PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/147976 Please be advised that this information was generated on 2021-10-09 and may be subject to change. /¿Οι GEEST EN VLEES IN GODSDIENST EN WETENSCHAP ощ^^І^ПШо^Ш^ ELISJA SCHULTE VAN KESSEL Promotores: Prof. dr. J. J. Poelhekke Prof. dr. M. G. Spiertz GEEST EN VLEES IN GODSDIENST EN WETENSCHAP VIJF OPSTELLEN OVER GEZAGSCONFLICTEN IN DE 17DE EEUW SPIRIT AND FLESH IN FAITH AND LEARNING Five Essays on Authority Conflicts in the 17th Century. Introduction, Summary and Epilogue in English PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor in de letteren aan de katholieke universiteit te Nijmegen. op gezag van de rector magnificus Dr. P. G. A. B. Wijdeveld, volgens besluit van het college van decanen in het openbaar te verdedigen op donderdag 23 oktober 1980 des middags te 4 uur door ELISABETH MARIA RICHARDA SCHULTE VAN KESSEL geboren te Maastricht Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage 1980 Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever ISBN 90 12 02949 X Auteursrecht voorbehouden © Ministerie van Cultuur Recreatie en Maatschappelijk werk, 1980 1 Op omslag Scorzonera талог, uit Heckius' Fructus Itinens ad Septentrionales De annulons, 1604/5, ms Montpellier H 506, с 165r Aan Constance en Eva en aan ons altegaar INHOUD VOORWOORD XI DRIE TOETSSTbNEN: 1. Een gelegenheidsdichter ( 1676) 1 2 Prof. Dr. P.J. Blok (1910) 2 3. Abraham H. Maslow (1954/66) 3 GEEST EN VLEES, VRIJHEID EN GEZAG. INLEIDING EN SAMENVATTING 5 Spirit and Flesh, Freedom and Authority. Introduction and Summary 12 I. HUGO VAN HbUSSEN, PRODUCT EN SLACHTOFFER VAN POLARISATIE 1. Van Heussen verdacht 21 2. Afkomst, jeugd en Jezuïetenpupil 25 3. Leids student in de rechten 29 4. Artist aan de brabantse Alma Mater 32 5. Leviet in het leuvens Oratorium 34 6. Vorming in controversiële godgeleerdheid 37 7. Door Ncercassel geredresseerd 40 8. Theses over hete hangijzers 43 9. Voorbestemd tot opvolger van Neercassel 46 II. WhNINA EN AGATHA VAN HEUSSEN, DE GEESTELIJKE MAAGDEN VAN 'DE LIEFDE' 1. Geestelijke maagden of kloppen: wie ze waren en wat zc deden 51 2. De jonge jaren van Wenina en Agatha 58 3. Intrede in de kloppenstaat 62 4. De Dames van 'De Liefde', toeverlaat van een gekweld prelaat 67 5. Satan woelt rond de uitverkorenen 70 6. Theodorus de Cock, favoriete beschermeling 72 7. Martha-Phoebe en Maria-Thecla, een proto-christelijke idylle 74 8. Nare jaren na de dood van Neercassel 78 9. Ondank is 's werelds loon 80 10. Lijden en dood van Agatha en daarna 82 VII III SCANDALFUZF DIFNSFMAAGDFN IN DE ZIFLZORG 1 Vrouwen en Verhoudingen 91 2 Kloppen en Kemphanen 95 3 Wereldkloppen en Paterskloppcn 101 4 Huisdames en Kostheren 107 5 Geest en Vlees Zout en Zaad 111 IV JOANNFS VAN HEECK, MFDF-OPRICHTFR VAN DF ACCADEMIA DEI LINCEI TE ROME 1 Tot op heden over van Heeck 117 2 Van deventer koopmanszoon tot romeins hof geleerde 119 3 De oprichting van de Akademie 128 4 Zwerftocht door Europa 135 5 Rome - Spanje - Rome 144 6 Heckius haakt af 148 V DE EERSTE LINCEI EN HUN AFKEER VAN HFT HUWLLIJK 1 De Lincei nemen zich voor met te trouwen 153 2 Ideeën over Geest en Vlees 156 3 Het voornemen blijkt onuitvoerbaar 163 4 De verborgen invloed van vrouwen 169 5 Enkele vragen tot slot 178 VIERDE EN LAATSTE TOLTSSTEEN Christina van Zweden (± 1670) 182 VAN MANNEN- NAAR MENSENGESCHIEDENIS EINDE EN BEGIN 183 From Men's History to Human History End and Beginning 186 LUST VAN AFKORTINGFN 190 NOTEN 192 BIJLAGEN ι Het geslacht Van Heussen 230 и Afstamming van het tno Van Heussen 232 ni De Venere 233 iv Puro Lyncei animo perditi 234 ν Demum venéreas volup tales 235 vi Matnmomum lungi sanctum est 235 ш BRONNEN EN LITERATUUR 1. Onuitgegeven bronnen 236 2. Uitgegeven bronnen 238 3. Eigentijdse uitgaven (± 1600-± 1750) 240 4. Inventarissen en naslagwerken 242 5. Literatuur 244 LIJST VAN AFBEELDINGEN 257 INDEX 259 Curriculum vitae 273 IX VOORWOORD Deze opstellen zijn in hun huidige vorm merendeels tot stand gekomen tijdens mijn verblijf op het Nederlands Instituut voor Voortgezet Weten­ schappelijk Onderzoek op het gebied van de Mens- en Maatschappijweten­ schappen in Wassenaar De uitgave ervan is geschied in opdracht van het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Erkentelijk ben ik derhalve allereerst al diegenen, die evenals ik de Nederlandse Staats­ ruif vullen met het op zeker met onberispelijke nochtans democratische wijze overeengekomen quantum van hun uitgaven en, voorzover genoten, inkomsten De leiding van het bovengenoemde Instituut ben ik dankbaar voor het ongewone inzicht waarvan zij heeft blijk gegeven door een free-lance onder­ zoekster deel te laten uitmaken van een interdisciplinair