T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BATI DİLLERİ ve EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI ÇAĞDAŞ YUNAN DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI DOKTORA TEZİ YUNAN HİKÂYELERİNDE KADIN VE ULUSAL KİMLİĞİN ÜRETİMİ (1880-1922) Aslı ÇETE 2502140469 TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. Damla DEMİRÖZÜ İSTANBUL – 2020 ÖZ YUNAN HİKÂYELERİNDE KADIN VE ULUSAL KİMLİĞİN ÜRETİMİ (1880-1922) ASLI ÇETE 19. yüzyıl başında ulus devlet olarak kurulan Yunanistan, ulusal kimliğini iki ayrı geçmiş üzerinden tanımlıyordu: Antik Hellen ve Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu. Bu iki önemli kimlik kodu, 19. yüzyılın ikinci yarısında resmi düzeyde bir araya gelerek Yunan ulusal kimliğinin ana yapı taşlarını oluşturmuştur. Ulusçu tarih anlatısının bir sonucu olarak zaman içinde “devamlılık” yaratma çabası, önce Doğu Roma İmparatorluğu’nu bir Yunan Ortaçağına dönüştürmüş, devamında yaşanan Osmanlı İmparatorluğu’nu ise “400 yıllık kölelik” şeklinde tanımlamıştır. Özgürlük-kölelik ikilemi Yunan resmi ulusal anlatısının ana motifini oluşturur. Buna göre, kadın olarak cinsiyetlendirilen vatan, Doğu Roma İmparatorluğu’nun son yıllarında giderek artan yozlaşma sonucu Tanrı tarafından cezalandırılarak Osmanlı İmparatorluğu’nda “köle” haline getirilmiştir. “Günah” işleyen ve bunun sonucunda boyunduruk altına alınan kadın, Hellas, erkek kahramanlar tarafından özgürleştirilerek “doğru yola getirilir” ve “kurtarılır”. Böylece geçmişin “saf ve şanlı” günleri yeniden kazanılır. Bu çalışmada 19. yüzyıl Yunan düşünce hayatına yön vermiş beş düşün adamı olan Georgios Viziinos, Aleksandros Papadiamandis, Andreas Karkavitsas, Giannis Psiharis ve Hristos Hristovasilis’in 1880-1922 yılları arası yayımlanmış hikâyelerinde ulusal kimliğin ve kadının nasıl kurgulandığını araştırdık. Beş bölümden oluşan tezin ilk bölümünü “ulus” ve “ulusçuluk” kavramlarına ve bu alanda üretilmiş teorilere ayırdık. Tezin ikinci bölümünde Çağdaş Yunan Aydınlanmasını kısaca özetledikten sonra Yunanistan’ın ulusal devlet olarak tanındığı 1830 yılından 1880 yılına dek nasıl bir kimlik kurgusuna girişildiğini anlattık. Bu bağlamda Yunan resmi tarih anlatısını ve iii bu anlatı içinde yer alan “öteki”yi ve kadını ele aldık. Üçüncü bölümde, 1880 sonrası ulusal kimliğin yeniden tanımlanışını, dönemin konjonktürüne uygun olarak nasıl yeniden üretildiğini ve edebiyata ne şekilde yansıdığını inceledik. Bu bağlamda, dört alt başlık altında tarihi-edebi gelişmeleri sunduk. İlk olarak dönemin siyasi olaylarına kısaca değinip Yunan entelektüel yaşamının ve ulusal kimliğinin ayrılmaz bir parçası olan dil sorununun, 1880’lerde nasıl yeniden gündeme geldiğini açıkladık. Sonrasında, özellikle Yunan hikâyeciliğini tanımlayan İthografia terimini ayrı bir başlık altında anlattık. Dördüncü bölümde, bu tezin ana inceleme konusunu oluşturan beş yazarın hikâyelerinde, ulusal kimliğin ve yerli/ulusal kadının nasıl üretildiğini; “öteki”nin kadınına nasıl bir bakış açısı geliştirildiğini; 19. yüzyıl söylemine uygun olarak “kadınlık” ve “erkeklik” kavramlarının hangi kriterler üzerinden tanımlandığını örneklerle tartıştık. Bu doğrultuda ele aldığımız hikâyelerin beş temel algı karşısındaki tutumlarını tespit ettik: kadın, “öteki”, zaman, din ve mekân. Beşinci ve son bölümde ise, tüm bu incelemeler ışığında ortaya çıkan sonuçları değerlendirdik. İncelenen toplam 281 hikâyede genel olarak ulaştığımız sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: Yazarlar din, dil, zamanda “devamlılık” gibi ulusal kimlik unsurlarını farklı oranda kullanmışlardır. Örneğin, Antik Hellen’in kullanımı Karkavitsas’ta çok düşükken, Psiharis’te çok yüksek, Hristovasilis’te ise Bizans ile eşit orandadır. Olumsuz “öteki” imajı ise bütün bu eserlerde gözlemlenen ortak paydadır. 1880- 1910 yılları arası Makedonya “sorunu” çerçevesinde özellikle Bulgar ulusçuluğu ile ciddi bir çatışma söz konusuydu. Buna rağmen hikâyelerde Bulgar’a çok az yer verilmiştir. Değinilen Bulgarların tümünün “olumsuz” imaja sahip olması da kayda değer bir diğer ilginç bulgu olarak karşımıza çıkıyor. Sıradan halk arasında mutlak “iyi” ve mutlak “kötü” karakterlere rastlanılmazken, Osmanlı İmparatorluğu’nun temsili sultanın ve emrinde çalışan Arap, Arnavut/Arvanit gibi Müslüman yöneticilerin mutlak “kötü” şeklinde sunulduğu gözlemlenmiştir. Her ne kadar Osmanlı/Türk, diğer etnik unsurlara göre daha olumsuz algılansa da bu durum, halk arasından sıradan bir karaktere indirgenmez. Olumsuz algı, çoğunlukla Osmanlı yönetimine yöneliktir. iv Osmanlı/Türk’ün yanında yerli yabancı tüm kadınların da ötekileştirildiği görülür. İncelenen hikâyelerde kadının, Yunan resmi tarih anlatısının ulusal “öteki” olarak kabul ettiği Osmanlı/Türk’ten bile daha olumsuz algılandığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yunan Hikâyeleri, Kadın, 19. Yüzyıl, Ulusal