7-8 (210-211) Lipiec-sierpieƒ 2008 ISSN 0867-8952 Prasa Powstania Warszawskiego W 64. rocznic´ Powstania Warszawskiego Przes∏anie dla miesi´cznika „Kombatant” Min´∏o wiele lat od chwili, gdy sta- wej i odci´cie od Ojczyzny blisko jed- oraz mianowa∏ Krajowà Rad´ Mini- waliÊmy w szeregach Polskich Si∏ nej trzeciej jej terytorium by∏o dla Po- strów. Pod kierunkiem wicepremiera Zbrojnych – wojsk regularnych na Za- laków nie do przyj´cia. Premier Stani- Jana Stanis∏awa Jankowskiego mia∏a chodzie i Armii Krajowej, gotowi wal- s∏aw Miko∏ajczyk, naciskany przez pro- ona, wraz z Armià Krajowà, akcento- kà wype∏niç treÊç ˝o∏nierskiej przysi´- sowieckich Brytyjczyków, powtarza∏ waç suwerennoÊç Rzeczypospolitej gi z∏o˝onej Rzeczypospolitej. wówczas uparcie, ˝e podstawà do dys- na jej w∏asnym terytorium. Z przysi´gi tej nigdy nie zostaliÊmy kusji mo˝e byç tylko prawnie uznana Powstanie Warszawskie, bohater- zwolnieni. Mimo wzorowego wype∏- granica przedwojenna. ski zryw ˝o∏nierzy Armii Krajowej niania sojuszniczych i ludnoÊci stolicy zobowiàzaƒ w cza- przeciw niemiec- sie II wojny Êwiato- kiemu najeêdêcy, wej, traktaty zawar- oceniane dzisiaj te mi´dzy mocar- z perspektywy 64. stwami Êwiata na- rocznicy tych wy- rzuci∏y nam nowego darzeƒ, by∏o tak- okupanta, niszczà- ˝e w∏aÊnie takim, cego nie tylko ka˝dy nadzwyczaj wa˝- przejaw polskiej su- nym, zaakcento- werennoÊci, ale waniem suweren- i ducha narodu. noÊci Paƒstwa 4 stycznia 1944 r. i Narodu Polskie- oddzia∏y sowieckie go wobec zamia- wkroczy∏y pod Ro- rów wschodniego kitnem na teryto- sàsiada. Tym bar- rium Rzeczypospo- dziej potrzebnym, litej. W myÊl planu ˝e na ziemiach „Burza” Armia polskich zajmo- Krajowa mia∏a byç wanych przez So- gospodarzem tere- wietów oddzia∏y nu, nie wyst´pujàc Armii Krajowej, przeciw Rosjanom, po krótkim poza aktami samo- wspó∏dzia∏aniu obrony. z Armià Czerwo- Nast´pnego dnia nà, by∏y przez nià Rzàd Polski w Lon- rozbrajane, a ˝o∏- dynie oÊwiadczy∏, ˝e nierze masowo oczekuje poszano- wywo˝eni do obo- wania suwerennych zów. praw i interesów Nie bez goryczy Rzeczypospolitej wspominamy dziÊ Polskiej i jej obywa- ofiary poniesione teli. Sowieci odrzu- przez naród w wal- ot. Mariusz Kubik cili t´ deklaracj´, F ce z niemieckim, stwierdzajàc, ˝e po- Prezydent Ryszard Kaczorowski a póêniej sowiec- dejmà rozmowy pod warunkiem zmian W kwietniu 1944 r. Prezydent Rze- kim jarzmem. W obronie najwy˝szych w rzàdzie polskim i przyj´cia granicy czypospolitej W∏adys∏aw Raczkie- wartoÊci obywatele Paƒstwa Polskiego na rzece Bug. Wkroczenie w suweren- wicz wyda∏ dekret o tymczasowej or- nie szcz´dzili trudu i krwi, by sprostaç noÊç decyzji polskiej w∏adzy paƒstwo- ganizacji w∏adz na ziemiach polskich zawo∏aniu wypisanemu na sztanda- 2 KOMBATANT nr 7-8/2008 W 64. rocznic´ Powstania Warszawskiego rach Rzeczypospolitej: „Bóg, Honor, grobowcy stalinizmu nie dajà za wy- W naszej historii sà daty, które za- Ojczyzna”. Tym idea∏om pozostali granà, przeprowadzajàc publicznie pad∏y g∏´boko w ÊwiadomoÊci naro- wierni do koƒca ˝o∏nierze Powstania próby zmazania i puszczenia zbrodni dowej i sà nadal przedmiotem docie- Warszawskiego. w niepami´ç. Jak˝e znamiennie kaƒ pokoleƒ historyków. Wielu ˝o∏nierzy Podziemnego