Systeembeschrijving Beheersgebied Oude IJssel juli 2016 Systeembeschrijving beheersgebied Oude IJssel Inhoud Introductie in de systeembeschrijvingen ................................................................................................ 3 1 Samenvatting Beheersgebied Oude IJssel ....................................................................................... 4 2 Algemene informatie ....................................................................................................................... 9 2.1 Gebiedsbegrenzing en indeling ............................................................................................... 9 2.2 Bodem en ondergrond .......................................................................................................... 10 2.3 Historie .................................................................................................................................. 15 2.4 Landschap en landgebruik ..................................................................................................... 19 2.5 Natuur.................................................................................................................................... 21 3 Watersysteem ............................................................................................................................... 24 3.1 Algemeen: Beheersgebied Oude IJssel .................................................................................. 24 3.2 Oude IJssel en Aastrang ......................................................................................................... 27 3.3 Boven Slinge, Bielheimerbeek en Wisch-beken .................................................................... 28 3.4 Keizersbeek ............................................................................................................................ 29 3.5 Waalse water ......................................................................................................................... 30 4 Waterkwantiteit ............................................................................................................................ 31 4.1 Peilbeheer.............................................................................................................................. 31 4.2 Waterbalans .......................................................................................................................... 33 4.3 Afvoerkarakteristieken .......................................................................................................... 35 5 Waterveiligheid en -overlast ......................................................................................................... 38 6 Waterkwaliteit ............................................................................................................................... 42 6.1 Algemene waterkwaliteit ...................................................................................................... 42 6.2 Chemische kwaliteit .............................................................................................................. 43 6.3 Ecologie ................................................................................................................................. 45 6.4 Stedelijke waterkwaliteit ....................................................................................................... 49 6.5 Zwemwater. ........................................................................................................................... 49 7 Grondwater ................................................................................................................................... 51 7.1 Ondiep (freatisch) grondwater .............................................................................................. 51 7.2 Kwel en wegzijging ................................................................................................................ 51 7.3 Grondwateronttrekking & -stroming .................................................................................... 52 1 Systeembeschrijving Beheersgebied Oude IJssel juli 2016 7.4 Grondwaterkwaliteit ............................................................................................................. 53 8 Maatschappelijke functies ............................................................................................................. 54 8.1 Cultuurhistorie en watererfgoed ........................................................................................... 54 8.2 Beroepsscheepvaart .............................................................................................................. 