P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MI ĘDZYRZECZ WIELKOPOLSKI (466) Warszawa 2006 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Izabela Bojakowska *, Przemysław Dobek *, Anna Pasieczna *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2006 Spis tre ści I. Wst ęp - W. Bobi ński .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Bobi ński ............................................. 5 III. Budowa geologiczna - W. Bobi ński ................................................................................... 8 IV. Zło ża kopalin - W. Bobi ński ............................................................................................ 11 1. Kreda jeziorna .............................................................................................................. 11 2. Kruszywa naturalne...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - W. Bobi ński ........................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - W. Bobi ński ...................................... 16 VII. Warunki wodne - W. Bobi ński ......................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 18 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 22 1. Gleby - A. Pasieczna, P. Dobek ................................................................................... 22 2. Osady - I. Bojakowska .................................................................................................. 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec ............................................... 27 IX. Składowanie odpadów - W. Bobi ński .............................................................................. 30 X. Warunki podło ża budowlanego - W. Bobi ński ................................................................ 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - W. Bobi ński ................................................................. 36 XII. Zabytki kultury - W. Bobi ński ......................................................................................... 43 XIII. Podsumowanie - W. Bobi ński .......................................................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wst ęp Arkusz Mi ędzyrzecz Wielkopolski Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Dolnośląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2006 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Mi ędzyrzecz Wielkopolski Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2001 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (Ma ćków, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opra- cowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędu Marszałkowskiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędów Powiatowych w Mi ędzyrzeczu i Świebodzinie, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puła- wach, urz ędów gmin oraz Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Mi ędzyrzecz Wielkopolski wyznaczaj ą współrz ędne 15 o30’ i 15 o45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52 o20’ i 52 o30’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar le ży w cało ści w województwie lu- buskim, w wi ększo ści w powiecie mi ędzyrzeckim. Centraln ą cz ęść , stanowi ącą ponad połow ę obszaru arkusza obejmuje miasto i gmina Mi ędzyrzecz. Niewielki skrawek na północnym zachodzie nale ży do gminy Bledzew, cz ęść północno-wschodnia do gminy Pszczew, wschod- nia i południowo-wschodnia do gminy Trzciel, natomiast cz ęść południowo-zachodnia do gminy Świebodzin w powiecie świebodzi ńskim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie, makroregionu Pojezierze Lubuskie. Wi ększa cz ęść obszaru wchodzi w skład mezo- regionu Bruzda Zb ąszy ńska, natomiast cz ęść południowo-zachodnia – Pojezierze Łagowskie (fig. 1). Bruzda Zb ąszy ńska jest to nizina o młodoglacjalnym krajobrazie i wysoko ściach wzgl ędnych 45-138 m n.p.m. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuje równina sandrowa pocho- dzenia wodnolodowcowego, poro śni ęta w przewadze lasami. Na jej obszarze wyst ępuj ą wały ozów (na wschód i na zachód od Mi ędzyrzecza), rzadziej pagóry kemów. Rozci ęta jest dolin ą rzeki Obry i ci ągiem rynnowych jezior. W zachodniej cz ęś ci arkusza występuj ą rynny gla- cjalne Jeziora Gł ębokiego oraz jezior K ęszyckich. W centralnej cz ęś ci tego obszaru przebiega południkowo rynna jezior: Gł ęboczek, Żółwin, Bobowicko, Bukowickiego i Wyszanowskie- go. W rejonie Mi ędzyrzecza znajduje si ę płaskie, nieckowate obni żenie zastoiskowe o rz ęd- nych wysoko ściowych 48-52 m n.p.m. w cz ęś ci południowo wschodniej wyst ępuj ą wyniesie- nia moreny czołowej o deniwelacjach 5-30 metrów (rejon Wyszanowa i Lutola Suchego). Pojezierze Łagowskie obejmuje niewielk ą cz ęść terenu na południowym zachodzie. Jest to fragment pagórkowatej wysoczyzny morenowej, w większo ści zaj ęty przez u żytki rolne. Najwy ższym wzniesieniem w obr ębie arkusza jest pagór moreny czołowej o wysoko ści 137,5 m n.p.m., poło żony na południowy zachód od miejscowo ści Nietoperek, natomiast naj- ni żej le ży poziom lustra wody w Obrze poni żej Mi ędzyrzecza – około 44 m n.p.m. Według A. Wosia (1999), opisywany obszar wchodzi w granice Regionu Lubuskiego. Cech ą typow ą dla tego regionu jest stosunkowo du ża liczba dni słonecznych, gor ących i bez opadów. Mniej jest dni z przymrozkami. 5 Fig. 1. Poło żenie arkusza Mi ędzyrzecz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – większe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.33 – Kotlina Gorzowska; Makroregion Pojezierze Lubuskie: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.43 – Równina Torzymska, 315.44 – Bruzda Zb ąszy ńska; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie Opisywany obszar poło żony jest w strefie klimatu umiarkowanego, z przewagą cech oceanicznych nad kontynentalnymi. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,2 oC, a okres wegetacyjny trwa tu od 210 do 225 dni. Suma roczna opadów atmosferycznych mie- ści si ę w granicach 475-525 mm. Pokrywa śnie żna zalega 40 do 50 dni, a liczba dni z przy- mrozkami jest mniejsza od stu. Przewa żaj ą wiatry z kierunków: zachodniego i północno- zachodniego. Wyst ępuj ą tu mniejsze amplitudy temperatur, krótsze i łagodniejsze zimy a na- st ępstwem tego jest dłu ższy okres wegetacji ro ślin w porównaniu do obszarów Polski central- nej i wschodniej. Obszar ten nale ży do najcieplejszych terenów województwa lubuskiego. 6 W granicach arkusza zwarte kompleksy le śne zajmuj ą około 60% powierzchni. Gleby chronione dla rolniczego u żytkowania (klas I-IVa) stanowi ą 20% terenu i grupuj ą si ę