Ghent University Faculty of Sciences – Department of Geography TUNNEL OVALISATION MONITORING: 3D DATA ACQUISITION WITH LASER SCANNING AND POINT CLOUD PROCESSING MONITORING VAN OVALISATIE VAN TUNNELS: 3D DATA ACQUISITIE MET LASERSCANNING EN DE VERWERKING VAN PUNTENWOLKEN Timothy Nuttens Promoter: Prof. dr. ir. Alain De Wulf Dissertation submitted in accordance with the requirements for the degree of Doctor of Science: Geomatics and Surveying TUNNEL OVALISATION MONITORING: 3D DATA ACQUISITION WITH LASER SCANNING AND POINT CLOUD PROCESSING MONITORING VAN OVALISATIE VAN TUNNELS: 3D DATA ACQUISITIE MET LASERSCANNING EN DE VERWERKING VAN PUNTENWOLKEN Timothy Nuttens Copyright © 2014, Timothy Nuttens May, 16th 2014 Published by: Ghent University Department of Geography (WE12) Krijgslaan 281, S8 B-9000 Gent, Belgium All Rights Reserved Supervisor PROF. DR. IR. ALAIN DE WULF Ghent University (Belgium) Department of Geography Reading Committee PROF. DR. ENG. JOSE LUIS LERMA GARCIA Polytechnical University of Valencia (UPV) (Spain) Department of Cartographic Engineering, Geodesy and Photogrammetry PROF. DR. ROLAND BILLEN University of Liège (Belgium) Department of Geography PROF. DR. IR. HANS DE BACKER Ghent University (Belgium) Department of Civil Engineering PROF. DR. IR. PHILIPPE VAN BOGAERT Ghent University (Belgium) Department of Civil Engineering PROF. DR. ING. GRETA DERUYTER Ghent University (Belgium) Department of Industrial Technology and Construction Department of Geography Examination Committee PROF. DR. BEN DERUDDER (chairman) Ghent University (Belgium) Department of Geography PROF. DR. IR. ALAIN DE WULF (promoter) Ghent University (Belgium) Department of Geography PROF. DR. PHILIPPE DE MAEYER Ghent University (Belgium) Department of Geography PROF. DR. RUDI GOOSSENS Ghent University (Belgium) Department of Geography VOORWOORD Beste lezer Beste collega’s, familie, vrienden of eventuele fans (?) Na meer dan zes jaar bedenktijd zou je verwachten dat ik goed weet wat geschreven in het voorwoord van mijn doctoraatsproefschrift. Niet dus... Het blijkt zowaar bijna moeilijker te zijn dan het schrijven van een geschikte inleiding die de interesse voldoende zal opwekken of die allesomvattende-en-meerwaarde-aantonende conclusies die jullie verderop kunnen (en hopelijk ook zullen) lezen. Een voorwoord is echter dé unieke kans om eens achterom te kijken en iedereen te bedanken die op een of andere manier heeft bijgedragen aan dit moment. Het waren immers boeiende, spannende, leuke en verrijkende jaren aan de vakgroep Geografie. Eerst en vooral wil ik de mensen uit de 3D Data Acquisitie onderzoeksgroep bedanken, vooral mijn promotor, Prof. dr. ir. Alain De Wulf, en Prof. dr. Rudi Goossens, voor de onderzoeksmogelijkheden, de binnenlandse en buitenlandse meetcampagnes en conferenties en de begeleiding doorheen de voorbije jaren. Uiteraard ook een dikke merci aan Coen (“merci” (Fr.) = “bedankt!”), Marijn, Leen, Frederik, Annelies en Nasem en andere collega’s binnen de onderzoeksgroep. Binnen de vakgroep Geografie bedank ik graag ook Prof. dr. Philippe De Maeyer - niet alleen als vakgroepvoorzitter maar ook als ‘behoeder van het AAP’ -, de andere professoren van de vakgroep, de vele collega’s die gekomen, gegaan of gebleven zijn en iedereen die me (al dan niet vrijwillig) vergezeld heeft tijdens de tunnelmetingen. Ik zal met plezier terugdenken aan onze babbels tijdens de lunchpauze, jullie continue steun, de plezante assistentenweekendjes, het squash-kotje als uitlaatklep en de vele taartjes-van-de-week! Ook buiten de vakgroep kreeg ik veel feedback en medewerking tijdens de tunnelmetingen en het verwerken van de resultaten. Daarom wil ik zeker en vast Prof. dr. ir. Philippe Van Bogaert, Prof. dr. ir. Hans De Backer, ir. Ken Schotte, de vakgroep Civiele Techniek, Prof. dr. ing. Greet Deruyter, Prof. dr. Denis Constales en Jacky Chow bedanken. Ook bedankt aan alle leden van de lees- en examencommissie, co-auteurs, reviewers en alle anderen die papers en artikels hebben nagelezen voor hun feedback en leerrijke gesprekken. Er was de voorbije jaren uiteraard ook meer dan onderzoek alleen. Les geven, oefeningen uitleggen, thesissen begeleiden en het kampgevoel op de Kemmelberg of in Vassivière vormen zeker en vast mooie herinneringen, met dank aan de aanwezige en enthousiaste studenten landmeetkunde en geomatica. Een extra vermelding gaat uit naar de thesis- of andere studenten die (on)rechtstreeks hebben bijgedragen aan dit onderzoek en die daarvoor vaak ook ettelijke uren in de tunnel hebben gemeten. VOORWOORD I Naast de werkuren heb ik kunnen ontspannen, lachen, zeveren, feesten, reizen, eten en nog zoveel meer met een fantastische vriendengroep. Merci Lander, Bart, Jonas, Koen DB, Koen P, Marijke, Elke, Annelies, Eline, Dries, Thomas en alle partners… “LMK2003” is een superbende! Ook Katrien, Seb en Matthias: bedankt voor alle ontspannende uren samen. Ik kijk al uit naar de komende jaren! Ik ben trots een landmeter