Rocznik Gdański GDAŃSKIEGO TOWAR ZYST WA NAUKOWEGO TOM L XXX RG_2020.indd 1 2021-05-25 10:08:45 RG_2020.indd 2 2021-05-25 10:08:45 2 0 20 Rocznik Gdański GDAŃSKIEGO TOWARZYST WA NAUKOWEGO TOM L XXX W YDAWNICT WO UNIWERSY TETU GDAŃSKIEGO GDAŃSK 2020 RG_2020.indd 3 2021-05-25 10:08:45 Rada Naukowa Józef Borzyszkowski (przewodniczący), Dieter Bingen, Marcin Hintz, Henryka Ilgiewicz, Grażyna Kozaczka, Beata Możejko, Cezary Obracht-Prondzyński, Miloš Řeznik, Grzegorz Szamocki, Leonid O. Zashkilniak Redaktor Naczelna Maria Mendel Sekretarze Redakcji Marcin Boryczko, Agnieszka Pawłowska-Kubik Redaktor Naukowy tomu Agnieszka Pawłowska-Kubik Recenzenci Maciej Bakun, Bogdan Chrzanowski, Romuald Grzybowski, Mateusz Ihnatowicz, Maciej Kijowski, Łukasz Kodłubański, Dariusz Magier, Marcin Owsiński, Mirosław Patalon, Jolanta Sokołowska, Błażej Śliwiński, Grzegorz Szamocki, Marcin Westphal Adres Redakcji Gdańskie Towarzystwo Naukowe, ul. Grodzka 12, 80-841 Gdańsk Adres do korespondencji: ul. Bielańska 5, p. 41, 80-851 Gdańsk e-mail: [email protected], [email protected] www.rocznikgdanski.gtn.cba.pl www.czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/rocznikgdanski Redaktor Wydawnictwa Ewelina Ewertowska Koncepcja graficzna okładki i stron tytułowych Karolina Johnson Projekt okładki i stron tytułowych Studio Spectro Skład i łamanie Pracownia Publikacja sfinansowana ze środków Gdańskiego Towarzystwa Naukowego © Copyright by Gdańskie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ISSN 0080-3456 Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot tel./fax 58 523 11 37, tel. 725 991 206 e -mail: [email protected] www.wyd.ug.edu.pl Księgarnia internetowa: www.kiw.ug.edu.pl Druk i oprawa Zakład Poligrafii Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot tel. 58 523 14 49, fax 58 551 05 32 RG_2020.indd 4 2021-05-25 10:08:45 SPIS TREŚCI Słowo od Redaktora. Na fali historii (A g n i e s z k a Pa w ł o w s k a ­­­‑ Ku b i k ) . 9 ARTYKUŁY B o g u s ł a w U l i c k i, Gaszenie pożarów dawnego Gdańska na przykładzie porządków ogniowych z XVI w. 17 Wa l d e m a r B o r z e s t o w s k i, Ferdinand Gottlob Schichau i jego stocznia . 43 Mo n i k a To m k i e w i c z, Zbrodnia pomorska 1939 r. w powiecie tczewskim: sprawcy, ofiary, pamięć, odpowiedzialność . 73 Piotr Abryszeński, Daniel Gucewicz, Reakcje duchowieństwa w Trójmieście na zapowiedzi normalizacji stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim po Grudniu ’70 . 88 Piotr Brzeziński, Prominenci i marionetki. Prozopografia egzekutywy KW PZPR w Gdańsku w latach 1975–1990 . 109 To m a s z S n a r s k i, Gdańska koncepcja praw człowieka. Szkic z filozofii praw człowieka wokół treści Karty Powinności Człowieka proklamowanej 2 września 2000 r. w Gdańsku . 142 M a t e u s z Ru t k o w s k i, Wpływ pandemii COVID­­‑19 na pomorski rynek pracy . 163 REFLEKSJE, WSPOMNIENIA, ROZMOWY Zbigniew Cywiński, Restituta. Author’s family life meanders in Gdańsk and Pomerania . 181 Jó z e f S z u d y, Wspomnienie o tym, jak fizycy toruńscy pomagali w utworzeniu ośrodka fizyki na Uniwersytecie Gdańskim . 193 Jerzy Błażejowski, Maria Mendel, Jędrzej Dudkiewicz,3 Dajmy szansę nauce. O działalności i problemach towarzystw naukowych w Polsce oraz o tym, co mogą one dać społeczeństwu, z Jerzym Błażejowskim i Marią Mendel rozmawia Jędrzej Dudkiewicz . 