay1 kanab adma en verimli �ekilde kullanarak yatmm yapan ki�i. Commissioning editiirii.n ikili bir rolti var: Bir yandan tv kanalmm haklanm sa­ vunurken ve onun adma yannm yaparken, diger yandan ortak yap1ma girdigi belgesel film projesini de kanala kar�1 savunu­ yor ve gerektiginde destegi artumaya <;ah�1yor. Yani tv kana­ lmdaki 'ortagm1z'). ESTEBAN UYARRA - Odtillii bir yonetmen alan Esteban, BBC'nin de i<;inde oldugu ingiliz televizyon kanallannda kur­ guculuk ve gortintti yonetmenligi yapt1. Son <;ah�malan ara­ smda, 200 l Irak Sava�1'nda gazetecilerin roltine odaklanan odtillti War Feels Like War belgesel filmi de var. RUSELL CROCKETT - Russell, aralannda Marc Isaacs'in odtillti Lift filminin de oldugu pek <;ok belgeselde kurguculuk yapt1. LINDA STRADLING - Linda 20 y1ldan fazlad1r TV endiis­ trisinin i<;inde. Ozellikle biiytik belgesel dizilerinde <;ah�an Linda <;okdeneyimli ve tanmm1� bir yap1mCid1r. AL MAYSLES - ABD'nin onde gelen yonetmenlerinden Al­ bert Maysles, karde�i ve ortag1 David (1932-1987) ile birlikte, Frans1z 'cinema verite'nin Amerikan versiyonu alan 'dogrudan sinema'mn yaratlc1s1du. I(:INDEKILER c ;tRiS 13 BOLDM 1: PRE PRODOKSlYON 19 1- NEDEN BELGESEL C::EKERiZ 19 2.- BELGESELiNiZ iLGlNC:: BiR FiKRE SAHiP Mi? 2.8 1- BELGESELiNIZ iC::iN ARA�TIRMA YAPMAK 39 ·f- fiKRlN GELl�TiRiLMESl 55 5- PROJE ONERiSI YAZMAK 62. f1- KAYNAK BULMA VE SUNUM YAPMAK 69 BOLOM 2: PROD0KS1YON 89 7- BELGESEL FiLM YAPIMCILIGININ PRATiK i\YRINTILARI: KiM NE YAPAR? 89 H YEN! BA�LAYANLAR lc;:iN FiLM C::EKME REHBERi: ll0L0M l - ZANAATIN ARAC::LARI 97 tJ_ YENi BA�LAY ANLAR iC,:iN riLM C::EKME REHBERi: IIOLOM 2 - KAMERA 113 10. YEN! BA�LAYANLAR lc;:iN FILM C::EKME REHBERi: ll0L0M De;: -AYDI NLA TMA VE SES 12.1 I 1- YENi BA�LAYANLAR IC,:iN FiLM C::EKME REHBERi: 110L0M D0RT- Y0NETMENLIGiN GRAMERi 130 12- R0PORTAJ TEKNiGi 146 IJ- HIKAYE ANLATMA SANATI 154 14- PRODUKSiYONUNUZU YONETMEK 160 BOLOM 3: POST-PROD0KS1YON 181 15- KURGUYA HAZIRLANMAK 18 1 16- BELGESELiNiZi KURGULAMAK 189 17- BELGESELiNiZiN DAGITIMINI YAPMAK 201 B0LOM4 209 18- SON BiRKAc;: SOZ VE CEVAPLANMAMIS BiRKAC:: SORU 209 BOLOM 5: KAYNAKl.AR 215 19- ARASTIRMA KAYNAKLARI 215 2.0- FiLM ONERiLERi 228 2.1- KiTAP 0NERiLERi 250 2.2.- ARACI ED!TORLER LiSTESl 252 2.3- DV C::EKlM REHBERi 270 BOLOM 6: F1LM YAPIMCil.ARI 1LE ROPORTAJLAR 285 24- BOOGIE WOOGIE PAPPA'NIN YONETMENi ERIK BAFVING iLE R0PORTAJ 285 2.5- UFT'IN (ASANSOR) YONETMENI MARC ISAACS iLE R0PORTAJ 291 2.6- fOOTPRINTS (AYAK iZLERt) FILMlN1N Y0NETMEN1 BEN HOPKINS iLE R0PORTAJ 302 27- WAR FEELS LIKE WAR FILMlNIN Y0NETMENi ESTEBAN UYARRA lLE R0PORTAJ 307 BOLOM 7 315 2.8- SOZLOK 315 GIRl� Bu kitab1 c;:ald1ysamz ya da satm veya odtinc;: ald1ysamz, ya da yagmurlu sefil bir Pazar ogleden sonrasmda bir kitapc;:1da oLurup sayfalannda geziniyorsamz, muhtemelen belgesel c;:ek­ meye ilgi duyuyorsunuz.