te zijn en dat diploma heb ik uiteraard deels te danken aan de kansen en de steun die ik thuis heb gekregen. Mama en papa, dikke merci! En aan mijn zus, grootouders en de rest van de (schoon-)familie: bedankt voor jullie volharden tijdens de nieuwjaarswensen. Eindelijk ligt het er, dat lang verwachte doctoraat! En de kaft ziet er nog goed uit ook, merci Stephanie. Om af te sluiten zijn er nog twee (jonge)dames die ik absoluut niet mag vergeten: Helga, je was de afgelopen jaren zoveel meer dan een collega. Je was een fantastische steun en toeverlaat, een vertrouwenspersoon en iemand waarbij ik altijd even mijn hart kon luchten. Bedankt voor alle praktische hulp, de vele complimentjes en het luisteren tijdens de voorbije jaren. Liefste Katrien, dit boekje is ook van en voor jou. Jij bent diegene die me elke dag gelukkig maakt en die me dat duwtje in de rug geeft wanneer het nodig is. Het evenwicht tussen de S8 en thuis, tussen het doctoreren en de momenten voor ons 2 en tussen werk en ontspanning was soms ver te zoeken, maar bedankt voor het geduld, het vertrouwen en de onvoorwaardelijke steun. En wees gerust, ik hou het bij één doctoraat! Bedankt voor alles! Timo Mei 2014 VOORWOORD II PREFACE Dear reader Dear colleagues, family, friends After more than six years, I still have little clue about what to write in the preface of my PhD dissertation. It seems that writing this preface will even be harder than writing the introduction or the conclusions, which are respectively supposed to trigger your interest for what follows or supposed to convince you of the important added-value of this work. Nonetheless, this preface is the opportunity to look back on the past years and to thank everybody. It were exciting, interesting, fun and enriching years at the Department of Geography and therefore I would like to thank everybody who has contributed to those experiences. First of all, I would like to thank the colleagues from my research group (3D Data Acquisition): especially my promoter, Prof. dr. ir. Alain De Wulf, and Prof. dr. Rudi Goossens for the support, for the research opportunities they have given me, for the field campaigns in Belgium and certainly also for the campaigns and conferences abroad. Of course, my gratitude also goes out to my close colleague Coen, to Marijn, Leen, Frederik, Nasem and to the other colleagues who joined of our research group during the past years. Further on, following persons certainly deserve to be thanked as well: our head of department, Prof. dr. Philippe De Maeyer, and the other professors from the Department of Geography. To the many colleagues who were or still are part of our department and especially to those of you who have (voluntarily?) joined me during the tunnel measurements: thanks a lot! Prof. dr. ir. Philippe Van Bogaert, Prof. dr. ir. Hans De Backer, ir. Ken Schotte, the other staff from the Department of Civil Engineering, Prof. dr. ing. Greet Deruyter, Prof. dr. Denis Constales and Jacky Chow: thank you for the collaboration during the tunnel measurements and for your feedback during the processing and discussion of the results. Thanks to the members of the reading and examination committee, the co-authors and reviewers of my publications and all the others who have contributed in any way, for their support and helpful feedback. The past six and a half years were much more than just research. Teaching, guiding exercises, guiding master theses and ‘camping’ on the Kemmelberg or in Vassivière were another big part of the wonderful memories. Thanks to the students for those memories and especially to those who have contributed to the tunnel measurements or the processing of the data. To the “LMK2003 + Thomas” gang, Katrien & Seb, Matthias and other fantastic people I can call my friends: thanks for continuously supporting me, laughing with my jokes and listening to my more or less interesting conversations. May many more follow! PREFACE III An important reason why I could become a surveyor and why I’ve reached this point is the love and support I got from my parents. I cannot thank them enough for that. Also to my sister, my grand-parents and other family members: thank you for your support and interest in my research. You will have to be more creative for the next New Year’s wishes! Thanks a lot to Stephanie for the layout of the cover of this book. And finally, two ladies I absolutely cannot forget to thank: Helga, thanks for being much more than ‘just a colleague’ during my years at the department. You were always there to listen when I needed some support or when I needed to get something of my chest! Dear Katrien, this work, this little book, has certainly also written your name on it. You’re the one that makes me happy every single day and you’re the one who gives me that little loving push when I need it. Especially during the last months, it was sometimes difficult to balance work and our personal time, but I could not have done this without you.