Nr 1(44)/2018 Rok XII ISSN 1898-1453 CZASOPISMO CENTRUM SZKOLENIA POLICJI W LEGIONOWIE W numerze: Działania instytucji i służb na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego ▀ Współpraca międzynarodowa ▀ Prawo ▀ Rola Konferencji Episkopatu Polski w ochronie zabytków sakralnych ▀ Dobre praktyki ▀ Poradnik nauczyciela policyjnego ▀ Vademecum policjanta Szanowni Państwo ematem przewodnim niniejszego wydania „Kwar- stracji Skarbowej, Straży Granicznej, Policji, a także środo- talnika Policyjnego” jest problematyka zwalczania wiska akademickiego. przestępczości przeciwko zabytkom i innym dobrom Warto zaznaczyć, że dla wielu autorów artykułów opubliko- Tkultury, a także ich ochrony. Obiekty tego rodzaju należą wanych w tym wydaniu czasopisma ochrona zabytków stała do dziedzictwa kulturowego, i choć mają wartość trudną do się prawdziwą pasją zawodową i mają oni na tym polu duże wymierzenia w pieniądzu, to w pewnym sensie są bezcenne. osiągnięcia. Niektórzy z nich 8 lutego 2018 r., podczas uroczy- Ta świadomość towarzyszy ludzkości już od czasów starożyt- stości z okazji podpisania przez Zastępcę Komendanta Głów- nych i współcześnie znajduje odzwierciedlenie w przepisach nego Policji nadinsp. Jana Lacha i Generalnego Konserwatora prawa międzynarodowego i krajowego. Zabytków prof. Magdalenę Gawin porozumienia w sprawie W Polsce wyrazem dbałości o tego typu obiekty była m.in. współdziałania w zakresie zapobiegania i zwalczania prze- nowelizacja w 2017 r. ustawy o ochronie zabytków i opiece stępczości skierowanej przeciwko zabytkom, zostali wyróżnie- nad zabytkami, zaostrzająca sankcje za niszczenie, a także ni odznaczeniami Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowe- za nielegalne poszukiwanie zabytków. go za zasługi w zwalczaniu przestępczości przeciwko zabyt- kom i prowadzeniu działalności prewencyjnej w tym zakresie. Troska o właściwą ochronę dóbr kultury wymaga dużej, interdyscyplinarnej wiedzy i znajduje się nie tylko w ob- Zapraszając do lektury, mamy nadzieję, że zainteresują szarze działalności instytucji właściwych do spraw kultury Państwa opracowane przez nich zagadnienia dotyczące i dziedzictwa narodowego, lecz także wśród zadań służb współpracy służb i instytucji w ochronie dóbr kultury, pra- ochrony porządku prawnego. Dlatego o pogłębione spoj- wa międzynarodowego i krajowego dotyczącego tego zakre- rzenie na to zagadnienie na łamach naszego czasopisma su, specyfiki ochrony zabytków sakralnych, charakterystyki poprosiliśmy przedstawicieli Narodowego Instytutu Dzie- wybranych przestępstw przeciwko zabytkom, a także dobre dzictwa, Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony praktyki w obszarze prewencji i odzyskiwania skradzionych Zbiorów, Konferencji Episkopatu Polski, Krajowej Admini- dzieł sztuki. Redakcja „Kwartalnika Policyjnego” Zespół redakcyjny rada naukowa Redaktor naczelny: prof. zw. dr hab. Marek Konopczyński insp. Marcin Szyndler, prof. zw. dr hab. Jerzy Niemiec tel. (22) 605-32-35; [email protected] prof. zw. dr hab. Jerzy Nikitorowicz Zastępca redaktora naczelnego: prof. zw. dr hab. Lesław Pytka nadkom. Agnieszka Gorzałczyńska-Mróz prof. zw. dr hab. Jadwiga Stawnicka Sekretarz redakcji: Kamila Kitajewska prof. zw. dr hab. Tadeusz Tomaszewski Członkowie redakcji: dr hab. prof. UMK Jacek Błeszyński podinsp. dr Beata Grubska, dr hab. prof. APS Janusz Gęsicki Renata Cedro, Joanna Łaszyn płk dr hab. Dariusz Majchrzak Projekt okładki: Wioleta Kaczańska płk dr hab. Piotr Płonka Elementy na okładce: M. Łuczak, A. Lewandowska, gen. dyw. rez. dr hab. Krzysztof Załęski https://skradzionezabytki.pl/i/#/, archiwum BMWP KGP, KWP w Poznaniu płk SG dr Piotr Boćko i Podlaskiego Oddziału SG dr Oksana Galarowicz CZASOPISMO Opracowanie graficzne i skład DTP: mł. insp. dr Iwona Klonowska CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Wioleta Kaczańska, Alicja Wieraszko insp. dr Rafał Kochańczyk W LEGIONOWIE Opracowanie redakcyjne i korekta: mł. insp. dr inż. Robert Maciejczyk Agnieszka Gorzałczyńska-Mróz, Monika Irzycka, Anna Krupecka-Krupińska, dr Andrzej Skwarski Wydawca: Centrum Szkolenia Policji Ewa Kowalska insp. Jacek Gil Adres redakcji: ul. Zegrzyńska 121, Druk: Wydział Wydawnictw i Poligrafii Ivo Juurvee 05-119 Legionowo Centrum Szkolenia Policji plk. Ing. Pavel Kolář sekretariat: (22) 605-33-72, faks: (22) 605-35-80, Nakład: 1000 egz. komisarz Antoni Permanyer i Fita e-mail: [email protected] Numer zamknięto 5.04.2018 r. insp. Beata Różniak-Krzeszewska Funkcję doradczo-programową zespołu redakcyjnego „Kwartalnika Policyjnego” pełni Rada Wydawnicza Centrum Szkolenia Policji, w której skład wchodzą kierownicy komórek dydaktyczno-wychowawczych oraz komórki właściwej w sprawach organizacji dydaktyki i dowodzenia CSP: mł. insp. Marek Hańczuk, mł. insp. Beata Martyniak-Mróz, mł. insp. Grzegorz Perz, mł. insp. Robert Rodziewicz, mł. insp. Tomasz Wewiór, mł. insp. Grzegorz Winnicki, mł. insp. Jarosław Zgierski, podinsp. Wioletta Białkowska, kom. Adam Czekaj, Teresa Siennicka. WSPÓŁPRACA W oChRonie DÓbR KULTURY PrzestęPczość Przeciwko zabytkom z punktu widzenia INSTYTUCJI OCHRONY DZIEDZICTWA zdj. archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa marcin sabaciński Główny specjalista Zespołu ds. ekspertyz i analiz zabytków archeologicznych Działu Ekspertyz i Analiz Konserwatorskich Narodowego Instytutu Dziedzictwa Przestępczość przeciwko zabytkom ma swoją specyfikę, która wynika nie tylko z właściwości obiektów dzie- dzictwa, ale przede wszystkim z przepisów prawa, które ich dotyczą. