Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 6 (1): 17-22, 2013 ISSN: 1308-3961, E-ISSN: 1308-0261, www.nobel.gen.tr İsk enderun ve Mersin Körfezi Yabancı Balık Faunasındaki Son Gelişmeler Deniz ERGÜDEN1 Cemal TURAN1 1Mustafa Kemal Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Fakültesi, İskenderun/Hatay *Corre sponding author: Geliş Tarihi : 05.02.2013 E-mail: [email protected] Kabul Tarihi : 31.03.2013 Özet Ülkemiz denizleri içerisinde balık tür zenginliği açısından Akdeniz’in, daha özele inildiğinde İskenderun ve Mersin Körfezi’nin önemli bir yeri vardır. Bu körfezlerimizde avlanılan yabancı balık miktarında da özellikle son yıllarda bir artış söz konusudur. Şu ana kadar daha önce yapılan çalışmalarla İskenderun ve Mersin Körfezi’nde geçiş yapan 34 familyaya ait 52 yabancı balık türünün varlığından söz edilmesine rağmen, İskenderun ve Mersin Körfezi’nde, yabancı balıkların saptanması amacı ile Eylül-2010 ve Mayıs 2012 tarihleri arasında uzatma ağları, gırgır ve trol teknelerinden elde edilen verilerle İskenderun ve Mersin Körfezi’ne geçiş yapan yabancı balık türü sayısı 2012 yılı itibariyle 30 familyaya ait 43 tür olarak belirlenmiştir. Bu türlerden özellikle son yıllarda bölgemize giriş yapan Nemipterus randalli, Pomadasys stridens türlerinin bugün ekonomik olarak önem kazanarak balıkçı tezgâhlarında yer aldığı görülmektedir. Son yıllarda küresel ısınma ve etkilerinin sonucu Akdeniz'deki, su sıcaklığındaki artışla beraber, Süveyş Kanalı aracılığıyla Kızıldeniz'den ve Cebelitarık boğazı aracılığıyla Atlantik’ten gelen, yabancı balık türlerinin sürekli Akdeniz ekosistemine giriş yaptığı bilinmektedir. 2012 yılının ilk yarısı itibariyle Champsodon capensis ve Cyclichthys spilostylus türlerinin İskenderun ve Mersin Körfezi’ne giriş yaptığı görülmektedir. Her yıl körfezlerimize yeni türlerin giriş yapmasıyla birlikte ülkemiz balık faunasının tür kompozisyonunda Feedingsürekli değişimler Dietary olmaktadır. of Tench Bu nedenle (Tinca İskenderun tinca ve MersinL., 1758 Körfezi’nde) Inhabiting dağılım gösteren Seyhan yabancı Dam balık türlerininLake (Adana)yeniden gözden geçirilerek, yabancı balık faunasının son yıllardaki durumu hakkındaki güncel bilgilerin ve gelişmelerin değerlendirilerek ortaya koyulması, çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: İskenderun Körfezi, Mersin Körfezi, yabancı balık faunası, son gelişmeler Recent Developments in Alien Fish Fauna of the Gulf of Iskenderun and Mersin Abstract Our country is in terms of species richness of fish in the Mediterranean, more specifically down towards the Gulf of Iskenderun and Mersin has a great importance. These gulfs in the amount of exotic fish captured has increased in recent years. So far, previous studies introducing in the Gulf of Iskenderun and Mersin 52 alien fish species belonging to 34 families are reported. But, in the Gulf of Iskenderun and Mersin, with the aim of determining the alien fish between September 2010 and May 2012 gillnets, purse seine, and trawl boats data obtained from the Gulf of Iskenderun and Mersin from the year 2012 as the number of alien fish species belonging to 30 families, 43 respectively. Of these; Nemipterus randalli, Pomadasys stridens