203 Józef Borzyszkowski, Aleksandra Kurowska­‑Susdorf, Cezary Obracht ­­‑ P r o n d z y ń s k i, O wielowymiarowości badań nad dziejami Kaszubów. Z Józefem Borzyszkowskim, autorem III i IV tomu Historii Kaszubów w dziejach Pomorza, oraz Cezarym Obrachtem­­‑Prondzyńskim, autorem V tomu, rozmawia Aleksandra Kurowska -Susdorf . 209 RG_2020.indd 5 2021-05-25 10:08:45 6 Spis treści RECENZJE I SPRAWOZDANIA Konferencja naukowa „Rocznik Gdański: 1927–2017. Pamięci redaktorów, Władysława Pniewskiego i Franciszka Kręckiego, zamordowanych w KL Stutthof 22 marca 1940 roku”, Gdańsk, 27 stycznia 2018 r. (Agnieszka Pawłowska-Kubik) . 225 „Głosy Wolności” w Gdańsku. 110 artystów, 110 plakatów, 35 krajów – wystawa plakatów z międzynarodowej kolekcji (K a r o l i n a Po d o s k a ) . 227 IN MEMORIAM Informacja o członkach Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, którzy odeszli w 2020 r. 237 To m a s z S n a r s k i, Wierny sługa dobrego prawa. Profesor Jarosław Warylewski (1959–2020) . 238 Noty o autorach . 245 RG_2020.indd 6 2021-05-25 10:08:45 TABLE OF CONTENTS Introduction from Editor: Between riding out the storm and riding on a wave of history (Agnieszka Pawłowska-Kubik) . 9 ARTICLES B o g u s ł a w U l i c k i, Extinguishing the fires of old Gdańsk on the example of the Fire Orders of the 16th century . 17 Wa l d e m a r B o r z e s t o w s k i, Ferdinand Gottlob Schichau and his shipyard . 43 Mo n i k a To m k i e w i c z, The Pomeranian crime of 1939 in the Tczew district: perpetrators, victims, rememberance, responsibility . 73 Piotr Abryszeński, Daniel Gucewicz, Reactions of the clergy in Tricity to the announcement of normalization of the State and the Roman Catholic Church relations after December ’70 protests . 88 P i o t r B r z e z i ń s k i, Leaders and puppets. Prosopography of the executive of the Voivodeship Committee of the Polish United Workers’ Party in Gdańsk in the years 1975–1990 . 109 To m a s z S n a r s k i, The Gdańsk Concept of Human Rights. A Sketch on the Philosophy of Human Rights Around the Content of the Charter of Human Duties Proclaimed in Gdańsk on September 2nd, 2000 . 142 M a t e u s z Ru t k o w s k i, The impact of the COVID-19 pandemic on the Pomeranian employment market . 163 REFLECTIONS, CONVERSATIONS, MEMORIES Zbigniew Cywiński, Restituta. Author’s family life meanders in Gdańsk and Pomerania . 181 Jó z e f S z u d y, Recollections and reminiscences: How physicists from Toruń helped to establish a physics center at the University of Gdańsk . 193 Jerzy Błażejowski and Maria Mendel by Jędrzej Dudkiewicz, Let’s give science a chance. An interview about the activities and problems of scientific societies in Poland and what they can give to society with Jerzy Błażejowski and Maria Mendel by Jędrzej Dudkiewicz . 203 RG_2020.indd 7 2021-05-25 10:08:46 8 TABLE OF CONTENTS Józef Borzyszkowski, Aleksandra Kurowska­‑Susdorf, Cezary Obracht ­­‑ P r o n d z y ń ski, About the multidimensionality of research on the history of Kashubians. An interview with Józef Borzyszkowski, author of the 3rd and 4th volumes of Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, and Cezary Obracht-Prondzyński, author of the 5th volume, by Aleksandra Kurowska-Susdorf . 