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochro- nie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r. poz. 2187, z późn. zm.) zawiera definicję zabytku, która różni się od potocznych wyobrażeń na temat obiektów zabytkowych. W tej samej ustawie zawarto cały rozdział z przepisami karymi, których nie ma w Kodeksie karnym. Przepisy karne ustawy zostały w połowie roku 2017 znowelizowane przez podniesienie wymiaru kary dla osób niszczących zabytki, a także dla tych, które ich nielegalnie poszukują. Dodatkowo część dotychczasowych sankcji za wykroczenia zastąpiono ad- ministracyjnymi karami pieniężnymi. W artykule, oprócz podstaw zagadnienia, zarysowany został problem przestępczości przeciwko zabytkom polegającej na niszczeniu obiektów architektury oraz zagadnienie prze- stępczości przeciwko dziedzictwu archeologicznemu, jako tematy najważniejsze dla autora, który jest pra- cownikiem Narodowego Instytutu Dziedzictwa, instytucji powołanej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do opieki nad zabytkami. 2 KWARTALNIK POLICYJNY 1/2018 WSPÓŁPRACA W oChRonie DÓbR KULTURY DefiniCjA zAbYTKU Przestępczość przeciwko zabytkom ma swoją specyfikę. Zwy- zwolenia na prace i badania przy zabytkach4. Urząd konserwa- kle jest postrzegana przez pryzmat czarnego rynku dzieł sztuki torski powinien być instytucją zaangażowaną w niemal każdą i kradzieży muzealnych, jednak to tylko drobny fragment zjawi- sprawę karną dotyczącą zabytków jako źródło niezbędnych in- ska, którego obraz jest bardziej skomplikowany. Dobra kultury, formacji merytorycznych, zarówno pod względem możliwości dzieła sztuki, muzealia to obiekty, które nie zawsze spełniają wiążącej interpretacji przepisów, jak i wykorzystania wiedzy ustawową definicję zabytku, i zasady postępowania z nimi mogą specjalistycznej zatrudnionych tam osób. się nieco różnić od reguł narzuconych przez przepisy dotyczące Obowiązki i uprawnienia wojewódzkiego konserwatora zabyt- obiektów zabytkowych. W niektórych przypadkach ta różnica ków w sprawach tego typu obiektów nie są ich jedynym wy- będzie decydowała o tym, czy w ogóle zostało złamane prawo. różnikiem spośród na pozór podobnych przedmiotów przestęp- Należy mieć świadomość, że wbrew obiegowemu poglądowi stwa. System karnoprawnej ochrony zabytków ma charakter zabytek wcale nie musi być obiektem starym i często potoczne półkodeksowy. W ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie za- wyobrażenie o tym, co rzeczywiście podlega ochronie prawa, bytków i opiece nad zabytkami umieszczono odrębny rozdział nie odpowiada rzeczywistości. Podstawowym aktem prawnym zawierający przepisy karne dotyczące działań wobec obiektów regulującym tę problematykę jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. spełniających definicję zabytku oraz przypadków niewłaściwe- o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1, w której zawarto go wykonywania powinności wynikających z ustawy. Nato- definicję zabytku, a także przepisy karne ujęte w odrębnym roz- miast w Kodeksie karnym zawarto przepisy penalizujące okre- dziale. Definicję zabytku należy przytoczyć w całości i uzupełnić ślone działania przeciwko „dobrom kultury”, a także „dobrom o komentarz. Ustawa uznaje za zabytek „nieruchomość lub rzecz o szczególnym znaczeniu dla kultury”5, jednak termin zabytek ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub (który bez wątpienia jest również dobrem kultury) nie został związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minio- tam wymieniony ani razu. Nie zmienia to faktu, że wiele prze- nej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie stępstw można odnieść do zabytków, które mogą być obiektami społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, arty- przywłaszczeń, kradzieży, paserstwa i innych czynów zabronio- styczną lub naukową”2. Analiza treści tej definicji wskazuje, że: nych. O wyjątkowości opisywanego rodzaju przestępczości de- – nie określono, ile lat powinien mieć zabytek; cydują przede wszystkim przepisy ustawy o ochronie zabytków, – zabytkiem może być rzecz lub nieruchomość (czyli coś trwa- zwłaszcza wspominane już przepisy karne. Z punktu widzenia le związanego z gruntem, np. budynek, relikty starożytnej