species are gaining economic importance in fish market. In recent years, as a result of the effect of global warming on the Mediterranean Sea, the water temperature increased.Tthe Suez Canal from the Red Sea and the Atlantic through the Strait of Gibraltar, the introduction of alien fish species are constantly Mediterranean ecosystem. Cyclichthys spilostylus and Champsodon capensis species have entered the Gulf of Iskenderun and Mersin. Introduction of new species of fish introducing an gulfs in our country each year, with the continuous is changes in the composition of the fish fauna. For this reason, the distribution of alien fish species in the Gulf of Iskenderun and Mersin were revised in recent years, and up to date information about the status of the fish fauna of the recent developments in alien study is aimed to evaluate. Keywords: Iskenderun Gulf, Mersin Gulf, alien fish fauna, recent developments D. Ergüden ve C. Turan / BİBAD, 6(1): 17-22, 2013 18 GİRİŞ Kızıldeniz göçmeni balıklar hakkında ülkemiz sularında yapılan çalışmalar 1940’lı yılların başlarına kadar uzanmaktadır. Ancak bu türler üzerine yapılan taksonomik ve 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılması ve 1964 yılında biyolojik çalışmalar yeterli değildir. Çünkü her yıl körfeze Asuwan Barajı’nın Nil Nehri üzerinde kurulması sonucunda, yeni türlerin giriş yapmasıyla birlikte balık faunasının tür Kızıldeniz ile Akdeniz arasındaki coğrafik engeller kalkmış ve kompozisyonunda değişimler olmaktadır. Bu nedenle Bazı İndo-Pasifik türler (yaşam alanı ve köken olarak Pasifik İskenderun ve Mersin Körfezi’nde dağılım gösteren yabancı ve Hint Okyanuslarına ait olan türler) tuzluluk ve sıcaklık gibi balık türlerinin yeniden gözden geçirilmesi ve son ekolojik parametreler bakımından Kızıldeniz ile paralellik durumlarının ortaya konulması çalışmanın amacını gösteren Doğu Akdeniz’e göç etmeye başlamıştır. oluşturmaktadır. Sularımıza ulaşan yabancı göçmen balıklar Doğu Akdeniz’de kuzeye doğru olan hakim akıntılar etkisiyle Lübnan-Suriye sahillerini takip ederek kıyılarımıza yönelmektedir [1]. Sıcak suları tercih eden balıklar olmaları MATERYAL VE YÖNTEM nedeniyle Akdeniz’deki dağılım alanları neritik sulardır ve genellikle 1-70 metre arasındaki derinlikleri tercih İskenderun ve Mersin Körfezi’ndeki yabancı balık etmektedirler [2]. Yabancı balık türlerinin sularımızla ilk türlerinin belirlenmesi amacıyla, bu çalışma Eylül 2010 ve karşılaştıkları alan genellikle Akdeniz’in doğusunda bulunan Mayıs 2012 ayı tarihleri arasındaki İçel bölgesi (Karaduvar, İskenderun Körfezi ve Mersin Körfezi’dir. İskenderun Körfezi Mersin) ve Hatay bölgesi (Yumurtalık, İskenderun, Arsuz, ve Mersin Körfezi, Levantin Denizi’nin kuzeydoğusunda yer Samandağ, Çevlik) trol, gırgır, uzatma teknelerinden ve Scuba almakta ve tuzluluğu ‰ 38-40, sıcaklığı 14-29 ºC arasında dalışlarından elde edilen örneklerin değerlendirilmesi ve değişmektedir [3]. Aynı zamanda bu iki körfez Türkiye suları önceki çalışmalardan elde edilen sonuçların yeniden revize içindeki en fazla yabancı balık türünü barındırmaktadır. edilmesi ile yapılmıştır. İskenderun ve Mersin Körfezi’nde, Levantin Denizi oligotrofik bir deniz olmasına rağmen [4]. yabancı