Paƒ- brzmià tutaj s∏owa Ojca Âwi´tego Ja- Dla nas, spadkobierców tradycji stwa Polskiego odda∏o ˝ycie w walce na Paw∏a II, wypowiedziane w Rado- Polski Walczàcej, Powstanie War- przeciwko niemieckiej, a póêniej i so- miu w 1991 r.: „Korzeƒ zbrodni tkwi szawskie jest przedmiotem czci i po- wieckiej dyktaturze. Zgin´li, bo ich je- w uzurpacji przez cz∏owieka Bo˝ej dziwu. Przyk∏ad dwumiesi´cznej bo- dynym przewinieniem by∏o umi∏owa- w∏adzy nad ˝yciem i Êmiercià”. haterskiej walki z niemieckim oku- nie wolnoÊci i suwerennoÊci Ojczyzny. Chcia∏bym bardzo, aby 64. rocznica pantem b´dzie zawsze wzorem spe∏- Musimy pami´taç, ˝e plan uzale˝- Powstania Warszawskiego, przypomi- nionego do koƒca obowiàzku wobec nienia Paƒstwa Polskiego od wschod- najàca bohaterstwo ˝o∏nierzy Armii Ojczyzny, a tak˝e istotnym elemen- niego sàsiada, unicestwienia inteli- Krajowej i ludnoÊci stolicy w zmaga- tem poznania i rozumienia prawdy gencji i zniszczenia biologicznej sub- niach z przewa˝ajàcymi si∏ami nie- polskiego patriotyzmu, ˝e historia na- stancji narodu, realizowany ju˝ w cza- mieckiego najeêdêcy, by∏a tak˝e ro- szego narodu, przesz∏oÊç, teraêniej- sie wojny przez Sowietów i ich pol- dzajem ho∏du dla wszystkich, którzy szoÊç i przysz∏oÊç, taka jakiej pragnie- skich pomocników, by∏ potwornà i po wojnie podj´li walk´ przeciw so- my, by∏a, jest i b´dzie zawsze nazna- zbrodnià ludobójstwa, pot´pionà je- wieckiej przemocy i w tej walce zgin´- czona walkà o jego to˝samoÊç. dynie w przypadkach indywidualnych. li. Chcia∏bym te˝, by sta∏a si´ ostrze- Zbrodnie te pokryto na ca∏e lata zmo- ˝eniem dla tych, którzy w suwerennej Ryszard Kaczorowski wà milczenia, chroniàc morderców ju˝ Polsce próbujà zrównaç w pra- b. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i ich mocodawców. I dziÊ jeszcze po- wach kata i ofiar´. rezydujàcy w Londynie Zygmunt Rumel „Krzysztof” Drukarnia Czarne literki w taÊmach mitraliez* Odbite rz´dem na lustro stronic G∏uche jak t´tno tajnej drukarni Zm´czonej d∏oni palàcy p∏omieƒ. Czterej?... Czy cienie? Liczy maszyna Podwy˝szyç nak∏ad dziesi´ç tysi´cy! ot. arch. Cztery sà serca, lecz imion nie ma F Zygmunt Jan Rumel, ur. 1915 r., zamor- Mo˝e je kiedyÊ pami´ç wydêwi´czy... dowany przez ˝o∏nierzy UPA w nocy z 10 na 11 lipca 1943 r. we wsi Kustycze na Wo- Czy jutro? Jutro... a mo˝e dzisiaj ∏yniu. Poeta, autor m. in. poematu „Rok Buchnie nad miasto p∏omieƒ jak salwa... 1963”. Studiowa∏ na Uniwersytecie War- szawskim, a w czasie okupacji na tajnych Czarne literki piaskiem przysypie kompletach. S∏u˝y∏ w Batalionach Ch∏op- Nitkà czerwonà ziemi´ ubarwi. skich, desygnowany na dowódc´ VIII okr´- gu BCh–Wo∏yƒ. Podjà∏ si´ misji zahamo- „Przez walk´ do zwyci´stwa” nr 16, 1943 wania mordów na Polakach. Prowadzi∏ rozmowy z wo∏yƒskim dowództwem UPA. *Mitralieza – szybkostrzelna broƒ palna u˝ywana w XIX w. przed Wtedy zosta∏ zabity przez rozerwanie koƒ- wynalezieniem karabinu maszynowego. mi. Jego matk´ i siostr´ ocali∏ Ukrainiec. KOMBATANT nr 7-8/2008 3 Âwiadectwo zapisane drukiem Ryszard Bzinkowski S∏owo by∏o pociskiem Prasa powstaƒczej Warszawy (1 sierpnia – 5 paêdziernika 1944 r.) to ewenement w skali Êwiato- wej. Wywodzàc rodowód bezpoÊrednio z doÊwiadczeƒ prasy