P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz DRYGAŁY (182) Warszawa 2012 Autor: Alina Jasi ńska*, Dorota Janica*, Marta śach*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Jerzy Król*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska** Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * – Kancelaria-Środowiska Sp. z o. o., ul. Groszkowskiego 5/52, 03-475 Warszawa ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach ........................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach .............. 4 III. Budowa geologiczna – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach .................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach ............................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach ............................ 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach ........ 14 VII. Warunki wodne............................................................................................................. 15 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................. 16 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................. 18 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................... 18 2. Osady – I. Bojakowska ......................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ......................................... 24 IX. Składowanie odpadów – J. Król ................................................................................... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach ................................. 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach .................................. 34 XII. Zabytki kultury – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach .......................................................... 40 XIII. Podsumowanie – A. Jasi ńska, D. Janica, M. śach, J. Król ............................................... 41 XIV. Literatura ...................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Drygały Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Kancelarii-Środowiska Sp. z o. o. (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geolo- gicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym „PROXIMA” SA we Wrocławiu (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opracowy- waniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Drygały Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2006 roku w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (Marszałek, 2006). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Pol- ski” (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu prze- strzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje przedstawione na mapie mog ą by ć wyko- rzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. 3 Informacje niezb ędne do wykonania mapy zebrano w Urzędzie Marszałkowskim Wo- jewództwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Śro- dowiska w Olsztynie, starostwach powiatowych w Piszu i Ełku, w urz ędach gmin, w Central- nym Archiwum Geologicznym w Warszawie oraz w Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Glebo- znawstwa w Puławach. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzo- nym w sierpniu 2011 roku. Informacje dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach i wyst ąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Drygały znajduje si ę pomi ędzy 22 °00’ a 22 °15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53 °40’ a 53 °50’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie cały teren poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim w powiecie piskim gminy Biała Piska i Orzysz oraz w powiecie ełckim – gminy Ełk, Prostki i Stare Juchy. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002), cały obszar arkusza poło Ŝony jest w podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckie, w makroregionie Pojezierze Mazurskie. Cz ęść północna, wschodnia oraz południowo-wschodnia połoŜona jest w obr ębie mezoregionu Pojezierze Ełckie, natomiast zachodnia i środkowa cz ęść nale Ŝy do mezoregio- nu Równina Mazurska (fig. 1). Pojezierze Ełckie wyró Ŝnia si ę silnie urozmaicon ą rze źbą powierzchni terenu, powstałą w okresie fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Charakterystyczne s ą bardzo liczne wzgórza morenowe, kemy i ozy oraz jeziora rynnowe. Najwy Ŝszym wzniesieniem jest Góra Chojnicz- ka (189,3 m n.p.m.), natomiast najni Ŝej poło Ŝonym miejscem jest dolina rzeki Świ ęcek w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza (115,8 m n.p.m.), b ędącej ju Ŝ cz ęś ci ą Równiny Ma- zurskiej, któr ą tworz ą płaskie i rozległe równiny sandrowe, powstałe na przedpolu strefy mar- ginalnej ostatniego zlodowacenia. Opisywany obszar znajduje si ę w mazursko-białostockim regionie klimatycznym. Wielko ść średnich opadów rocznych zmienia si ę w granicach 550–600 mm, a opad stały sta- nowi od 14% do 16% opadu rocznego. Średnia roczna temperatura wynosi 6,5–7°C. Tempe- ratura równa lub mniejsza od 0 °C utrzymuje si ę średnio od 90 do 100 dni w roku (Stachy red., 1987). 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Drygały na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionów Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie: makroregion: Pojezierze Mazurskie, mezoregiony: 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, 842.86 – Pojezierza Ełckie, 842.87 – Równina Mazurska, Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie: makroregion: Nizina Północnopodlaska, mezoregio- ny: 843.31 – Wysoczyzna Kolne ńska, 843.32 – Kotlina Biebrza ńska Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni terenu. Du Ŝy kompleks poło Ŝony jest w zachod- niej i środkowej cz ęś ci (obszar równiny sandrowej) badanego obszaru. Nieco mniejsze po- wierzchnie pokryte lasami wyst ępuj ą w obr ębie Wzgórz Dybowskich (okolice Pogorzeli Wielkiej i Ro Ŝyńska Wielkiego). Drzewostan stanowi ą głównie sosna z domieszk ą świerka i brzozy. Północn ą, wschodni ą i południow ą cz ęść obszaru arkusza pokrywaj ą gleby wy Ŝszych klas bonitacyjnych I–IVa. S ą to najcz ęś ciej gleby brunatne wła ściwe przewa Ŝnie na glinach zwałowych, brunatne wyługowane oraz pseudobielicowe na piaskach gliniastych. Na obsza- rach zalesionych przewa Ŝaj ą gleby piaskowe, szczerki bielicowe oraz torfowiskowe. 5 Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą niewielkie obszary. S ą to rejony na południe i wschód od Nitek oraz niewielkie obszary poło Ŝone w północnej, wschodniej i po- łudniowej cz ęś ci terenu. Obszar arkusza Drygały obejmuje teren typowo rolniczy, predysponowany do rozwoju turystyki z uwagi na doskonałe warunki naturalne w postaci lasów oraz liczne jeziora. Wiod ą- cą funkcj