balıkların saptanması amacı ile Eylül-2010 ve Mayıs İskenderun Körfezi nispeten sığ oluşu, kendine has akıntı 2012 tarihleri arasında uzatma ağları, gırgır ve trol sistemi ve upwelling tipi su hareketleri sebebiyle kuzeydoğu teknelerinden elde edilen verilerle İskenderun ve Mersin Akdeniz’in önemli balıkçılık alanlarından biridir [3]. Bununla Körfezi’ne geçiş yapan yabancı balık türü sayısı 2012 yılı birlikte genel olarak Levantin Denizi’nin kuzeyi (Türkiye’nin itibariyle 30 familyaya ait 43 tür olarak belirlenmiştir. Elde güney kıyıları), tür çeşitliliği bakımından zengin, türün temsil edilen örnekler % 4 lük formalin içerisinde tespit ve muhafaza edildiği birey sayısı bakımından fakir yani verimsizdir. edilmişlerdir. Balıkların sistematik sıralamasında Nelson [10], Dolayısıyla İskenderun Körfezi ve ülkemizin geriye kalan türlerin adlandırılmasında Eschmeyer [11, 12]’e uyulmuştur. güney kıyıları için her yeni yabancı balık türü balıkçılık açısından yeni bir fırsat anlamına gelmektedir. Golani ve ark. [5], Salameh ve ark. [6] ve Erguden ve ark. [7]’e göre BULGULAR VE TARTIŞMA Akdeniz’de bilinen yabancı balık türü bugün itibariyle 80’den fazladır ve yapılan araştırmalarla bu sayı her geçen gün artmaktadır. Türkiye’nin Kuzeydoğu Akdeniz Kıyılarındaki İskenderun Körfezi’nin nispeten zengin balıkçılık Yabancı Balık Türlerinin Artış Nedenleri kaynaklarına sahip olduğu 1940’lardan bu yana bilinmektedir Ülkemizin Doğu Akdeniz kıyıları, Türkiye deniz [8]. Çukurova’nın denizel alandaki devamı olarak şekillenmiş balıkçılığı açısından az gelişmiş bir bölge olmasına karşın, son olan bu körfez, oldukça geniş bir kıta sahanlığına sahiptir. yıllarda balık avı miktarlarında fark edilir düzeyde değişimler İskenderun Körfezi içerisinde derinlik 90 m’yi aşmamaktadır. göstermektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri artan Bundan dolayı Mayıs-Kasım ayları arasında İskenderun yabancı balık türü sayısı ve buna bağlı olarak gelişen Körfezi’nin batı kısımlarının taban yapısının daha çok kumlu balıkçılık faaliyetleridir. Levantin Denizi göçmen türler çamurlu, doğu kısımlarının ise daha kayalık bir yapı gösterdiği açısından gün geçtikçe zenginleşmektedir. Bu nedenle bölgede bilinmektedir. yapılan bilimsel çalışmalar da çok önemli bir rol Mersin Körfezi ise, barındırdığı demersal ve pelajik balık oynamaktadır. türü zenginliği açısından Akdeniz’de bulunan körfezler Somot ve ark. [13] Akdeniz için yaptıkları araştırmada içerisinde en önemli balıkçılık sahalarından birisini 2100 yılında Akdeniz’in su sıcaklığının artışını dip kısmında oluşturmaktadır. Büyük bir kısmı çamurlu-kumlu zemin +1,5 °C yüzeyde ise +3,1 °C olarak tahmin etmektedirler. Bu yapısına sahip olan bu körfeze akan başta Seyhan, Berdan, sonuçlara göre de Kızıldeniz kökenli türlerin Akdeniz’i daha Göksu nehirleri ile Deliçay, Müftü, Tece, Lamas, Kargıcak da işgal edebileceklerini belirtmektedirler. Avşar [14] dereleri olmak üzere diğer birçok akarsu bol nutrient taşımakta sıcaklığın yanında tuzluluğunda önemli bir rol oynadığını böylece sucul organizmalara büyüme, gelişme ve üreme Suveyş kanalı ile doğu Akdeniz’in tuzluluk değerlerinin açısından uygun bir ortam sağlamaktadır [9]. birbirine oldukça yakın olduğunu