P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz JASTROWIE (237) Warszawa 2005 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Anna Pasieczna *, Aleksandra Dusza *, Izabela Bojakowska *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Gra żyna Hrybowicz * Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (W. Bobi ński) .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobi ński) ............................................. 4 III. Budowa geologiczna (W. Bobi ński) ................................................................................... 8 IV. Zło ża kopalin (W. Bobi ński) ............................................................................................ 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobi ński) ...........................................................13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (W. Bobi ński) ...................................... 14 VII. Warunki wodne (W. Bobi ński) ......................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 20 1. Gleby (Anna Pasieczna, Aleksandra Dusza) ................................................................20 2. Osady wodne (Izabela Bojakowska) ............................................................................ 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ........................................ 24 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ........................................................................... 26 X. Warunki podło ża budowlanego (W. Bobi ński) ................................................................35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (W. Bobi ński) .................................................................36 XII. Zabytki kultury (W. Bobi ński) ......................................................................................... 39 XIII. Podsumowanie (W. Bobi ński) .......................................................................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz Jastrowie Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Dolnośląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Jastrowie Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Zakładzie Geologii Stosowanej GEOSPEC – Katowice (Chybiorz i in., 2000). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszych arkuszy, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Pile, Urz ędu Powiatowego w Złotowie, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach, urz ę- dów gmin, Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych oraz od użytkowników złó ż. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Jastrowie wyznaczaj ą współrz ędne 16 o45’ i 17 o00’ długo ści geograficz- nej wschodniej i 53 o20’ oraz 53 o30’ szeroko ści geograficznej północnej. 4 Administracyjnie omawiany obszar le ży w cało ści w województwie wielkopolskim, w powiecie złotowskim. Cz ęść północno-zachodnia nale ży do gminy Okonek, cz ęść połu- dniowo-zachodnia do gminy Jastrowie, cz ęść wschodnia do gminy Złotów, a południowa do gminy Tarnówka. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie i obejmuje fragmenty mezoregio- nów: Pojezierza Szczecineckiego, Równiny Wałeckiej, Doliny Gwdy i Pojezierza Kraje ńskie- go (fig. 1). Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza obejmuje Pojezierze Szczecineckie. Le ży ono w strefie wysoczyzny polodowcowej. Charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą młodogla- cjaln ą, z rozci ągaj ącymi si ę równole żnikowo wałami recesyjnych moren czołowych oraz z du żą ilo ści ą kotlin wytopiskowych i wzgórz kemowych. W miejscach zagł ębie ń wyst ępuj ą jeziora lub torfowiska. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza niewielki fragment obszaru zajmuje prawie płaska Równina Wałecka, utworzona przez sandr Piławy-Płytnicy. Jest ona przeci ęta gł ęboko wci ętą dolin ą Płytnicy. Dolina Gwdy przecina obszar arkusza z północy na południe. Jest to szeroka na 4 do 6 km dolina o płaskim dnie i stromych zboczach, z meandruj ącą rzek ą z trzema sztucznymi zbiornikami. Wschodni ą połow ę arkusza obejmuje Pojezierze Kraje ńskie. Krajobraz jest tu bardzo urozmaicony. Mo żna w nim wyró żni ć wzgórza moren akumulacyjnych i spi ętrzonych, kemy i ozy oraz rynny polodowcowe (Jeziora Zaleskiego) i kotliny wytopiskowe zaj ęte przez tor- fowiska. Najwy ższym wzniesieniem w obr ębie arkusza jest pagór moreny czołowej na północny zachód od Jastrowia o wysoko ści 168,4 m n.p.m., natomiast najni żej le ży taras zalewowy Gwdy – około 77,0 m n.p.m. Według regionalizacji Wosia (1999) obszar arkusza nale ży do klimatycznego regionu środkowopomorskiego, gdzie klimat jest umiarkowany, o wpływach oceanicznych i konty- nentalnych. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,4 oC, w półroczu zimowym – 0,8 oC, a w półroczu letnim – 13,8 oC. Długo ść okresu wegetacyjnego waha si ę od 210 do 220 dni. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 628 mm. Najwi ęcej opadów, o wielko ści 83 mm przypada na lipiec, a najwi ęcej dni z opadem wyst ępuje w grudniu, stycz- 5 niu i lipcu. Pokrywa śnie żna trwała utrzymuje si ę średnio od 9 grudnia do 25 marca. Wiatry wiej ą ze średni ą pr ędko ści ą 2,3 m/s, głównie z kierunków zachodniego i południowo-zachod- niego. Fig. 1. Poło żenie arkusza Jastrowie na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie: 314.45 – Pojezierze Drawskie; Makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.64 – Pojezierze Wałeckie, 314.65 – Równina Wałec- ka, 314.66 – Pojezierze Szczecineckie, 314.68 – Dolina Gwdy, 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie. Prawie połow ę powierzchni omawianego obszaru, przypadaj ącą głównie na rozległ ą do- lin ę Gwdy, zajmuj ą lasy, wyst ępuj ące w centralnej i północno-zachodniej cz ęś ci obszaru ar- kusza. W ich obr ębie najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą siedliska borów sosnowych (około 85%), z domieszk ą borów mieszanych z udziałem: brzozy, buka, olszy, świerka i dębu. Pła- skie obszary wysoczyznowe, obejmuj ące około 50% powierzchni arkusza, zwłaszcza w cz ęś ci północno-zachodniej oraz wschodniej i południowo-wschodniej, zaj ęte s ą przez grunty rolne. Zdecydowanie dominuj ą tam grunty orne, na glebach bielicowych o stosunkowo niskiej boni- tacji (IV i V klasa) oraz brunatnych i płowych, nale żą cych do wy ższych klas bonitacyjnych. 6 Wzdłu ż dolin rzecznych Gwdy, Młynówki, Samborki oraz mniejszych, bezimiennych poto- ków, w obni żeniach terenu mi ędzy Górzn ą a Radawnic ą i na północny zachód od Radawnicy oraz w rynnach jeziornych wyst ępuj ą gleby bagienne, zaj ęte przez ł ąki, a cz ęś ciowo przez lasy. Jedynym miastem na obszarze arkusza jest Jastrowie licz ące 8 900 mieszka ńców. Jest ono lokalnym o środkiem przemysłowym,