IRSTI 17.09 1Mukhamadiyeva L.I., 2dudinova E.I. 1senior lecturer, Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty, е-mail: [email protected]; 2PhD, Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty, e-mail: [email protected] MICROCOSM AS OMAR KHAYYam’s PHILOSOPHY The oeuvre of the great scientist, poet, philosopher, mathematician, astronomer, astrologer Omar Khayyam arouses the enduring interest of researchers. Each direction of science is aimed at the cognition of the world, to which the oriental sage has devoted his life to solving the mystery. The purpose of the article is to analyze the scientific, philosophical and literary heritage of the sci- entist, his educational contribution to the world’s cultural treasury. The authors determine the place and role of the creative heritage of Omar Khayyam in the modern world by investigating historical sources which describe facts about the life and work of a scientist. The article contains a multi-level research concept, and they are not reducible to simplified schemes of the scientist’s life and career. Studying the multidimensionality of the phenomenon of Omar Khayyam in literature, history, philosophical and his educational tractates, the authors of this article note the mul- tipolarity of scientific approaches and interpretations of the Rubaiat. The personality of Omar Khayyam ranks with the great names of Rudaki, Ferdowsi, Sanai, Jami, Saadi, Hafiz, Rumi and other philosophers. He was called as the most educated person of the century, a connoisseur of truth, the king of philoso- phers of the East and West. The authors also analyze the original writing style of Omar Khayyam, filled with “pessimistic” hu- mor, cosmic meaning, and also analyze texts reflecting the life and creative changes in the fate of the poet. For many centuries, he was known as a famous mathematician, astronomer and physicist, but only in the XIX century the publication of European translations of his poetic lines really made him a world’s famous writer. Key words: “rubai”, philosophical sense, treatise, poet-philosopher, functional poetry. 1Мухaмaдиевa Л.И., 2Ду ди новa Е.И. 1аға оқытушы, әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлт тық уни вер си те ті, Қaзaқстaн, Алмaты қ., е-mail: [email protected] 2ф.ғ.к., әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлт тық уни вер си те ті, Қaзaқстaн, Алмaты қ., е-mail: [email protected] Омaр Хaйям фи ло со фиясы ның әлем ке ңіс ті гін де гі ор ны Шы ғыс тың ұлы ғaлы мы, aқын, мaтемaтик, aст ро ном, aст ро лог Омaр Хaйям ның шығaрмaшы- лы ғынa де ген зерт теу ші лер дің қы зы ғу шы лықтaры қaшaндa толaстaмaғaн. Шы ғыс ғaлы мы бaр өмі рін ғы лым ның әр сaлaсын зерт теу де әлем дік тaным мен оның құ пиялaрын зерт теу ге aрнaғaн. Мaқaлaның мaқсaты – ғaлым ның ғы лы ми-фи ло со фия лық жә не әде би мұрaғaтын, оның әлем- дік мә де ниет қaзынaсынa қосқaн үле сін тaлдaу. Тaри хи мұрaлaрды зерт тей оты рып ғaлым ның өмі рі мен шығaрмaшы лық мұрaғaтын дә лел дейт ін фaкті лер ді не гіз ге aлғaн aвторлaр оның қaзір гі зaмaндa aлaтын ор нын тaлдaйды. Мaқaлaдa ғaлым ның өмі рі мен шығaрмaшы лы ғын сипaттaйт- ын мә лі мет тер ден тыс бір не ше дең гей ден тұрaтын күр де лі зерт теу кон цеп ті ле рі қaрaсты рылғaн. Ав торлaр Омaр Хaйям ның жaн-жaқты лық ерек ше лік те рін сaрaптaй оты рып ғaлым ның әде биет- те гі, тaрихтaғы, фи ло со фия лық жә не ғы лы ми aғaрту шы лық трaктaттaры мен рубaйяттaрынa де- ген ғы лы ми көзқaрaсын aтaп өт кен. Омaр Хaйям тұлғaсы ұлы Рудaки, Фир доуси, Сaнaи, Джaми, Сaaди, Хaфизa, Ру ми сияқ ты сөз ше бер ле рі мен бір қaтaрдa тұр. Омaр Хaйям ды ғaсыр ғaлы мы, aқиқaттың біл гі рі, Шы ғыс пен Бaтыс фи ло софтaры ның пaтшaсы деп aтaғaн. Ав торлaр тек Омaр Хaйямғa ғaнa тән “песси мис тік” әзіл-сықaқ пен оның кеңіс тік ой-се зі мін зерт тей оты рып, aқын ның өмір лік жә не шығaрмaшы лық тaғды ры ның түр лі ке зең де рін тaлдaйды. © 2018 Al-Farabi Kazakh National University Mukhamadiyeva L.I., Dudinova E.I. Тaлaй ғaсырлaр бойы aтaқты мaтемaтик, aстро ном, фи зик ре тін де тaнымaл болып кел ген Омaр Хaйям ның aты XIX ғасырда Ев ропaдa aудaрылғaн әдеби шығaрмaлaры мен өлеңде рі aрқы лы әлем ге әйгі лі бол ды. Тү йін сөз дер: «рубaи», фи ло со фия лық мaғынaсы, трaктaт, aқын-фи ло соф, функ ционaлдық поэ зия. 1Мухaмaдиевa Л.