P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁOB ŻENICA (277) Warszawa 2005 Autorzy: Paweł Ró żański ** , Anna Pasieczna ** , Aleksandra Dusza ** , Izabela Bojakowska ** , Hanna Tomassi Morawiec ** , Krystyna Wojciechowska * Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * we współpracy z El żbiet ą Gawlikowsk ą** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska ** ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol”, ul. Nowa 29/36, Łódź ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (P. Ró żański) .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (P. Ró żański) ............................................. 5 III. Budowa geologiczna (P. Ró żański) ................................................................................... 7 IV. Zło ża kopalin (P. Ró żański) ............................................................................................ 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (P. Ró żański) ........................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (P. Ró żański) ....................................... 13 VII. Warunki wodne (P. Ró żański) ......................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 15 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) ................................................................................... 19 2. Osady wodne (I. Bojakowska) ...................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 23 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ................................................................... 26 X. Warunki podło ża budowlanego (P. Ró żański) ................................................................ 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (P. Ró żański) ................................................................. 36 XII. Zabytki kultury (P. Ró żański) ......................................................................................... 41 XIII. Podsumowanie (P. Ró żański) .......................................................................................... 42 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 44 I. Wst ęp Arkusz Łob żenica Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Łob żenica Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 2001 w Oddziale Geologii Morza Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (Karger, Leszczy ńska, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXI- MA SA i w jego w Oddziale w Poznaniu, Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy oraz Oddziału Zamiejscowego Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Pile. Wykorzystane zostały równie ż informacje uzyskane w starostwach i urzędach gmin, a tak że w nadle śnictwach w: Złotowie, Runowie Kraje ńskim i Kaczorach, oraz w Instytucie Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach. Materiały archiwalne zweryfikowano w te- renie. Dane dotycz ące 4 złó ż wyst ępuj ących na obszarze arkusza Łob żenica zestawiono w kartach informacyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowi- skowej Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło żenie arkusza Łob żenica okre ślaj ą nast ępuj ące współrz ędne: 17 °15 ′-17 °30 ′ długo- ści geograficznej wschodniej i 53 °10 ′-53 °20 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar arkusza przedzielony jest granic ą województw wielkopolskiego i kujawsko- pomorskiego. W województwie wielkopolskim, w powiecie złotowskim, na północnym za- chodzie arkusza, obejmuje on niewielki obszar gminy Złotów oraz w powiecie pilskim cz ęść gminy i miasta Łob żenica oraz fragment gminy Wyrzysk. W województwie kujawsko- pomorskim, w powiecie s ępole ńskim, obejmuje cz ęść gminy Wi ęcbork, za ś w powiecie na- kielskim fragmenty gmin Mrocza i Sadki. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany ob- szar w cało ści znajduje si ę na Pojezierzu Kraje ńskim (fig. 1). Pojezierze Kraje ńskie jest du- żym mezoregionem Pojezierza Południowopomorskiego. Obszar arkusza znajdował si ę w zasi ęgu l ądolodu zlodowace ń północnopolskich. Na ca- łej powierzchni dominuje typowy krajobraz młodoglacjalny z charakterystycznymi formami lodowcowymi, wodnolodowcowymi i denudacyjnymi. Przebieg i charakter deglacjacji miał wpływ na urozmaicon ą rze źbę terenu oraz ró żnorodno ść form, zwi ązanych z zanikiem l ądo- lodu. Formy te w holocenie, w wyniku kształtowania si ę sieci rzecznej i zaniku jezior, zostały cz ęś ciowo przemodelowane i wypełnione piaskami, mułkami i osadami organogenicznymi. Generalnie cała powierzchnia terenu obni ża si ę w kierunku południowo-zachodnim, schodz ąc w dolinie rzeki Łob żonki poni żej 90 m n.p.m. Najwy żej poło żone s ą tereny w okolicach wsi Górowatki i Borzyszkowo, gdzie przekraczaj ą nawet 130 m n.p.m. Pojezierze Kraje ńskie nale ży do południowopomorskiej dzielnicy klimatycznej, która charakteryzuje si ę łagodnym klimatem, temperatura stycznia waha si ę od –0,5 °C do 1,0 °C, lipca od 13,5 °C do 14,0 °C, a średnia temperatura roczna wynosi 7,0 – 7,5 °C. Opady s ą tu niewielkie, średnie sumy roczne wynosz ą od 550 do 600 mm. Pokrywa śnie żna zalega 60–70 dni, a okres wegetacyjny trwa 200 dni. W skali całego roku dominuj ą wiatry z kierunku za- chodniego. Rozpatrywany obszar jest do ść słabo zurbanizowany. Najwi ększym miastem jest na tym terenie Łob żenica. Jest ona zapleczem usługowo-administracyjnym okolicznych gmin. Przewa żaj ącą cz ęść powierzchni arkusza Łob żenica zajmuj ą grunty orne, a gleba nale ży tu do wy ższych klas bonitacyjnych, wymagaj ących ochrony. Rolniczy charakter omawianych terenów sprawia, że dominuje tu gospodarka rolna. Miejscowa ludno ść znajduje zatrudnienie równie ż w usługach budowlanych, rzemio śle, handlu i w drobnym przemy śle terenowym, 5 głównie przetwórczo-spo żywczym. Obsługa rolnictwa nie jest zcentralizowana i sprzeda ż płodów rolnych odbywa si ę w małych punktach skupu nale żą cych do wła ścicieli prywatnych, prosto od producenta . Lasy, za wyj ątkiem północno-zachodniego fragmentu powierzchni ar- kusza, nie tworz ą zwartych kompleksów i zajmuj ą niewielkie powierzchnie, głównie w pobli- żu rzek. Fig. 1. Poło żenie arkusza Łob żenica na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica makroregionów; 2 – granice mezoregionów; 3 – zbiornik wód powierzchniowych Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie: Makroregion: Pojezierze Wielkopolskie: Mezoregion: 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie Mezoregion: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion: 315.34 – Dolina Środkowej Noteci 315.35 – Kotlina Toru ńska Wsie D źwierszno Wielkie i Liszkowo, poło żone s ą w miejscach atrakcyjnych przyrod- niczo i pełni ą funkcje turystyczno-wypoczynkowe. W Gle śnie znajduje si ę stadnina koni, w której organizowane s ą wczasy „w siodle”. Przez Łob żenic ę przechodzi drugorz ędna droga z Wi ęcborka do Wyrzyska. Z Runowa Kraje ńskiego do Witosławia przebiega nasyp kolejowy nieczynnej kolei. 6 III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą arkusza Łob żenica omówiono na podstawie arkusza Nakło Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 wraz z obja śnieniami (Uniejewska, Włodek, 1978, Uniejewska i in., 1979) oraz o „Projekt bada