209 REVIEWS AND REPORTS Conference. „Rocznik Gdański: 1927–2017. Pamięci redaktorów, Władysława Pniewskiego i Franciszka Kręckiego, zamordowanych w KL Stutthof 22 marca 1940 roku”, Gdańsk, 27 January 2018 (Agnieszka Pawłowska-Kubik) . 225 „Voices in Freedom” in Gdańsk. 110 artists, 110 posters, 35 countries – an exhibition of posters from the international collection (Karolina Podoska) . 227 IN MEMORIAM Members of the Gdańsk Scientific Society deceased during 2020 . 237 To m a s z S n a r s k i, The Faithful Servant of a Good Law. Professor Jarosław Warylewski (1959–2020) . 238 About the authors . 245 RG_2020.indd 8 2021-05-25 10:08:46 Rocznik Gdański, t. LXXX 2020 PL ISSN 0080-3456 SŁOWO OD REDAKTORA. NA FALI HISTORII Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, z przyjemnością i poczuciem wywiązania się z powierzonego mi zadania oddaję w Państwa ręce 80. tom „Rocznika Gdańskiego”. Praca nad jego przygotowaniem była wyjątkowym i twórczym doświadczeniem, ale jednocześnie czasem pełnym wyzwań i zmagań z przeciwnościami, jakie narzuciła nam wszystkim pande- miczna rzeczywistość. Hasłem niniejszego tomu uczyniłam zwrot „na fali historii”, który rozumieć można na kilka sposobów. Gdańsk i Pomorze zajmowały i nadal zajmują w historii naszego kraju miejsce szczególne. Bycie „na fali historii” nigdy jednak nie oznaczało dla Pomo- rza płynięcia z prądem wydarzeń, a aktywne w nich uczestnictwo, przewodnictwo i kreowanie przyszłości. To także wykorzystanie odpowiedniej chwili, sprzyjającego czasu i pomyślnych okoliczności dla próby przeforsowania własnych rozwiązań, rea- lizacji wypracowanych wcześniej postulatów czy przedstawienia poglądów. Pamiętać jednak należy, że bycie „na fali historii” to także naznaczenie przez historię, czasem okrutne przećwiczenie, wypełnione krwią, cierpieniem i bólem przeżycie. Historyczna fala nie raz zalewała mieszkańców Pomorza, a wydobycie się z jej odmętów, brak zgody na bierne zagarnięcie przez nurt tożsame było z przetrwaniem. Słowa zapisane w preambule Karty Powinności Człowieka1 o Gdańsku jako mieście szczególnym, doświadczonym przez historię, w którym zaczynały się kataklizmy i kończyły totalitary- zmy, potraktować można nieco szerzej – jako odnoszące się do dziejów całego regionu. Współuczestnictwo w istotnych, kluczowych wydarzeniach, czasem bolesne i trudne, które z perspektywy czasu ocenić można jako swego rodzaju punkty zwrotne historii regionu, budowało obraz i tożsamość Pomorza i jego mieszkańców. Jest to widoczne we wszystkich tekstach, które złożyły się na ten tom „Rocznika Gdańskiego”. Tom otwiera artykuł Bogusława Ulickiego Gaszenie pożarów dawnego Gdańska na przykładzie porządków ogniowych XVI w., w którym autor analizuje XVI­­­‑wieczne przepisy dotyczące tego, jak radzić sobie z żywiołem. Porządek ogniowy z 1539 r., w świetle badań B. Ulickiego, był zbiorem nowoczesnych przepisów, których oddzia- ływanie autor zauważa w obowiązujących dzisiaj regulacjach. Część rozwiązań zna- nych i stosowanych w Gdańsku w pierwszej połowie XVI w., w innych miastach 1 Z perspektywy filozofii praw człowieka analizy Karty Powinności Praw Człowieka podjął się w swoim artykule Tomasz Snarski. RG_2020.indd 9 2021-05-25 10:08:46 10 Słowo od Redaktora.