Kimlik, Ulusçuluk. v EXTENDED ABSTRACT WOMEN AND THE CONSTRUCTION OF NATIONAL IDENTITY IN GREEK STORIES (1880–1922) ASLI ÇETE Towards the end of the 18th century, with the influence of the European Enlightenment, a variety of discussions took place among the Greek intellectuals of the Ottoman Empire about their roots, who they were and their desire to create a new order. In these discussions, the Church, which initially played an active and innovative role, increasingly clung to traditions and argued that the status quo — the position of the Greek community within the Ottoman Empire — had to be preserved. Intellectuals such as Rigas Velestinlis and Adamandios Korais, who were more revisionist in their search for an identity and a new order, suggested different ways to alter the political structure. Velestinlis imagined a state in which all citizens of the Ottoman Empire could live together equally, regardless of religion, language and ethnicity, and desired that the Hellenic element be dominant in this state he dreamt of. Korais, on the other hand, dreamt of a Greece that separated from the Ottoman Empire and gained its independence as in other nationalist movements of the period. In the early years following its establishment, the Greek national state was skeptical of the Eastern Roman (Byzantine) empire, and was in a quandary over whether to include it in its national history. Nevertheless, as the prejudices about the Middle Ages were overcome in Europe by the mid-19th century, Byzantines began to settle as an intermediate period in the Greek national history. As a result of this development, traditions that were believed to had been used since the ancient Hellenic times began to be sought in the Byzantine Empire, and those that were believed to had been used since the ancient Hellenic and Byzantine times began to be sought in modern Greek society. vi Founded as a national state at the beginning of the 19th century, Greece has defined itself as the heir to the Ancient Hellenic culture through a code, which it established through language, and as the heir to the Eastern Roman (Byzantine) Empire through another code, which it established through religion (Orthodox Christianity). These two significant identity codes came together at the official level in the second half of the 19th century to form the main building blocks of Greek national identity. As a result of a nationalist narrative history, the insistence on seeking “continuity” over time first transformed the Eastern Roman Empire into a Greek Medievalism, and then described the subsequent Ottoman Empire as a “400 years of slavery.” The freedom–slavery quandary constituted the main motive of the Greek official national narrative. In this respect, the homeland, which was imagined as a woman, had been punished by God as a result of the ever-increasing corruption in the final years of the Eastern Roman Empire and turned into a “slave” in the Ottoman Empire. Hellas, the woman who committed a “sin” and was consequently subjugated, was liberated and “disciplined” by male heroes. In this way, the “pure and glorious” days of the past were reclaimed. In this study, we investigated how the national identity and women were portrayed in the stories published between the years 1880 and 1922 by Georgios Viziinos, Alexandros Papadiamandis, Andreas Karkavitsas, Giannis Psiharis and Hristos Hristovasilis, who were the five philosophers who oriented the 19th century Greek philosophical life. We allocated the first chapter of this five-chapter thesis to the concepts of “nation” and “nationalism” and the theories proposed in this field. In the second chapter of the thesis, after a brief summary of the Modern Greek Enlightenment, we described how an effort to create an identity was undertaken from 1830, when Greece was recognized as a national state, to 1880. In this context, we discussed the Greek official narrative history and the “other” and the woman in this narrative. In the third chapter, we examined the redefinition of the national identity after 1880, how it was reproduced in compliance with the conjuncture of the period, and how it was reflected in literature. In this context, we presented historical/literary developments under four sub-headings. First, we briefly addressed the political vii events of the period and explained how the language problem, which was an integral part of Greek intellectual life and national identity, was reintroduced in the 1880s. Next, we explained the term “ithografia”, which specifically describes Greek storytelling, under a separate heading. In the fourth chapter, we discussed with examples how the national identity and the concept of native/national woman were established, how a point of view was developed towards a woman of the “other,” and according to what criteria the concepts of “femininity” and