PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KOTWASICE (586) Warszawa 2005 Autorzy: Maciej Pikuła*, Jadwiga Kochanowska*, Anna Gabryś-Godlewska**, Aleksandra Dusza**, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp (M. Pikuła, J. Kochanowska)................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Pikuła, J. Kochanowska).................... 4 III. Budowa geologiczna (M. Pikuła, J. Kochanowska) ......................................................... 7 IV. Złoża kopalin (M. Pikuła, J. Kochanowska)................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Pikuła, J. Kochanowska).................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (M. Pikuła, J. Kochanowska) ............. 14 VII. Warunki wodne (M. Pikuła, J. Kochanowska) ............................................................... 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Dusza, A. Piaseczna) ................................................................................... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomasi-Morawiec)................................................ 22 IX. Składowanie odpadów (A. Gabryś-Godlewska) ............................................................. 25 X. Warunki podłoża budowlanego (M. Pikuła, J. Kochanowska)....................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Pikuła, J. Kochanowska) ....................................... 32 XII. Zabytki kultury (M. Pikuła, J. Kochanowska)................................................................ 35 XIII. Podsumowanie (M. Pikuła, J. Kochanowska) ................................................................ 36 XIV. Literatura......................................................................................................................... 38 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Kotwasice Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Kotwasice Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2000 roku w Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym „Polgeol” S.A. w Warszawie oddział w Łodzi (Osendowska, 2000). Niniejsze opra- cowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania mapy geośrodowiskowej Polski (Instruk- cja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemii środowiska i składowanie odpadów, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Przedsiębiorstwa Geologicz- nego we Wrocławiu Proxima S.A., Wydziałach Rolnictwa i Środowiska Zamiejscowego Od- działu Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Koninie i Kaliszu, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatury w: Kaliszu i Koninie; Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wielkopolskim Zarządzie Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu oddział w Koninie, Starostwach Powiatowych w: Kaliszu, Turku i Koninie. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przy- rodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodaro- waniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Kotwasice położony jest między 18o15’-18o30’ długości geograficznej wschod- niej oraz pomiędzy 51o50’-52o00’ szerokości geograficznej północnej. 4 Pod względem administracyjnym arkusz Kotwasice położony jest w granicach woje- wództw: wielkopolskiego i łódzkiego. W obrębie województwa wielkopolskiego teren arku- sza obejmuje powiaty: turecki i kaliski. W granicach powiatu tureckiego znajdują się frag- menty: miasta i gminy Turek; gmin: Malanów Tuliszków i Kawęczyn. Do powiat kaliskiego należą części gmin: Mycielin, Ceków Kolonia, Lisków i Koźminek a do powiatu sieradzkiego wycinek gminy Goszczanów. Jedynie południowo-wschodni fragment należy do powiatu sie- radzkiego w województwie łódzkim. Pod względem fizyczno-geograficznym (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do podprowincji Niziny Środkowopolskie, w obrębie której położony jest makroregion Nizina Południowowielkopolska (Fig. 1). Na obszarze arkusza znajdują się trzy mezoregiony. Naj- większą część arkusza – centralną i wschodnią zajmuje mezoregion Wysoczyzny Tureckiej. Zachodnia część przynależy do mezoregionu Równiny Rychwalskiej. Trzeci z mezoregionów – Wysoczyzna Kaliska zajmuje niewielką południowo-zachodnią część arkusza. Wysoczyzna Turecka cechuje się dużymi deniwelacjami terenu, występują tu wzgórza w formie ostańcowych wałów i garbów dochodzących do 60 m wysokości względnej. W obrębie form ostańcowych wyróżnia się biegnący od północnej granicy arkusza, wał o przebiegu prawie południkowym, osiągający ponad 20 km długości, znany w literaturze pod nazwą Wału Malanowskiego (Kotwasice na północy przez Malanów po Małgów na połu- dniowym wschodzie). Od południowego końca Wału odchodzi ku zachodowi łukowato wy- gięty porozcinany ciąg garbów. Najwyżej położone miejsce (190,7 m n.p.m.) występuje w obrębie wzgórz morenowych (na południe od Czachulca Starego). Powierzchnia wysoczy- zny płaskiej rozciąga się na wysokość 120-140 m n.p.m. Pagórkowate formy marginalne to- warzyszą rozległym, podmokłym obniżeniom. Na uwagę zasługuje duży wał kemowy rozcią- gający się od Kuźnicy do okolic Pyczka w południowo zachodniej części arkusza. Długość wału wynosi 5 km, a szerokość osiąga miejscami 1 km. Nadbudowany jest on piaskami wy- dmowymi o miąższości 20-25 m, a jego wysokość dochodzi do 140,9 m n.p.m. (Mitlerska Góra). W rzeźbie omawianego terenu zaznaczają się również pagórki kemowe osiągające wysokość 15 m (161,3-175,7 m n.p.m.) występujące w okolicy Żdżenic, Marcjanowa i Swo- body (północny, zachodni i południowo-zachodni teren arkusza). Zachodnia części terenu arkusza, położona w obrębie Równiny Rychwalskiej i Wyso- czyzny Kaliskiej urozmaicona jest występowaniem pojedynczych wydm i pól wydmowych. 5 Fig. 1 Położenie arkusza Kotwasice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica mezoregionu Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.13 – Dolina Konińska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka 318.18 – Kotlina Sieradzka, 318.19 – Wysoczyzna Łaska, 318.21 – Kotlina Grabowska Długość poszczególnych wałów wydmowych osiąga od 4 km do 8 km, wysokości do- chodzą do 15 m. Najlepiej wykształcone wydmy znajdują się w północno-zachodnim rejonie arkusza (Danowce i Kazały Starej), na południowy wschód od drogi Malanów – Ceków (Ce- lestyny i Zimna Woda) oraz na południowym zachodzie (Plewnia Nowa). Omawiany teren leży w strefie klimatu umiarkowanego w regionie Środkowowielko- polskim, od południa przebiega mało wyraźna granica tego regionu z regionem Południowo- 6 wielkopolskim (Woś, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi 7,5-8,0 C. Jest to obszar o najniższych opadach atmosferycznych w Polsce. Średnioroczny opad z wielolecia wynosi około 537 mm, przy średniej krajowej równej 635 mm. Przeważają wiatry z kierunków za- chodnich. Zwarte obszary lasów występują głównie w części zachodniej obszaru arkusza. Ich niewielkie kompleksy spotykane są również we wschodniej i północnej jego części. Lasy zajmują około 28 % powierzchni arkusza. Gatunkiem lasotwórczym jest sosna (75% udziału gatunkowego), a następnie: dąb, olsza, jesion, modrzew i świerk, który występuje tutaj poza granicami naturalnego zasięgu. Podstawową funkcją gospodarczą na obszarze arkusza jest rolnictwo. Głównym kierun- kiem produkcji rolnej jest uprawa zbóż i ziemniaków oraz hodowla trzody chlewnej i bydła. Grunty orne zajmują około 79% użytków rolnych, prawie 20% to użytki zielone, a niespełna 1% zajmują sady. Pod względem bonitacji gleb struktura