55 8.3 Recreatie ................................................................................................................................ 55 9 Beheer en onderhoud ................................................................................................................... 58 2 Systeembeschrijving Beheersgebied Oude IJssel juli 2016 Introductie in de systeembeschrijvingen De systeembeschrijvingen zijn opgesteld onder verantwoording van de systeemkenners van de Unit Waterbeheer. Zij hebben ook de taak om gegevens waar nodig te corrigeren, te actualiseren en aan te vullen. Op- of aanmerkingen kan je mailen naar [email protected] of direct aangeven bij de systeemkenners Rutger Engelbertink (Schipbeek en Berkel), Anne- Rieke Reurink-Vuurens (Baakse Beek), Rianne Bredenhoff-Bijlsma (Liemers-Veluwe) of Wouter Akkerman (Oude IJssel). Doel : Snel een algemene indruk krijgen van het functioneren van een watersysteem en/of een thema binnen het beheersgebied. In de systeembeschrijvingen zijn per beheersgebied relevante gebiedskenmerken beschreven die niet (snel) veranderen, zoals: de (hoogte)ligging, historie, bodem en ondergrond en algemene aspecten t.a.v. afvoerkarakteristieken, watersysteem, peilbeheer, wateroverlast, veiligheid, waterkwaliteit, beheer en onderhoud, ecologie, etc. Via de teksten wordt dus vrij algemene (gebieds)kennis ontsloten. Aanvullingen en verbeteringen zijn altijd welkom. Kaart A: 5 Beheersgebieden van WRIJ 3 Systeembeschrijving Beheersgebied Oude IJssel juli 2016 1 Samenvatting Beheersgebied Oude IJssel Historie en landgebruik (Hoofdstuk 2) Helemaal in het westen van het beheersgebied ligt het hogere “Oost-Nederlands plateau”. Hier dagzomen zeer oude bodemlagen. De oppervlakkige bodem in de rest van het beheersgebied is later gevormd tijdens, tussen en na de laatste ijstijden. Belangrijke processen uit deze periode waren: . De vorming van de stuwwallen (zoals die van Montferland), het afzetten van keileem op het Oost Nederlands plateau en de vorming van smeltwatergeulen. Het ontstaan van de Rijn en het afzetten van meters dikke zand en grindpakketten na de voorlaatste ijstijd. Ontstaan van dekzanden tijdens zandverstuivingen door (wind) erosie tijdens de laatste ijstijd . Verlegging van de Rijn naar een meer westelijke stroomrichting en het ontstaan van de Oude IJssel. De huidige bodemopbouw is grofweg op te delen in een oostelijk deel met ondermeer veen- en keileemgronden, het centrale deel met veel zandvaaggronden en de westelijke rivierkleigronden. De bodemhoogte neemt af van oost naar west. De Oude IJssel kent een rijke historie, maar was tot in de 19e eeuw nog een meanderende ‘natuurlijke’ rivier. Pas rond 1900 werd de rivier ingrijpend veranderd voor de bevaarbaarheid en waterafvoer. Het gebied had namelijk regelmatig te maken met inundaties. De werken tot de jaren ‘40 hadden maar beperkt effect. Hierna werd de overlast sterk teruggedrongen en werd grootschaliger beroepsscheepvaart mogelijk. De Bielheimerbeek / Boven Slinge is van oudsher een belangrijke beek in het beheersgebied. De Boven Slinge stond vroeger in verbinding met de Groenlose Slinge en is in de late middeleeuwen aangetakt aan de Bielheimerbeek. Bij hoge Rijnstanden stroomde er vroeger water via de Spijkse overlaat bij Lobith naar het Waalse water en de Oude IJssel. Dit is nu niet meer het geval. In 1959 werd de Spijkse overlaat gesloten. De invloed van de rivieren is nog wel terug te zien in het rivierenlandschap met oude kernen op de hoge oeverwallen en lagergelegen weilanden. In het oosten zijn landschappen met essen, enken, houtwallen, beboste zandgronden en moerasgebieden ontstaan en soms ook weer verdwenen als gevolg van agrarische opschaling en (moeras)ontginningen. Het korenburgerveen, Bekendelle en het Wooldse veen zijn als natuurgebieden behouden gebleven. Ook zijn er diverse beken met hoge natuurwaarden. Watersysteem (Hoofdstuk 3) Het beheersgebied van de Oude IJssel ligt voor een derde in Nederland en is 36.300 ha. groot. Het ligt hoofdzakelijk in de gemeenten Aalten, Doesburg, Doetinchem, Montferland, Oude IJsselstreek en Winterswijk. Het stroomgebied is trechtervormig, breed in Duitsland en zeer smal (<500m) in het westen tussen Doetinchem en Doesburg. De Oude IJssel, Aastrang en Boven Slinge zijn de voornaamste (grensoverschrijdende) watergangen. In Duitsland heten ze respectievelijk Issel, Bocholter Aa en Schlinge. In totaal is de Oude IJssel ongeveer 75 kilometer lang, hiervan ligt 36 km in Nederland. Het Nederlandse deel van de Boven Slinge en 4 Systeembeschrijving Beheersgebied Oude IJssel juli 2016 Bielheimerbeek is ruim 40 km lang. De Aastrang ligt voor het grootse deel in Duitsland (50 km). De andere beken zijn beduidend korter. De Oude IJssel ontvangt water van achtereenvolgens de Aastrang (incl. Keizersbeek), de Bergerslagbeek, de Bielheimerbeek