RED STAR LINE CRUISES INHOUD INLEIDING (Philip Heylen) 8 CRUISES EN DE RED STAR LINE 14 Het toevluchtsoord. De cruiseschepen van de Red Star Line (Bram Beelaert) 16 ‘Selling a boatride’. Hoe de Red Star Line toeristenreizen 36 en cruises in de markt zette (Marie-Charlotte Le Bailly) De crew op cruise. Een blik achter de schermen van 54 het drijvende hotel Belgenland (Marie-Charlotte Le Bailly) ‘Bring back a new self!’ Vrouwen aan boord van 72 de Red Star Line-cruises (An Lombaerts) CRUISES EN DE WERELD 88 Het interbellum. Een wereld van contrasten (1919-1939) (Gerrit Verhoeven) 90 Een wereld van bestemmingen. Een wereld van reizen (Mike Robinson) 102 Hawaï. Promotie voor het paradijs (DeSoto Brown) 114 Reizen naar Egypte van de negentiende eeuw tot de Tweede Wereldoorlog. 124 Thomas Cook, het moderne reizen en de opkomst van het Amerikaanse tijdperk (Waleed Hazbun) CRUISES EN TOERISME 134 Homo Touristicus. Een geschiedenis met zevenmijlslaarzen (Gerrit Verhoeven) 136 Gepamperd in een gouden kooi op de Middellandse Zee (Ayfer Erkul) 148 Notenapparaat 160 Chronologisch overzicht van Red Star Line-cruises 168 Bibliografie 172 Over de auteurs 175 INLEIDING ★ Philip Heylen Schepen voor Cultuur, Economie, Stads- en Buurtonderhoud, Patrimonium en Erediensten, Stad Antwerpen Beste lezer, interventies en thematische presentaties leggen ze de link tussen het historische kernverhaal en de bredere thematiek van mense- Voor u ligt het tweede boek van het Red Star Line Museum bij lijke migratie. Trouw aan de formule van het museum, vertrekt Davidsfonds Uitgeverij. Het eerste verscheen in het najaar van ‘Cruise Away. Met de Red Star Line de wereld rond’ van de ge- 2013, toen het nieuwe museum zijn deuren opende in Antwer- schiedenis van de Red Star Line als cruisemaatschappij en de pen, op de plek in de oude haven waar ooit ongeveer twee miljoen ervaringen van de cruisereizigers, om het publiek te laten reflec- landverhuizers de boot naar Amerika namen. teren over de mens als toerist. Wat hoopt een mens te vinden op Zowel museum als boek werd een succes. Ze legden de ver- reis? Vindt hij het ooit werkelijk? geten geschiedenis van de Europese emigratie naar Amerika via Toerisme is misschien niet het eerste waar men aan denkt Antwerpen bloot en gaven de verhalen van de passagiers van wanneer het gaat over migratie en menselijke mobiliteit, maar de Red Star Line de plek die ze verdienen in ons collectieve ge- het belang ervan is niet te onderschatten. Volgens de Wereld heugen. In de historische vertrekhallen van de rederij, waar de Toerisme Organisatie van de Verenigde Naties reisden in 2015 emigranten uit de derde klasse werden gecontroleerd en gedesin- meer dan een miljard toeristen de wereld rond. De reisindustrie fecteerd vooraleer ze aan boord mochten, komen hun ervaringen is daarmee een belangrijke kracht in de wereldeconomie. Het opnieuw tot leven. Die levensverhalen van Europese emigranten ontstaan van het massatoerisme heeft vele oorzaken. Een daar- overstijgen het strikt historische. Ze gaan over de emoties van van is de ontwikkeling, in de tijd van de Red Star Line, van een mensen die alles achterlaten op zoek naar een beter leven en heb- wereldwijd netwerk van stoomverbindingen op zee en aan land. ben daardoor een universele dimensie. De Red Star Line-rederij Dat netwerk was een van de motoren achter de Europese land- was actief van 1873 tot en met 1934, maar haar verhaal staat voor verhuizing naar de overzeese gebieden tijdens de negentiende en het tijdloze fenomeen van menselijke migratie. Dat maakt het twintigste eeuw. Tegelijk bood het ook de happy few de mogelijk- museum vandaag relevanter dan ooit. heid om de wereld te bereizen voor het plezier: zonder gevaar en Dit boek gaat in op een andere episode in de geschiedenis van in alle comfort. de Red Star Line, namelijk de cruises die de rederij vanaf de jaren Red Star Line zette haar cruiseschepen in de markt als drij- 1920 organiseerde. In 1921 en 1924 stelden de Verenigde Staten vende paleizen en de ultieme ontmoetingsplaats voor de high quota in. Slechts een beperkt aantal immigranten mocht nog het society. Wie zich de ontzaglijke kostprijs van een wereldcruise land binnen. Het passagiersverkeer tussen Europa en de Verenig- of een cruise naar de Middellandse Zee kon permitteren, kwam de Staten kelderde en deed de rederijen op zoek gaan naar andere voor de duur van de trip terecht in een exclusieve omgeving waar bronnen van inkomsten. Ze vonden die in het opkomende toeris- alleen de rijken en superrijken vertoefden. Een leger aan boord- me. De oceaanstomers die jarenlang emigranten over de grauwe personeel werkte zich uit de naad om het iedereen naar de zin te Atlantische Oceaan hadden vervoerd, werden omgebouwd tot maken. De reisroute, het entertainment aan boord, de uitstapjes cruiseschepen die de superrijken naar de meest exotische uithoe- aan land, alles was