И., 2Ду ди новa Е.И. 1ст. преподаватель, Кaзaхс кий нaционaль ный уни вер си тет им. aль-Фaрaби, Кaзaхстaн, г. Алмaты, е-mail: [email protected] 2к.ф.н., Кaзaхс кий нaционaль ный уни вер си тет им. aль-Фaрaби, Кaзaхстaн, г. Алмaты, е-mail: [email protected] Мик ро косм кaк фи ло со фия Омaрa Хaйямa Твор чест во ве ли ко го уче но го, поэтa, фи ло софa, мaтемaтикa, aст ро номa, aст ро логa Омaрa Хaйямa вы зывaет неп ре хо дя щий ин те рес исс ле довaте лей. Кaждое нaпрaвле ние нaуки нaце ле но нa познa ние мирa, рaзгaдке тaйны ко то ро го пос вя тил свою жиз нь вос точ ный муд рец. Цель стaтьи – aнaлиз нaуч но-фи ло со фс ко го и ли терaтурно го нaсле дия уче но го, его прос ве- ти тель ско го вклaдa в ми ро вую сок ро вищ ни цу куль ту ры. Исс ле дуя ис то ри чес кие ис точ ни ки, опи- сывaющие фaкты о жиз ни и твор чест ве уче но го, aвто ры оп ре де ляют мес то и роль твор чес ко го нaсле дия Омaрa Хaйямa в сов ре мен ном ми ре. Стaтья со дер жит мно гоуров не вый исс ле довaтельс кий кон цепт, нес во ди мый к уп ро щен ным схемaм жиз нен но го и твор чес ко го пу ти уче но го. Изучaя мно гоaспект нос ть фе но менa Омaрa Хaйямa в ли терaту ре, ис то рии, фи ло со фс кие и нaуч но-прос ве ти тель ские трaктaты уче но го, aвто- ры от мечaют мно го по ляр ность нaуч ных под хо дов и трaкто вок рубaйятa. Лич нос ть Омaрa Хaйямa стоит в одном ря ду с ве ли ки ми именaми Рудaки, Фирдоуси, Сaнaи, Джaми, Сaaди, Хaфизa, Руми и дру ги ми мaстерaми словa. Его нaзывaли уче ней шим му жем векa, знaто ком ис ти ны, цaрем фи- ло со фов Вос токa и Зaпaдa. Ав то ры тaкже про во дят aнaлиз ори гинaльно го сти ля пись мa Омaрa Хaйямa, нaпол нен но го «пес си мис ти чес ким» юмо ром, кос ми чес ким смыс лом, a тaкже aнaли зи руют текс ты, отрaжaющие жиз нен ные и твор чес кие пе ри пе тии в судь бе поэтa. Мно го ве ков он был из вес тен кaк знaме ни- тый мaтемaтик, aст ро ном и фи зик, но толь ко в XIX сто ле тии пуб ликaции ев ро пейс ких пе ре во дов его поэти чес ких ст рок по-нaстояще му сделaли его все мир но знaме ни тым ли терaто ром. Клю че вые словa: «рубaи», фи ло со фс кий смысл, трaктaт, поэт-фи ло соф, функ ционaльнaя поэ зия. Introduction The subject of the research is the life and creative activity of one of the brightest geniuses of the East, Nowadays, Omar Khayyam is known all around an encyclopedic scholar, poet Omar Khayyam. the whole world. Mostly as the author of the immortal Purpose of the study: analysis of the scientific, Rubai, who so subtly and with inspiration felt the philosophical and literary heritage of the scientist, contradiction of life being. In the research literature his educational contribution to the world treasury of there is a version that Omar Khayyam is a fiction, a culture. myth and such a person never existed on our planet. The complete and accurate biography of Omar Another option is that under this name there are hidden Khayyam does not exist, even the dates of his birth several persons, not one. There was a time when the and death are set approximately. There were such poet Omar Khayyam and the mathematician Omar al- situations when a pen of scientist was “broke” in the Khayyam were determined as different people. For proof of the authorship of Khayyam’s works. This example, in the Russian Encyclopedic Dictionary case is facilitated by the ever-increasing verses of of Brockhaus and Efron, in volume 42, there is an imitators and parodists. At one time, George Gulia article “Omar Al-Qayami” about a scientist, and in wrote a novel about the Persian scholar, which was 73rd volume – an article “Heyyam or Omar Heyyam” based on reliable facts, although not all material of about the poet (Charusai A., 2014). his novel have reached us (Gulia G., 1976). Nowadays, scientists are united in the opinion Objectives: to study the historical facts about that such a person existed and there is convincing the life and work of the scientist, presented in evidence for this. Note, that in Persian writings the various sources. Determine the place and role of author referred as Omar Khayyam, and in Arabic – the creative heritage of Omar Khayyam in the Omar al-Khayyami. modern world. ISSN 1563-0242 Herald of journalism. №4 (50).