P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PISZ (219) Warszawa 2011 Autorzy plansza A: Kamila Andrzejewska-Kubrak*; Anna Gabry ś-Godlewska*; Olimpia Kozłowska*; Iwona Walentek*; Autorzy planszy B: Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak; Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska * Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 r. Spis tre ści I. Wst ęp – O. Kozłowska ....................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – O. Kozłowska ........................... 4 III. Budowa geologiczna – O. Kozłowska ................................................................ 9 IV. Zło Ŝa kopalin – I. Walentek .............................................................................. 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – I. Walentek ............................................. 21 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – I. Walentek ........................ 23 VII. Warunki wodne ................................................................................................ 27 1. Wody powierzchniowe – O. Kozłowska ........................................................ 27 2. Wody podziemne – A. Gabry ś-Godlewska .................................................... 29 VIII. Geochemia środowiska .................................................................................... 31 1. Gleby – P. Kwecko ......................................................................................... 31 2. Osady – J. Bojakowska ................................................................................... 34 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ................................ 37 IX. Składowanie odpadów – J. Król, M. Marczak ................................................ 40 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – O. Kozłowska ............................................. 41 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Andrzejewska-Kubrak ............................ 47 XII. Zabytki kultury – K. Andrzejewska-Kubrak ..................................................... 52 XIII. Podsumowanie – O. Kozłowska, J. Król, M. Marczak ..................................... 54 XIV. Literatura .......................................................................................................... 56 I. Wst ęp Arkusz Pisz Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 został wykonany w 2011 roku. Składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geo- logiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni zie- mi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki korzystne do składowania odpadów. Plansza A została wykonana w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Insty- tucie Badawczym w Warszawie. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje za- mieszczone na arkuszu Pisz Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wyko- nanej w roku 2007 w SEGI AT w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2007). Plansza B zo- stała wykonana w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (składo- wanie odpadów) i w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Ba- dawczym w Warszawie (geochemia środowiska). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 W celu opracowania mapy przeanalizowano materiały archiwalne oraz przeprowadzono konsultacje i uzgodnienia w Olszty ńskim Urz ędzie Marszałkowskim, w starostwie powiatowym w Piszu, urz ędach gmin w Białej Piskiej i Piszu. Wykorzystano równie Ŝ materiały z Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Dane archiwalne uzupełnio- no i zweryfikowano w czasie zwiadu terenowego przeprowadzonego w lipcu 2011 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako element bazy danych Mapy geo środo- wiskowej Polski w skali 1:50 000. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kar- tach informacyjnych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Pisz wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 21˚45’–22˚00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53˚30’–53˚40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany teren poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko- mazurskim, powiecie piskim (miasto i gmina Pisz oraz gmina Biała Piska), tylko niewielki południowo-wschodni fragment znajduje si ę w obr ębie województwa podlaskiego w powiecie kolne ńskim (gmina Kolno). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) obszar le Ŝy na po- graniczu dwóch prowincji – Niziny Środkowoeuropejskiej i Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Biało- ruskiego (fig. 1). Przewa Ŝaj ąca cz ęść nale Ŝy do ni Ŝu, jedynie południowo-zachodni fragment nale Ŝy do Niziny Środkowoeuropejskiej, podprowincji Nizin Środkowopolskich z makrore- gionem Nizina Północnomazowiecka. W jego obr ębie znajduje si ę na terenie arkusza mezore- gion Równina Kurpiowska. Pozostała cz ęść dzieli si ę na dwie podprowincje – Pojezierza Wschodniobałtyckie i Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie. Do Pojezierzy Wschodniobałtyc- kich nale Ŝy w granicach arkusza makroregion Pojezierze Mazurskie z mezoregionami Poje- zierzem Ełckim i Równin ą Mazursk ą, oraz makroregion Nizina Północnopodlaska z mezore- gionem Wysoczyzna Kolne ńska. Rozci ągaj ąca si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza Równina Kurpiowska jest rozległym sandrem na południowym przedpolu Pojezierza Mazurskiego, poprzecinanym do- linami niewielkich rzek. Jej płaski, równinny krajobraz urozmaicaj ą wydmowe wzgórza. Do- liny rzek s ą tu płaskie i szerokie, a w ich obr ębie dominuj ą ł ąki ko śne i pastwiska. Melioracji unikn ęła tylko dolina Pisy, zachowuj ąc naturalny charakter rzeki nizinnej z licznymi mean- drami i starorzeczami. Wzdłu Ŝ Pisy ci ągn ą si ę lasy i otwarte, podmokłe terasy zalewowe, wy- korzystywane głównie jako ł ąki. Równin ę Kurpiowsk ą porastała pierwotnie Puszcza Zielona 4 (Kurpiowska). Obecnie, lasy nie stanowi ą ju Ŝ zwartego kompleksu jak kiedy ś, lecz s ą poroz- cinane sieci ą pól, ł ąk i dolin rzecznych. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pisz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granice prowincji, 2 – granice podprowincji, 3 – granice mezoregionów, 4 – jeziora Prowincja: 31 NIZINA ŚRODKOWOEUROPEJSKA Podprowincja: 318 Niziny Środkowopolskie Makroregion: 318.6 Nizina Północnomazowiecka Mezoregion: 318.65 Równina Kurpiowska Prowincja: 84 NI ś WSCHODNIOBAŁTYCKO-BIAŁORUSKI Podprowincja: 842 Pojezierza Wschodniobałtyckie Makroregion: 842.8 Pojezierze Mazurskie Mezoregion: 842.83 Kraina Wielkich Jezior Mazurskich 842.86 Pojezierze Ełckie 842.87 Równina Mazurska Podprowincja: 843 Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Makroregion: 843.3 Nizina Północnopodlaska Mazoregion: 843.31 Wysoczyzna Kolne ńska Na południowym wschodzie znajduje si ę Wysoczyzna Kolne ńska z do ść monotonn ą rze źbą terenu, wznosz ącą si ę do 214 m n.p.m. Wysoczyzna ta stanowi równin ę peryglacjaln ą wyniesion ą wyra źnie nad otaczaj ące tereny. Jest obszarem źródłowym dopływów Pisy – 5 Skrody, Wincenty oraz Biebrzy. Znajduje si ę tu mało lasów, dominuj ą natomiast pola upraw- ne i ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Północny zachód nale Ŝy do Równiny Mazurskiej, będącej północnym przedłu Ŝeniem Równiny Kurpiowskiej, od której jednak róŜni si ę obecno ści ą jezior. Najwi ększymi