minutieus voorbereid en op voorhand gere- ken van de aarde brachten. geld. De cruises aan het begin van de twintigste eeuw waren de Dit boek vergezelt de tentoonstelling ‘Cruise Away. Met de blauwdruk voor de cruises van vandaag. Red Star Line de wereld rond’, die van 14 oktober 2016 tot 24 Amerikanen, en later Britten, vormden de voornaamste april 2017 in het Red Star Line Museum loopt. Het museum heeft doelgroep van de Red Star Line-cruises. De brochures pakten naast de vaste opstelling een gevarieerd programma van tijde- uit met de luxe en het comfort aan boord, maar appelleerden lijke tentoonstellingen ontwikkeld. Door middel van artistieke tegelijk aan de zin voor avontuur. In de illustere voetsporen van 10 de grote ontdekkingsreizigers konden de cruisegangers de we- men over verre bestemmingen, terwijl de souvenirs herinneren reld ontdekken en verkennen. Aan boord werden lezingen ge- aan de reis. houden over de landen en steden die werden bezocht. Koppels Als rode draad door het boek lopen foto’s van Mashid Mo- namen hun (klein)kinderen mee, want een jaar op reis was goed hadjerin. Samen met journaliste Ayfer Erkul scheepte de gelau- voor hun opvoeding. werde fotografe in het voorjaar van 2016 op vraag van het mu- De tentoonstelling, maar ook dit boek, is meer dan alleen een seum in op een cruise van msc Cruises door de Middellandse nostalgische terugblik op de roaring twenties. Tegelijk waren de Zee. Ze volgden een stuk van een van de routes van de Red Star schepen gouden kooien, die met al hun comfort de passagiers ook Line-cruises. De Middellandse Zee was en is nog altijd een van ’s afsloten van de gebieden die ze bezochten. Tijdens de landexcur- werelds grootste toeristische trekpleisters. Maar Griekenland en sies kleurden de koloniale vooroordelen en de mondiale kloof tus- Italië zijn door de economische recessie en de vluchtelingencrisis sen arm en rijk de contacten tussen de toeristen en de lokale be- tegelijkertijd het toneel van de ergste humanitaire Europese ram- volking. Velen genoten met volle teugen wanneer ze in Hawaï een pen van de laatste jaren. Erkul en Mohadjerin zagen tijdens hun bloemenkrans om de schouders kregen van een lokale schone. Of cruise hoe steeds wordt weggekeken van alles wat niet strookt ze keken met bewondering toe hoe jongens in de Caraïben of Stille met het beeld uit de vakantiebrochures. Oceaan van de boorden van het schip naar fooien doken die ze net De foto’s van Mohadjerin en het verslag van Erkul zijn een in het water hadden gegooid. Of ze lieten de wel heel aardse toeris- passende aanvulling op het historische verhaal, zeker in een tijd tenindustrie van de ‘hemelse stad’ Jeruzalem met graagte over zich als deze. De betaalde vakantie is een van de grote verworvenhe- heen komen. Toch vroegen, zoals u zal lezen, sommige deelnemers den van de moderne tijd. Wie heel het jaar hard gewerkt heeft, zich toen al af hoe waarachtig hun toeristenervaring eigenlijk was. kan zich zonder al te veel gêne tegoed doen aan enkele weken za- Wetenschappelijke medewerkers van het Red Star Line Mu- lig nietsdoen. Toch doen we er goed aan om niet te vergeten dat seum schetsen samen met internationale experts een beeld van toerisme in onze ongelijke wereld, ook al is ze in haar essentie een het leven aan boord van de cruiseschepen en de achtergronden positieve kracht zowel voor de reiziger als voor de bestemming, waartegen die werden georganiseerd. De vele dagboeken en reis- nooit geheel vrijblijvend is. Dat was al zo toen de cruiseschepen verslagen uit de collecties van het museum werpen een licht op de van de Red Star Line tijdens de jaren 1920 van kolonie naar kolo- ervaringen van de mensen aan boord van de cruiseschepen. Ver- nie voeren. schillende perspectieven komen aan bod, zoals dat van de crew die het ‘drijvende hotel’ moest beheren en dat van de vrouwelijke passagiers, die door de reclame als geen ander werden geviseerd. Verder wordt stilgestaan bij de tijdgeest van het interbellum, een wereld van contrasten, van overvloed en onbehagen. Terwijl Europa maar moeizaam herstelde van de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog, nam de economie in Amerika snel een hoge vlucht. Aan het doorgedreven optimisme van de roaring twenties kwam echter abrupt een einde in 1929 en er volgde een zware economische crisis. Welke weerslag had dat op het ontluikende toerisme? Daarna wordt een antwoord gezocht op de vraag hoe reisbestemmingen tot stand komen, maar ook hoe die zich ver- houden tot het concept van de reis. Wat maakt dat alledaagse woonplaatsen trekpleisters voor toeristen worden? Het idee van de verbeelding van bestemmingen wordt verder uitgewerkt voor Egypte en Hawaï, beide reisdoelen van de Red Star Line-cruises. Het historische luik wordt afgesloten met een overzicht van de geschiedenis van het toerisme van de oudheid tot vandaag. Zoals zijn voorganger is ook dit boek een kijkboek.