konspiracyjnej stanowi∏a wyraz ˝y- wotnoÊci i nieugi´toÊci narodu polskiego. Sta∏a si´ miejscem sporów, dyskusji, wypracowywa- nia poglàdów i programów poszczególnych ugrupowaƒ wobec najistotniejszych spraw bie˝à- cych i problemów przysz∏oÊci. Odzwierciedla∏a tworzàce si´ spo∏eczeƒstwo obywatelskie, które po wielu latach, w zrywie lat osiemdziesiàtych, zerwa∏o okowy uzale˝nienia doprowadzajàc do odzyskania pe∏nej suwerennoÊci Rzeczypospolitej Polskiej. Polska prasa konspiracyjna lat II kulturalnà, fachowà, wojskowà itd. prasy powstaƒczej, w pierwszych wojny Êwiatowej przyj´∏a trzy za∏o˝e- Dotyczy∏y one tak˝e organizacji, zbie- dniach walki w sierpniu 1944 r., by na nia. Uznano, ˝e kl´ska wrzeÊniowa to rania informacji, druku i kolporta˝u. skutek rozbie˝noÊci politycznych ulec jedynie epizod nieprzerywajàcy funk- Nastàpi∏ podzia∏ na pras´ centralnà ponownym podzia∏om pod koniec Po- cjonowania paƒstwa polskiego. Za- i terenowà. DoÊwiadczenia te zaowo- wstania. k∏adano, ˝e wynikiem wojny musi byç cowa∏y w czasie Powstania Warszaw- korzystna dla Polski korekta granic na skiego funkcjonowaniem prasy, która Gama polskiej konspiracji zachodzie i pó∏nocy. Przewidywano, sta∏a si´ najbardziej widocznym, obok Niezwykle istotne dla ca∏oÊciowego ˝e podstawà przysz∏ego bezpieczeƒ- walki zbrojnej, przejawem dzia∏ania uj´cia problemu prasy powstaƒczej stwa kraju musi byç sojusz paƒstw Eu- paƒstwa polskiego. jest zagadnienie prasoznawczej oceny ropy Ârodkowej skierowany zarówno Odr´bnym problemem by∏ rozwój formalnych warunków jej ukazywania przeciwko niebezpieczeƒstwu ze stro- dzia∏alnoÊci prasowej struktur woj- si´. Analizujàc pras´ ze wzgl´du na jej ny Rosji, jak i Niemiec. W kontekÊcie skowych. Obok formacji bojowych wydawców, trzeba stwierdziç, ˝e ujaw- tych g∏ównych problemów zajmowa- zwiàzanych z poszczególnymi stron- ni∏a si´ ca∏a gama polskiej konspiracji. no si´ te˝ innymi, nie mniej wa˝nymi: nictwami i partiami ukszta∏towa∏y si´, Obok prasy partyjnej funkcjonowa∏a ocenà polityki wewn´trz- prasa rzàdowa, wojskowa, nej i zagranicznej w∏adz a tak˝e wydawana z inicja- II Rzeczypospolitej, sto- tyw niezale˝nych i prywat- sunkiem do mniejszoÊci nych. Od 1 sierpnia do narodowych, przysz∏ym 5 paêdziernika 1944 r. uka- ustrojem Polski, a tak˝e za∏o si´ w Warszawie 167 zakresem i charakterem tytu∏ów prasowych. przysz∏ych reform spo- WÊród wszystkich tytu∏ów ∏eczno–gospodarczych. 33 proc. to wydawnictwa sy- Wa˝nà rol´ w tych dysku- gnowane przez Armi´ Kra- sjach odegra∏y polemiki jowà. Gdyby uwzgl´dniç wy- co do charakteru i obli- dawanie niektórych tytu∏ów cza przysz∏ych si∏ zbroj- przez AK ∏àcznie z innymi nych. Wszystkie te za- oÊrodkami oraz wp∏yw wy- gadnienia znalaz∏y odbi- Dzia∏alnoÊç wydawnicza poszczególnych dzielnic Warszawy w czasie dawnictw informacyjnych cie póêniej, w czasie walk Powstania Warszawskiego. èród∏o: opracowanie w∏asne autora AK na treÊci zamieszczane wWarszawie w 1944 r. poprzez kolejne formy organizacyjne, w innych pismach, procent ten by∏by SZP–ZWZ–AK, Si∏y Zbrojne Polski o wiele wi´kszy. Delegatura Rzàdu RP Typologia prasy Podziemnej majàce na celu zgrupo- na Kraj wydawa∏a 9 proc. ogólnej liczby Prasowa dzia∏alnoÊç konspiracyjna wanie