gezelschap van wetenschappelijke functionarissen De directeur, prof dr H A J F Mis­ set, en de andere stafleden hebben met hun hartelijke hulpvaardigheid mijn werk in beiderlei zin verlicht Dat geldt bijzonder J D Young, D van der Kooij, M H M Voerman Ben Hamida en E M L Hoff Erkentelijk ben ik voorts de voormalige directeur van het Nederlands Instituut te Rome, prof dr H Schulte Nordholt, voor zijn waardering voor mijn werk en zijn advies met betrekking tot de uitgave ervan in deze reeks Studien van het Nederlands Instituut te Rome Het onderzoek dat aan deze bundel ten grondslag ligt strekt zich uit over vele jaren Een groot deel ervan geschiedde op het Rijksarchief te Utrecht, toentertijd nog aan de Drift en onder leiding van dr A J van de Ven, die voor mijn werkzaamheden een fijnzinnige interesse toonde, waar ik dank­ baar aan terugdenk Mijn grootste stimulans was in die fase de onbarm­ hartig kritische en weldadig vaderlijke belangstelling van mijn leermeester L J Rogier Wat ik aan hem dank valt, mede door de vriendschap die ik naderhand van hem ondervond, nog steeds moeilijk te overzien Ofschoon, of misschien juist omdat hij mij ook- zij het begrijpelijkerwijs met altijd van harte - de ruimte gaf om met hem van mening te verschillen, heeft deze dissertatie iets van een capitulatie voor hem Voor de nodige explicatie is dit niet de plaats Mijn poging tot dank verwoorden komt in dit geval met verder dan aanstippen Het zij zo In Rome heb ik dankbaar gebruik gemaakt van velerlei archieven en bibliotheken In verband met het hier betreffende onderzoek moet ik vooral XI de Vaticana, de Corsiniana en de Vallicelliana noemen. Overal ben ik kundig en met toewijding geholpen. In de Corsiniana kon ik bovendien profiteren van de grote kennis en het stimulerend enthousiasme van dot­ toressa A. Alessandrini, die ik dan ook bijzonder dankbaar ben. Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan diegenen, die een concrete bijdrage geleverd hebben aan dit boek. Ik heb ze in het notenapparaat of in verband met de vertalingen en het illustratiemateriaal afzonderlijk ver­ meld. Al diegenen, die met hun aanstekelijk meeleven, hun genereuze geloof en vooral door me te laten delen in wat henzelf bezielt mijn vertrouwen in de zin van mijn werk hebben vergroot, ben ik intens dankbaar. Tenslotte wil ik met dankbaarheid constateren, dat ik zonder de toege­ wijde hulp van S. Bortolussi, P. Ligios en M.-L. Bechelli mijn werk niet van harte had kunnen verrichten. Diep dankbaar ben ik mijn dappere dochter en zoon. Hun vader geldt van mijn dank het lecuwedeel. Wassenaar, december 1979. XII TOETSSTEEN 1 Aenmerckt dan (Agatha) die waert eertyts gedoken In Adams lendenen, hoe g'in hem hebt gebroken De wel geschickte wet vanden geheelen staet; Waer in den oorspronck is van t'algemeyn misdaet. Hier in syt gy voorteelt, hier in syt gy geboren, En t'aengeboren reght van t'Hemels goet verloren: Dit is de bron en brant van desen tegenstryt, Die ieder tusschen 't vleys en geest gedurigh lyt.* * Uit een Staetsie-gcdichl voor Agatha van Hcussen, anoniem, 1676 1 TOETSSTEEN 2 Α. Hoe dikwijls heb ik niet op de colleges tegenover meisjes gezeten, wier holle oogen en fletse gelaatskleur of wel koortsige blik en hoogrode tint mij wederom deden zien dat zij op weg waren naar het sanatorium!* B. Zouden dan de meisjes op dit gebied [der geschiedkundige studie] niet eenigen dienst kunnen verleenen? Zeer zeker: als amanuenses, als onder- archivarissen, als onder-bibliothecarissen zou men ze zeer goed kunnen gebruiken voor het werk van catalogiseeren en inventariseeren, voor het verzamelen van stof, het uitgeven van registers, van stukken van allerlei aard. Maar voor werk van hoogeren wetenschappelijken rang, voor het schiften der verzamelde stof, voor het in elkander zetten van een historische studie acht ik ze ongeschikt. Ook hierin zij de vrouw den man, die getoond heeft de daartoe noodige begaaf dheden wel degelijk te bezitten, wat het oude bijbelwoord noemde 'ter hulpe'.* * Prof. Dr Ρ J Blok, Vrouwelijke studenten, in: Onze Eeuw, X (1910), ρ 455, 460 461 (cursivering toegevoegd) 2 TOETSSTEEN 3 A. [Self-actualizing people] are simultaneously very spiritual and very pagan and sensual.-If the most socially identified people are themselves also the most individualistic people, of what use is to retain the polarity? If the most mature are also childlike? And if the most ethical and moral people are also the lustiest and most animal?* B. - I have tried to demonstrate that dichotomizing is responsible for much of the pathologizing of thought. In contrast to thinking that is inclusive, integrative, and synergic, dichotomizing splits apart that which belongs together.